Karel Frederik Wenckebach – Wikipedia, wolna encyklopedia

Karel Frederik Wenckebach

Venky^[1]

Data i miejsce urodzenia	24 marca 1864 Haga
Data i miejsce śmierci	11 listopada 1940 Wiedeń
Przyczyna śmierci	posocznica w przebiegu zakażenia układu moczowego[1]
Zawód, zajęcie	lekarz
Narodowość	holenderska
Alma Mater	Uniwersytet w Utrechcie
Uczelnia	Uniwersytet w Groningen Uniwersytet w Strasburgu Uniwersytet Wiedeński
Rodzice	Eduard Wenckebach Maria Geertruida Elisabeth Cornelissen
Dzieci	Ludwik Oswald
Odznaczenia
Order Austriacki Zasługi[2]
Multimedia w Wikimedia Commons

Karel Frederik Wenckebach (ur. 24 marca 1864, zm. 11 listopada 1940) – holenderski lekarz i anatom.

Karel Frederik przyszedł na świat w Hadze w rodzinie holenderskiego inżyniera Eduarda Wenckebacha i Marii Cornelissen. Jego dziadek był sędzią holenderskiego Sądu Najwyższego^[3], a starszy brat Willem Wenckebach malarzem, grafikiem i artystą introligatorem.

Gdy Karel miał 10 lat umarł jego ojciec, co było przyczyną przeprowadzenia się rodziny do Utrechtu. Tam uczęszczał do szkoły średniej, a od roku 1881 studiował medycynę na tamtejszym uniwersytecie. W trakcie studiów wykazywał zainteresowanie raczej dla nauk morfologicznych niż klinicznych – jego praca wygłoszona na zakończenie studiów (niderl. Over den bouw en de ontwikkeling der Bursa-Fabricii, „O budowie i rozwoju torebki Fabrycjusza”^[4]) dotyczyła na przykład rozwoju i anatomii porównawczej torebki Fabrycjusza^[5], a inne dotyczyły embriologii^[3].

Po ukończeniu studiów w roku 1888 pozostał na uczelni, początkowo jako asystent Instytutu Zoologii, a następnie wydziału patologii i anatomii (pracę naukową w dziedzinie zoologii uniemożliwiło mu zaburzenie widzenia kolorów na które cierpiał)^[3]. Tam, dzięki swemu kierownikowi Theodorowi Engelmannowi, który w tym okresie interesował się szczególnie zagadnieniami rytmu serca, zdobył najnowszą wiedzę naukową w tej dziedzinie oraz zapoznał się z technikami i urządzeniami służącymi w badaniach.

W 1891 roku Wenckebach musiał porzucić karierę naukową z przyczyn ekonomicznych. Rozpoczął wówczas praktykę wiejskiego lekarza w Herleen. Pod jego opieką pozostawał między innymi miejscowy dom opieki, u którego pensjonariuszy często odnotowywał zaburzenia rytmu serca. W swoich obserwacjach zwrócił między innymi uwagę na występowanie przerwy wyrównawczej po skurczu dodatkowym, co wcześniej wraz z Engelmannem obserwował jedynie w warunkach eksperymentalnych badając serce żaby^[5].

W roku 1896 Wenckebach powrócił do Utrechtu gdzie, obok praktyki lekarskiej, pracował w szpitalu Bartholomeus Gasthuis. Podjął też działalność naukową w laboratorium fizjologicznym uniwersytetu. Publikował prace z zakresu badań nad rytmem serca i tętnem. Jednym z ważniejszych jego dokonań w tym okresie było wykazanie, że skurcze dodatkowe, jakie wywoływano w badaniach eksperymentalnych u zwierząt, mogą występować samoistnie także u ludzi^[5].

W roku 1900 został wybrany na kierownika katedry medycyny uniwersytetu w Groningen. Rok później został profesorem medycyny na tym uniwersytecie. W Groningen kontynuował badania nad zaburzeniami rytmu i przewodzenia serca. W 1903 opublikował w języku niemieckim swoje fundamentalne dzieło o zaburzeniach rytmu serca - Arythmie als Ausdruck bestimmter Funktionsstörungen des Herzens. W przetłumaczenie tej pracy na angielski i jej wydanie rok później zaangażował się osobiście szkocki pionier prac nad arytmiami James MacKenzie. Zapoczątkowało to późniejszą przyjaźń i współpracę obydwu badaczy^[5].

W latach 1911–1914 kierował katedrą medycyny Uniwersytetu w Strasburgu, a w latach (1914-1929) - Uniwersytetu Wiedeńskiego. Klinika Wenckebacha w Wiedniu stała się miejscem odwiedzanym chętnie przez zagranicznych lekarzy chcących pogłębić swoją wiedzę o zaburzeniach rytmu serca, a zwłaszcza przez lekarzy ze Stanów Zjednoczonych^[4]. Był jednym z założycieli i redaktorów czasopisma medycznego Wiener Archiv für innere Medizin^[4]. Podczas I wojny światowej zajął się badaniami nad chorobami serca u żołnierzy, a także problematyką niedożywienia i krzywicy. W trakcie swego pobytu w Wiedniu Wenckebach cieszył się sławą konsultanta kardiologa o międzynarodowej renomie. Badał między innymi umierającego marszałka Józefa Piłsudskiego^[6] .

Wenckebach jest pamiętany przede wszystkim za jego prace z dziedziny kardiologii i fizjologii serca.

W roku 1898 jako pierwszy opisał występowanie u ludzi dodatkowych skurczów komorowych z przerwą wyrównawczą (w tym samym roku opisał to niezależnie także szkocki fizjolog Arthur Robertson Cushny). Wcześniej zaburzenie to obserwowano tylko u zwierząt eksperymentalnych^[3].

W 1899 roku przedstawił opis zaburzeń rytmu serca u 41-letniej kobiety wynikających z niekompletnego bloku węzła przedsionkowo-komorowego, znanych dziś jako blok przedsionkowo-komorowy II stopnia (Mobitza I) albo zjawisko Wenckebacha (periodyka Wenckebacha). Arytmię tę odkrył jeszcze przed wprowadzeniem do praktyki laboratoryjnej i klinicznej EKG, jedynie na podstawie analizy matematycznej stosunku częstości tętna przedsionków (badanego osłuchiwaniem) i tętna obwodowego wraz z analizą zapisu tętna na tętnicy promieniowej (sfigmogramu)^[5][7]. Choć zaburzenie to nazywane jest dziś powszechnie periodyką Wenckebacha, sam Wenckebach nazwał je okresami Lucianiego na część włoskiego fizjologa Luigi Lucianiego, który podobne zaburzenie wywoływane w sercu żaby opisał w roku 1873^[7].

W roku 1903 Wenckebach opublikował pracę Arythmie als Ausdruck bestimmter Funktionsstörungen des Herzens, w której przedstawił całościowo teorię miogenną rytmu serca. Wedle niej bodźce prowadzące do skurczu serca pochodzą z samych jego komórek mięśniowych, a nie są skutkiem pobudzeń z zewnętrznego unerwienia^[1][8].

Wenckebach opisał też w 1906 roku strukturę anatomiczną jaką jest pęczek środkowy łączący przedsionki z węzłem przedsionkowo-komorowym. Pęczek ten określany jest niekiedy jako pęczek Wenckebacha i jest jednym z czterech połączeń międzywęzłowych (pozostałe to pęczek tylny Thorela, i dwie gałęzi przedniego pęczka - pęczek Bachmanna i gałąź zstępująca).

W roku 1912, badając przypadek cierpiącego na migotanie przedsionków kupca z Holenderskich Indii Wschodnich, który jako profilaktykę malarii pił nalewkę z chininy, odkrył korzystny wpływ leku na samopoczucie chorych z tym zaburzeniem rytmu. Jako jeden z pierwszych zaczął więc stosować chininę w roli leku antyarytmicznego^[1][9].

W 1934 opublikował książkę Das Beriberi-Herz. Morphologie, Klinik, Pathogenese będącą owocem jego badań nad chorobą beri-beri w Holenderskich Indiach Wschodnich i stanowiącą podstawę dla wyróżnienia tej jednostki chorobowej.

Karel Frederik Wenckebach zawarł małżeństwo w roku 1892^[3]. Syn Karela, Oswald, był rzeźbiarzem, malarzem i autorem projektu monet wybijanych w Holandii między 1948 a 1981 rokiem.

Karela Frederika Wenckebacha upamiętniają eponimy:

• periodyka Wenckebacha – zaburzenie rytmu serca związane z blokiem przedsionkowo-komorowym II stopnia
• objaw Wenckebacha – paradoksalne ruchy klatki piersiowej w przebiegu przewlekłego zapalenia śródpiersia i osierdzia^[2]
• pęczek Wenckebacha – wiązka mięśniówki przewodzącej pobudzenia od okolicy ujścia żyły głównej górnej do uszka prawego przedsionka.

• Zur Analyse des unregelmassigen Pulses („O analizie nieregularnych pulsów”). W: Zeitschrift für klinische Medizin (1899)
• Arythmie als Ausdruck bestimmter Funktionsstörungen des Herzens (1903)
• Die unregelmässige Herztätigkeit und ihre klinische Bedeutung (1914)
• Die unregelmassige Herztatigkeit (1927; wspólnie z Heinrichem Winterbergiem)
• Herz- und Kreislaufinsufficienz (1931) (wyd. pol. Niewydolność układu krążenia, Warszawa 1932)
• Das Beriberi-Herz. Morphologie, Klinik, Pathogenese (1934)

• W. B. Fye. Karel Frederik Wenckebach, 1864-1940. „Clinical Cardiology”. 13 (2), 1990. PMID: 2407396. [dostęp 2015-05-12]. (ang.). 
• Marek Kamiński. Professor locutus est. Próba weryfikacji świadectwa prof. dr. Karola Buluka na temat wizyty prof. dr. Karela Frederika Wenckebacha u umierającego Marszałka Józefa Piłsudskiego. „Glaukopis”, 2014. ISSN 1730-3419. 
• W. J. Ritchie. Karel Frederik Wenckebach. „British Heart Journal”. 3 (2), 1941. PMID: 18609876. (ang.). 
• Charles B. Upshaw, Mark E. Silverman. The Wenckebach Phenomenon: A Salute and Comment on the Centennial of Its Original Description. „Annals of Internal Medicine”. 130 (1), 1999-01-05. PMID: 9890852. [dostęp 2015-05-12]. (ang.). 

• Karel Frederik Wenckebach w bazie Who Named It (ang.)