Kazimierz Wnękowski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kazimierz Wnękowski (ur. 19 lipca 1898 w Posadzie Olchowskiej, zm. 13 lutego 1972) – polski działacz komunistyczny.

Urodził się 19 lipca 1896 w Posadzie Olchowskiej^[1][2][3]. Wywodził się z rodziny robotniczej^[4], był synem Romana^[1][2] (ur. w Nowym Wiśniczu^[1], stolarz^[1][5] wzgl. ślusarz^[6], zm. 1925^[7]) i Marii z domu Kraus (ur. w Sielcu k. Przemyśla^[1]. Miał rodzeństwo: Bronisława (1886-1907)^[5][6][8][9], Józefę (ur. 1888, po mężu Topiałkowska^[10]), Władysława (1890-1976^[11], pracownik kolei, repatriant ze Lwowa, po wojnie zamieszkujący w Opolu)^[12], także swojego bliźniaka Franciszka (zm. w sierpniu 1898)^[1][13].

Według późniejszych opracowań był rodem z Jaćmierza^[14], lecz był związany z Sanokiem^[15][12]. W Posadzie Olchowskiej pod Sanokiem rodzina Wnękowskich zamieszkiwała w domu rodziców Jana Świerzowicza^[6][16]. Od 15 roku życia kształcił się w zawodzie przy Fabryce Maszyn i Wagonów w Sanoku^[4]. Do 1914 uczył się w tamtejszej Przemysłowej Szkole Uzupełniającej (w jego klasie był Filip Schneider)^[17]. W 1918 uzyskał dyplom ślusarza i od tego czasu był zatrudniony w macierzystej fabryce na tym stanowisku^[4][18].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i nastaniu II Rzeczypospolitej zaangażował się w działalność związkowo-polityczną^[4]. W 1918 wstąpił do Związku Zawodowego Metalowców, został wybrany sekretarzem i członkiem zarządu oddziału ZZM w sanockiej fabryce^[4]. Został również działaczem komunistycznym^[18]. Był aktywistą komitetu wyborczego listy pod nazwą Związek Proletariatu Miast i Wsi, którą do wyborów parlamentarnych w Polsce w 1922 zgłosiła Komunistyczna Partia Robotnicza Polski^[19]. Z poleceń Okręgowego Komitetu Komunistycznej Partii Polski w Przemyślu w 1923 został organizatorem pierwszej komórki KPP w sanockiej fabryce, zostając jej sekretarzem, zaś w 1924 zorganizował Podokręg KPP w Sanoku, obejmując w nim także funkcję sekretarza, którym pozostawał do rozwiązania partii w 1938^[4][20]. W związku z działalnością w KPP ukierunkowaną na rzecz robotników, był w grupie represjonowanych działaczy partii, był aresztowany i trafił do więzienia^[21]

Pod koniec lat 20. kierował oddziałem partii PPS Lewica w sanockiej fabryce wagonów^[22][23], a jako jej przedstawiciel zasiadał w Kasie Chorych w Sanoku (prócz niego z ramienia tej partii także Jan Baranowski)^[24]. Został czołowym działaczem Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy w Sanoku, członkiem komitetu powiatowego KPZU w Sanoku^[25], sekretarzem komórki KPZU w Sanoku^[26][27], członkiem Komitetu Podokręgowego KPZU w Sanoku (podlegającego Komitetowi Okręgowego KPZU w Przemyślu)^[28]. Kandydował na posła^[29]. Był członkiem komitetu organizującego Marszu Głodnych w Sanoku 6 marca 1930^{[30][26][31][32][33]}, przemawiał wówczas do robotników pod sanocką fabryką^[34]. Podczas zajść został ranny^[35][26][32]. Był osadzony w więzieniu w Sanoku^[36]. Po trwającym rok śledztwie, w czasie którego był przetrzymywany w areszcie we Lwowie, wyrokiem Sądu Okręgowego w Przemyślu został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności, pozbawienie praw publicznych i obywatelskich praw honorowych^[32].

Po odbyciu zasądzonej kary powrócił do działalności w ruchu komunistycznym i z tego powodu w późniejszych latach ponownie był represjonowany przez władze sanacyjne, będąc aresztowanym tymczasowo^{[37][32][15][38][23]}. Rokrocznie tuż przed Świętem Pracy 1 maja był zatrzymywany w areszcie tymczasowym^[32]. Był jedną z osób, które w kwietniu 1936 jako członkowie organizacji komunistycznych – uprzednio karani ciężkim więzieniem za agitację komunistyczną i podburzanie do ekscesów, decyzją sądu we Lwowie zostali osadzeni w Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej^{[39][40][41][18]}. Wnękowski przebywał tam prawie przez rok^[23]. Spędził tam dziewięć miesięcy^[32], a do jego uwolnienia przyczynił się ks. Antoni Wołek Wacławski z kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sanoku (określany wówczas jako proboszcz robotników), który udzielił gwarancji i poręczenia wraz ze starostą sanockim Wojciechem Buciorem oraz nadkomisarzem Policji^[42][43]. W czasie osadzenia w Berezie był żonaty, miał trójkę dzieci^[32][43]. Po odzyskaniu wolności, na skutek presji ZZM został przywrócony do pracy w sanockiej fabryce^[32]. W okresie II RP zamieszkiwał z rodziną w Sanoku pod adresem ulicy Kazimierza Lipińskiego 7^[4]. Dom Wnękowskich był poddawany częstym rewizjom Policji^[32].

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 uciekając przed nacierającymi Niemcami dotarł do Lwowa, będącego po agresji ZSRR na Polskę pod okupacją sowiecką^[12]. Na początku października 1939 przebywał w Lesku^[18]. Usiłując powrócić do Sanoka, będącego pod okupacją niemiecką, został aresztowany przy próbie przekroczenia granicy niemiecko-sowieckiej^[12] (przebiegającej na rzece San). Znalazł się na obszarze ZSRR i tam wstąpił do formowanej Armii Polskiej, wraz z którą opuścił obszar radziecki i po ewakuacji trafił na Bliski Wschód^[12][25]. Po zakończeniu wojny przebywał na emigracji w Argentynie^[12]. Do Polski powrócił, według różnych źródeł: po kilkunastu latach po wojnie^[25] lub w latach 70^[12]. Czynił starania o przyznanie mu praw zasłużonego działacza ruchu robotniczego, co potwierdziło kilkoro świadków, jednak otrzymał decyzję odmowną od Komitetu Wojewódzkiego PZPR^[12].

Zmarł 13 lutego 1972 i został pochowany na cmentarzu Doły w Łodzi^[32]. Był żonaty ze Stefanią (kuzynka Romana Tarkowskiego^[44], zm. 1983)^[45][46]. Miał córki^[12]. Jedną z nich była Helena Kopytowska-Wnękowska (ur. 1925), podczas II wojny światowej absolwentka małej matury z tajnego nauczania w ramach konspiracyjnej nauki w sanockim gimnazjum^[47], u kresu wojny w 1944 współorganizatorka Polskiej Partii Robotniczej w Sanoku, później aktywistka w tych strukturach, a także pracownica Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku^[48][49], autorka przemówienia zatytułowanego Wspomnienie o Kazimierzu Wnękowskim, wygłoszonego w 1982 podczas obchodów jubileuszu 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów i wydrukowanego w publikacji pt. Materiały na Sesję Historyczną i Naukowo–Techniczną z okazji 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów z października 1982^[32][50]. Kazimierz Wnękowski był znajomym Mieczysława Granatowskiego, który we wspomnieniach określił go mianem człowieka ideowego o wysokim morale o nieprzeciętnej inteligencji jak na rzemieślnika owych czasów^[38].

• Henryk Cimek: Ruch robotniczy na ziemi rzeszowskiej (1918–1939). W: Bronisław Syzdek (red. nauk.): Ruch robotniczy na ziemi rzeszowskiej 1918–1975. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.
• Helena Kopytowska-Wnękowska: Wspomnienie o Kazimierzu Wnękowskim. W: Materiały na Sesję Historyczną i Naukowo–Techniczną z okazji 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów. Sanok: 1982.
• Wojciech Sołtys: Stosunki społeczno-polityczne. Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939. W: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
• Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 1-194. ISBN 978-83-935385-7-7.