Kotlina Nowotarska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kotlina Nowotarska
Ilustracja
Kotlina Nowotarska, w okolicach Krempach. Widoczne Pieniny Spiskie i Tatry
Mapa regionu
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion

Region karpacki

Prowincja

Karpaty Zachodnie

Podprowincja

Centralne Karpaty Zachodnie

Makroregion

Obniżenie Orawsko-Podhalańskie

Mezoregion

Kotlina Orawsko-Nowotarska

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Polska, woj. małopolskie

Kotlina Nowotarska w okolicy Krempach

Kotlina Nowotarska (514.11) – wschodnia część Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, położona między Beskidami Zachodnimi na północy a Pogórzem Spisko-Gubałowskim na południu.

Topografia

[edytuj | edytuj kod]

Granice według regionalizacji Jerzego Kondrackiego[1]:

Kotlina Nowotarska ma powierzchnię 369 km², a jej równinny teren opada w kierunku wschodnim do wysokości około 510 m n.p.m. w Zbiorniku Czorsztyńskim. Znajdujące się w Pienińskim Pasie Skałkowym skały (Obłazowa 670 m i Cisowa Skała 686 m) są najwyższymi wzniesieniami, które według podziału mezoregionów znajdują się na granicy kotliny[1]. Biorąc jednak pod uwagę, że na południe od nich również rozciąga się równina, można uznać, że należą jeszcze do Kotliny Nowotarskiej.

Geologia

[edytuj | edytuj kod]

Powstała w neogenie w wyniku ugięcia się obszaru pomiędzy łańcuchami górskimi i pogórzami. W wytworzonej w ten sposób niecce powstało jezioro, które z czasem zapełniło się osadami żwirów i iłów; ich grubość sięga 300 m. Również w czwartorzędzie podczas kolejnych okresów zlodowaceń stożki napływowe gromadziły tutaj lodowcowo-rzeczne osady[1].

Przyroda

[edytuj | edytuj kod]

W kotlinie, a szczególnie na przecinającym ją w poprzek Europejskim Dziale Wodnym, ukształtował się unikatowy zespół torfowisk wysokich, zwanych puściznami. Między innymi są to: Bacuch, Baligówka, Bór na Czerwonem, Bór za Lasem, Cyrla, Franków Brzyzek, Jasiowska Puścizna, Kaczmarka, Łysa Puścizna, Młaka Brzeżek, Niżne Bory, Przybojec, Pusta Polana, Pustać, Pustać Wysoka, Puścizna koło Wróblówki, Puścizna Wielka, Składzisko, Puścizna Rękowiańska[3][4]. Znaczna ich część uległa dewastacji w wyniku rabunkowej gospodarki, związanej z wydobyciem torfu. Ochroną (jeszcze w 1925 roku) objęto jedynie torfowisko „Bór na Czerwonem”, położone na południowy wschód od Nowego Targu. Spotyka się reliktowe stanowiska kosodrzewiny[1]. Dzięki torfowiskom występuje tutaj wiele gatunków roślin bardzo rzadkich w Karpatach: bagnica torfowa, bagno zwyczajne, czermień błotna, grzybienie białe, jeżogłówka najmniejsza, malina moroszka, modrzewnica pospolita, pływacz drobny, pływacz zwyczajny, pływacz zachodni, przygiełka biała, rdestnica alpejska, rosiczka długolistna, siedmiopalecznik błotny, turzyca bagienna, turzyca nitkowata, turzyca skąpokwiatowa, turzyca pchla, wełnianka delikatna, żurawina drobnoowocowa, a także głodek żółty, lilia bulwkowata, nerecznica grzebieniasta, sosna drzewokosa[5].

Ze względu na unikatowe w skali Karpat nagromadzenie torfowisk i związanych z nimi specyficznych siedlisk planowane jest utworzenie na Kotlinie Nowotarskiej specjalnych obszarów ochrony pod nazwą „Torfowiska Orawsko-Nowotarskie”. Mają one objąć obszar 8255,62 ha[6].

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Znajduje się na obszarze klimatu umiarkowanie ciepłego, jednakże o cechach klimatu kontynentalnego. W zimie bowiem w kotlinie przy bezwietrznej pogodzie gromadzi się zimne powietrze i występują częste zamglenia. Latem natomiast mikroklimat jest tutaj bardziej ciepły i suchy, niż na otaczających kotlinę górach[1].

Ludność

[edytuj | edytuj kod]

Gęstość zaludnienia znaczna, wsie rozłożone wzdłuż rzek. Jedynym miastem jest Nowy Targ, pozostałe miejscowości to: Chyżne, Ciche, Czarny Dunajec, Dębno, Długopole, Falsztyn, Frydman, Gronków, Jabłonka, Koniówka, Krempachy, Ludźmierz, Maruszyna, Nowa Biała, Ostrowsko, Piekielnik, Podczerwone, Rogoźnik, Skrzypne, Stare Bystre, Szaflary, Waksmund, Wróblówka, Zaskale[2]. Kotlina Nowotarska obejmuje trzy krainy historyczno-etnograficzne: Orawę w części zachodniej (m.in. Jabłonka, Chyżne), Podhale w części południowej (m.in. Czarny Dunajec, Nowy Targ) oraz niewielki fragment Spiszu na krańcu wschodnim (m.in. Nowa Biała, Frydman)[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
  2. a b Dookoła Tatr. Mapa 1:100 000, Sygnatura, 2003, ISBN 978-83-87873-44-8.
  3. Torfowiska na Orawie i Podhalu [online] [dostęp 2017-03-23].
  4. Anna Koczur. Rośliny torfowisk wysokich w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej (Karpaty Zachodnie) II. Gatunki charakterystyczne dla związku Sphagnion magellanici [online] [dostęp 2017-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-26].
  5. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
  6. Dokumentacja planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH120016 [online] [dostęp 2017-03-26].
Kotlina Nowotarska w Czarnym Dunajcu. W tle Babia Góra, Działy Orawskie i Beskid Orawsko-Podhalański
Kotlina Nowotarska w Czarnym Dunajcu. W tle Babia Góra, Działy Orawskie i Beskid Orawsko-Podhalański