Jerzy Prokopiuk – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jerzy Prokopiuk

Jerzy Prokopiuk (2015)
Data i miejsce urodzenia	5 czerwca 1931 Warszawa
Data śmierci	18 marca 2021
Zawód, zajęcie	antropozof, pisarz, tłumacz
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Prokopiuk (ur. 5 czerwca 1931 w Warszawie, zm. 18 marca 2021) – polski gnostyk, antropozof, pisarz-eseista, tłumacz literatury naukowej i pięknej, redaktor naczelny czasopisma Gnosis (1991–2000), ekspert w dziedzinie ezoteryki. Wprowadził do Polski poprzez przekłady i eseje myśl szwajcarskiego psychologa i psychiatry Carla Gustava Junga.

Urodził się w polskiej rodzinie katolickiej, w młodości zaczął interesować się filozofią i ezoteryką. W 1951 r. aresztowany, a następnie zwerbowany przez Urząd Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Mara”^[1]. W 1953 r. był więziony na Mokotowie za działalność antykomunistyczną, został wyrzucony z ZMP pod zarzutem „arystokratycznego stosunku do mas”^[2]. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim filologię Wschodu Starożytnego, której nie ukończył, bo nie pozwolono mu napisać pracy magisterskiej^[3]. Jego duchowym przewodnikiem i nauczycielem antropozofii był Robert Walter z Komorowa, który nakłonił go w latach pięćdziesiątych do lektury dzieł Rudolfa Steinera. Podróżował do Niemiec, Szwajcarii, Francji (do Langwedocji, gdzie swoje siedziby mieli katarzy) i Szwecji – dzięki podróżom tym miał dostęp do obcojęzycznej literatury, poznał także wielu zachodnich ezoteryków i antropozofów. Utrzymywał kontakty z powojennymi i współczesnymi kręgami literackimi oraz intelektualistami (także katolickimi): przyjaźnił się m.in. z Robertem Stillerem^[4], ks. Bronisławem Bozowskim oraz wybitnymi polskimi uczonymi: antropologiem i religioznawcą, prof. Andrzejem Wiercińskim, oraz matematykiem i fizykiem, prof. Krzysztofem Maurinem, na którego seminariach gościł z wykładami. W 2000 r. udzielił też wywiadu (obecnie byłemu) jezuicie Stanisławowi Obirkowi^[5], który opublikował go na łamach katolickiego pisma „Życie duchowe”. Utrzymywał także dobre stosunki z wieloma polskimi masonami, co zaowocowało publikacją w piśmie Ars Regia.

Do lat siedemdziesiątych zajmował się prawie wyłącznie tłumaczeniami, wtedy zaczął spisywać swoje myśli, które obecnie wydawane są pod tytułem Światłość i radość. Jego pierwsze dzieło Gnoza i gnostycyzm ukazało się w 1998 roku, wcześniej ukazywały się tylko pojedyncze eseje, przedmowy lub posłowia do tłumaczonych książek. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Powszechnego Towarzystwa Antropozoficznego (z siedzibą w Dornach/Szwajcaria). Należał do RACJI Polskiej Lewicy, dawniej znanej pod nazwą Antyklerykalnej Partii Postępu RACJA^[6].

W latach 90. zaangażowany w działalność warszawskiego Klubu „Gnosis”. W Warszawie prowadził też przez wiele lat tzw. grupę „Jednorożec”, na której spotkaniach w wąskim kręgu studiowano i dyskutowano zagadnienia z zakresu ezoteryki (głównie antropozofii).

W latach 80. i 90. znany jako popularyzator antropozofii i inspirowanych przez nią inicjatyw (w tym rolnictwa biodynamicznego, pedagogiki waldorfskiej i eurytmii)^[7].

Zmarł 18 marca 2021 z powodu COVID-19^[8][9][10].

Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku prowadził w Warszawie zarejestrowany początkowo jako stowarzyszenie Klub „Gnosis”, w którym występowało z wykładami wielu intelektualistów i ezoteryków, m.in. Andrzej Wierciński, Krzysztof Maurin, Tadeusz Cegielski, Andrzej Nowicki, Franciszek Gołembski, Henryk Paprocki, Bohdan Kos, Jan Witold Suliga, Jan Garewicz, Jan Tomkowski, Robert Stiller, Zbigniew Mikołejko, Maciej Góralski, Konrad Rudnicki i inni^[11]. Współtworzył ten klub razem z heglistą i astrologiem Światosławem Florianem Nowickim. Prezesami klubu byli także religioznawca Mikołaj Krawczyk (2009–2014), kompozytor Sebastian Krajewski (2015–2018), filolog, religioznawca i grafik Daniel Zarewicz (2018–2020).

Spotkania Klubu „Gnosis” odbywały się na przestrzeni lat w różnych lokalizacjach w Warszawie, m.in.: w Muzeum Etnograficznym, Mazowieckim Instytucie Kultury przy ul. Elektoralnej 12 (wtedy instytucja nosiła inną nazwę), w klubogalerii Le Madame (aż do jej zamknięcia), przy ul. Oleandrów, w księgarnio-kawiarni „Tarabuk”.

Klub „Gnosis” ma na celu popularyzację ezoteryki, gnozy i antropozofii w Polsce, wszystkie spotkania mają charakter otwarty. Podczas spotkań wygłaszane są odczyty na temat historii religii, literatury, filozofii, różnych gałęzi ezoteryki.

Za punkt centralny swojego światopoglądu uznawał (w duchu Goetheańskim) człowieka, którego rozumie jako symbol, czyli (etymologicznie) „most” między światem duchowym a fizycznym^[12]. Dużo miejsca w swoich pracach poświęcił duchowości antropozoficznej, w której człowiek w swojej realizującej się wolności stanowi „oś świata” i jednocześnie klucz do poznania rzeczywistości (jest to stary motyw mistyczno-gnostyczny). Fascynował się manicheizmem i tradycją gnostycką w Europie, szacunkiem darzył buddyzm, ale uważał, że dla człowieka Zachodu odpowiedniejsze są europejskie szkoły inicjacyjne, w szczególności tradycja ezoterycznego chrześcijaństwa (indywidualistyczna gnoza i mistyka). W nauce i humanistyce postulował przechodzenie do tzw. paradygmatu wyobraźni (termin jego autorstwa), który kładzie nacisk na twórczość, potencjał duchowy i wolność człowieka w nawiązaniu do idei romantyków, w szczególności Novalisa.

Prezentowany ostatnio światopogląd nazywał holistycznym spirytualizmem (jest to forma filozofii gnostycznej). Za jego podstawę uznawał antropozofię Rudolfa Steinera, a w dalszej kolejności psychologię analityczną Carla Gustava Junga z jej centralnymi kategoriami: nieświadomości zbiorowej i archetypu. Jej fundamentem miała być nie intelektualna spekulacja, lecz przede wszystkim żywe doświadczenie duchowe wsparte na odpowiedniej praktyce (zwł. medytacyjnej) – w tym sensie jest to forma gnozy. O ówczesnym swoim stosunku do Junga tak się wyraził:

„Ostatnimi laty wycofuję się w sposób jakby naturalny z tego jungowskiego kręgu myślowego, choć nie jest to wycofywanie się wrogie czy niechętne; przeciwnie – uważam, że jest to najwspanialsza szkoła psychologiczna, jaka powstała w XX wieku, tyle, że po prostu już nie odczuwam tak intensywnej potrzeby życia tymi kategoriami pojęciowymi, jakie ta psychologia zawiera, jak to w moim wypadku było przez pół wieku.”^[13]

Prokopiuk bardzo krytycznie odnosił się do współczesnej polskiej rzeczywistości – krytyka ta dotyczyła w szczególności duchowości Polaków i bezrefleksyjnego, kolektywistycznego katolicyzmu. W polskiej kulturze wysoko oceniał epokę romantyzmu i Młodej Polski. W antropozofii Rudolfa Steinera dostrzegał analogie do twórczości polskich idealistycznych myślicieli romantycznych, na przykład Andrzeja Towiańskiego, Juliusza Słowackiego (filozofia genezyjska) czy Augusta Cieszkowskiego. Myśl Marksa odrzucał z powodu jednostronnego materializmu, orientację filozoficzną Fryderyka Nietzschego zaś z powodu jej neopogaństwa. W swoich dziełach przedstawił duchowy „program” dla polskiej kultury, w której mogłyby się twórczo łączyć polski idealizm romantyczny i antropozofia (jako ezoteryka chrześcijańska) przy inspiracjach wysoką kulturą zachodnią, zwłaszcza zachodnioeuropejską^[14]:

„Duchowy „inkubator”, a zarazem wzór dla takiego przedsięwzięcia – zarówno terapii kultury polskiej, jak i stworzenia ruchu otwarcia się na nowe duchowe intuicje, inspiracje i imaginacje, które przyniosłyby nam – z inicjatywy Ducha Narodu – twórczą alternatywę kulturową – widzę w antropozofii Rudolfa Steinera.”^[15]

Książka Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka ma charakter silnie autobiograficzny (pierwotnie był to wywiad-rzeka), zawiera ogólny zarys światopoglądu i imaginacyjny projekt świata alternatywnego. Tomik Światłość i radość jako zbiór refleksji i komentarzy przypomina zaś w formie Myśli Pascala. Prace i eseje Prokopiuka charakteryzuje częste korzystanie z archaizmów.

• Gnoza i gnostycyzm, Warszawa 1998, Daimonion ISBN 83-901306-7-X.
• Labirynty herezji, Warszawa 1999, Muza, ISBN 83-7200-132-4.
• Ścieżki wtajemniczenia. Gnosis aeterna, Warszawa 2000, doM wYdawniczy tCHu, ISBN 83-901178-4-3.
• Nieba i piekła, Gdynia 2001, Uraeus, ISBN 83-85732-95-0.
• Szkice antropozoficzne, Białystok 2003, Studio Astropsychologii, ISBN 83-7377-045-3.
• Światłość i radość, Ossa 2003, Wyd. Dom Na Wsi, ISBN 83-916377-6-X.
• Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, Katowice 2004, Wydawnictwo KOS, ISBN 83-89375-46-X.
• Jestem heretykiem, Białystok 2004, Studio Astropsychologii, ISBN 83-7377-121-2.
• Proces templariuszy, Warszawa 2005, doM wYdawniczy tCHu, ISBN 83-89782-13-8.
• Dzieje magii. Tom 1: Wprowadzenie, Kraków 2006, Wydawnictwo Akasha, ISBN 83-920116-3-5.
• Dusza Ludzka – Oś Świata, Białystok 2007, Studio Astropsychologii, ISBN 978-83-7377-258-8.
• Piękno jest tylko gnozy początkiem, Katowice 2007, Wydawnictwo KOS, ISBN 978-83-60528-32-7.
• Matrix, czyli okultystyczny bróg, Białystok 2008, Studio Astropsychologii, ISBN 978-83-7377-302-8.
• Hermes – wysłannik bogów, Warszawa 2008, Constanti, ISBN 83-923317-6-1.
• Herezja znaczy wolność. W oczekiwaniu lepszego świata, Białystok 2008, Studio Astropsychologii, ISBN 978-83-7377-316-5.
• Mój Jung, Katowice 2008, KOS, ISBN 978-83-60528-62-4.
• Luciferiana. Między Lucyferem a Chrystusem, Katowice 2009, Wydawnictwo KOS, ISBN 978-83-7649-004-5.
• Historia Różo-Krzyża, Kraków 2013, A.M.O.R.C., ISBN 978-83-902077-7-3.
• Manifest Wolności, Białystok 2014, Studio Astropsychologii, ISBN 978-83-7377-678-4.
• Ostatni końcowy. Najważniejsze przesłanie Mistrza, Białystok 2016, Studio Astropsychologii, ISBN 978-83-7377-760-6.
• Światłość i Radość, Warszawa 2016, doM wYdawniczy tCHu, ISBN 978-83-63104-06-1.
• Libellum album, Kraków 2020, Studio GROM, Fundacja STU, s. 88, 200 egzemplarzy numerowanych, ISBN 978-83-934168-2-0.
• Światłość i Radość, Warszawa 2022, s. 662, redakcja Krzysztof Janczuk, doM wYdawniczy tCHu, ISBN 978-83-63104-26-9.

Tłumaczył na język polski dzieła Junga, Freuda, van der Leeuwa, Eliadego, Kerényiego, Drewermanna, Webera, Mistrza Eckharta, Angelusa Silesiusa, Novalisa, Goethego, Schillera, Schleiermachera, Hegla, Hessego, Huxleya, Rudolfa Steinera i wielu innych autorów. W 1987 r. zredagował numer Literatury na świecie (nr 12) poświęcony gnozie i gnostycyzmowi, a w roku 2000 przygotował antologię tekstów inicjacyjnych Rudolfa Steinera pt. Droga do wtajemniczenia (Poznań, Dom Wyd. REBIS, ISBN 83-7120-932-0).

A Teraz Konkretnie wywiad, który Andrzej Tadeusz Kijowski przeprowadził z Jerzym Prokopiukiem 23 października 1993 roku.

• Jakob Böhme – życie i twórczość, film dokumentalny w reżyserii Łukasza Chwałko. Premiera odbyła się 4 czerwca 2016 w Zgorzelcu^[16].

• Krzysztof Maurin, Przedmowa do dzieła Ścieżki wtajemniczenia, Warszawa 2000, doM wYdawniczy tCHu, ISBN 83-901178-4-3.
• Krzysztof Maurin, Przedmowa do dzieła Światłość i radość, 2003, Dom na wsi, ISBN 83-916377-6-X.

• Jerzy Prokopiuk w Gnosis.art.pl
• Jerzy Prokopiuk na stronie Antropozofia.net
• Profesor Jerzy Prokopiuk – rozmowa [online], Onet.pl, 12 lutego 2002 [zarchiwizowane z adresu 2005-12-03] .
• Beata Bartecka, recenzja książki „Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka”
• Sławomir Matusz, recenzja książki „Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka”
• JerzyJ. Prokopiuk JerzyJ., „Nieba i piekła” Fragmenty książki [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2002-11-13] .
• Gnostyczny Instytut Ezoteryczny imienia Jerzego Prokopiuka