Województwo małopolskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Województwo małopolskie

— województwo —
Herb Flaga
Państwo	Polska
Kod ISO 3166-2	PL-MA
TERYT	12
Siedziba wojewody i sejmiku	Kraków
Wojewoda	Krzysztof Klęczar
Marszałek	Łukasz Smółka
Powierzchnia	15 182,87 km²
Populacja (30.06.2024) • liczba ludności	3 429 685[1]
• gęstość	225,9 os./km²
Urbanizacja	47,8[1]
Tablice rejestracyjne	K, J
Adres Urzędu Wojewódzkiego: ul. Basztowa 22 31-156 Kraków
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Racławicka 56 Kraków
Podział administracyjny
Liczba miast na prawach powiatu 3 Liczba powiatów 19 Liczba gmin miejskich 14 Liczba gmin miejsko-wiejskich 50 Liczba gmin wiejskich 118
Położenie na mapie Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Informacje w Wikipodróżach
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego

Województwo małopolskie – jedno z 16 województw Polski. Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych w Polsce (12 miejsce w kraju). Województwo ma około 3,4 mln mieszkańców (stan na 31 grudnia 2019)^[2], zajmując pod tym względem 4. miejsce w Polsce. Gęstość zaludnienia jest drugą najwyższą w kraju po woj. śląskim (małopolskie – 226 osoby/km², śląskie – 355 osoby/km², średnia krajowa – 121 osoby/km²)^[3][4]. W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Siedzibą wojewody i sejmiku jest Kraków.

Zobacz hasło województwo małopolskie w Wikisłowniku

Województwo małopolskie zostało utworzone w 1999 roku, obejmując mniejszy fragment Małopolski historycznej i geograficznej oraz fragmenty Spisza i Orawy. Stworzono je z województw poprzedniego podziału administracyjnego, mianowicie z:

• 

  krakowskiego – w całości,
• nowosądeckiego – w całości,
• tarnowskiego^[a] – oprócz gmin powiatu dębickiego i gmin Radomyśl Wlk. i Wadowice Grn. z powiatu mieleckiego,
• bielskiego – tylko gminy powiatów suskiego, wadowickiego i oświęcimskiego,
• katowickiego – tylko gminy powiatów olkuskiego^[b] i chrzanowskiego oraz gmina Brzeszcze z powiatu oświęcimskiego,
• kieleckiego – tylko gminy powiatu miechowskiego oraz gminy Pałecznica i Koszyce z powiatu proszowickiego,
• krośnieńskiego – tylko gminy Biecz i Lipinki w powiecie gorlickim.

Województwo małopolskie jako jedyne ma prawo do posiadania w swoim herbie godła Polski, czyli białego orła w koronie, z głową zwróconą w prawą stronę, na czerwonym tle. Pozostaje więc tradycyjnie jego depozytariuszem^[5].

Powierzchnia województwa wynosi 15 182,79 km², co stanowi 4,9% obszaru Polski (1 stycznia 2014)^[6].

Województwo jest położone w południowej Polsce i graniczy ze^[7]:

• Słowacją (z krajami preszowskim i żylińskim) na długości 301,6 km na południu

oraz z województwami:

• podkarpackim na długości 177,9 km na wschodzie
• śląskim na długości 273,4 km na zachodzie
• świętokrzyskim na długości 178,4 km na północy

Województwo małopolskie obejmuje fragmenty Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Małopolskiej.

Teren województwa obejmuje zachodnią część krainy historycznej i geograficznej zwanej Małopolską oraz fragmenty dwóch mniejszych krain historycznych – Spisza i Orawy.

W wymiarze północ–południe województwo rozciąga się na długości 151 km, to jest 1°21′43″. W wymiarze wschód–zachód rozpiętość województwa wynosi 167 km, co w mierze kątowej daje 2°23′30″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

• północny: 50°31′13″ szer. geogr. N – działka ewidencyjna nr 382/3 (powiat miechowski),
• południowy: 49°09′30″N – grań Wołowego Grzbietu pomiędzy słupkami granicznymi nr 210/4 a nr 210/5 (powiat tatrzański),
• zachodni: 19°04′59″ dług. geogr. E – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 982/1 (powiat oświęcimski),
• wschodni: 21°25′18″E – wsch. narożnik działki ewidencyjnej nr 17 (powiat gorlicki).

Ukształtowanie powierzchni ma charakter zdecydowanie górski i wyżynny.
Najwyższym punktem jest północny wierzchołek Rysów – 2499 m n.p.m.

Województwo małopolskie leży w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje duża amplituda temperatur wynikająca z dużego zróżnicowania wysokości. Maksymalna zanotowana temperatura wynosi +37 °C, a minimalna −38 °C.

Pokrywa śnieżna w Tatrach często utrzymuje się od listopada do połowy maja, ale jego opady są możliwe o każdej porze roku. W innych górskich rejonach śnieg pokrywa stoki do marca, a na sztucznie ośnieżanych stokach narciarskich można czasami szusować nawet na początku kwietnia.

Małopolski klimat ma swoje anomalie. Najbardziej znany jest halny – gwałtowny, ciepły wiatr, który w kilka dni może stopić nawet kilkadziesiąt centymetrów śniegu. Z kolei orawiak jest wiatrem zimnym, wiejącym od Babiej Góry, który temperaturę na Podhalu może obniżyć nawet o kilka stopni.

Teren województwa znajduje się w większości w zlewisku Morza Bałtyckiego z dorzeczem Wisły – ok. 90% powierzchni województwa, natomiast południowo-zachodnia część leży na terenie zlewiska Morza Czarnego z dorzeczem Dunaju.

W województwie małopolskim są 64 miasta, w tym 3 miasta na prawach powiatu.

Dane z 30 czerwca 2014 r.^[8]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	3 364 176	100	1 731 947	51	1 632 229	49
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	222		114		108

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	3 364 176	100	1 731 947	51,48	1 632 229	48,52
Miasto	1 636 781	48,65	862 591	25,64	774 190	23,01
Wieś	1 727 395	51,35	869 356	25,84	858 039	25,51

Dane od momentu wprowadzenia reformy administracyjnej z 1999 roku

Dane z 2014 roku^[10].

Województwo małopolskie zamieszkują Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i Ormianie, będący przedstawicielami czterech mniejszości narodowych.

Według spisu powszechnego z 2002 r., wśród obywateli polskich zamieszkujących województwo byli:

• Słowacy – 1572 osoby (kraj – 1710),
• Ukraińcy – 472 osoby,
• Żydzi – 50 osób,
• Ormianie – 22 osoby.

Powyższe dane statystyczne, zebrane na podstawie spisu powszechnego, oparte są na subiektywnych czynnikach, takich jak samookreślenie, poczucie przynależności do danej grupy mniejszościowej, a niekoniecznie zależne od takich kategorii jak np. przynależność językowa czy religijna.

Województwo małopolskie zamieszkują również przedstawiciele dwóch grup etnicznych – Łemków i Romów.

Oficjalne statystyki podają, że w województwie małopolskim zamieszkuje 1678 Romów (Cyganów). Pierwsza wzmianka historyczna, którą można odnieść do Cyganów w Polsce pochodzi z 1401 r. i dotyczy mieszczanina Cigana zamieszkującego Podgórze koło Krakowa. Romowie w tym czasie przywędrowali do Polski z południa, od strony Węgier, dokąd dotarli z Bałkanów. Ich praojczyzną są Indie, skąd wyemigrowali ok. X w.

Romowie w Polsce dzielą się, w zależności od stosunku do tradycji koczowniczych, na grupę osiadłą w Karpatach i grupy wędrowne. Karpaccy Romowie (nazwa nadana przez uczonych) nazwani zostali przez innych Górskim Cyganami – Bergitka Roma, Bergare, Bergary. Z czasem sami tę nazwę przyjęli jako własną. Wśród wędrownych (od 1964 r. zaczęto ich osiedlać naciskami administracyjnymi) najliczniejszą grupę stanowią Polska Roma, przybyli do Polski z Zachodu Europy w XVI w. W początku II poł. XIX w. z terenów obecnej Rumunii przybyły grupy Kełderaszy (Kelderari, Kalderari – Kotlarze) oraz Lowarów (Koniarzy).

Na terenie województwa znajdują się rzymskokatolicka archidiecezja krakowska oraz diecezja bielsko-żywiecka (część), diecezja kielecka (część), diecezja tarnowska (część), diecezja sosnowiecka (metropolia częstochowska, część), diecezja rzeszowska (metropolia przemyska, część), a także greckokatolicka archieparchia przemysko-warszawska.

Działają również Kościoły starokatolickie: Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów (diecezja śląsko-łódzka) i Kościół Katolicki Mariawitów.

W Krakowie znajduje się siedziba prawosławnego dekanatu diecezji łódzko-poznańskiej, a w Gorlicach siedziba diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Protestantyzm reprezentuje: Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Boży, Kościół Boży w Chrystusie, Kościół Ewangeliczny „Misja Łaski”, Kościół Zielonoświątkowy w RP, Kościół Wolnych Chrześcijan, Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa, Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP, Wspólnota Chrześcijańska „Golgota”, Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego, Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa i Kościół Remonstrantów Polskich.

Działają również Świadkowie Jehowy, Świecki Ruch Misyjny „Epifania”, Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego i Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich.

Działalność prowadzi Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie i Beit Kraków oraz Liga Muzułmańska, Szkoła Zen Kwan Um w Polsce, Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena, Wspólnota Buddyjska Triratna, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang i Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Małopolskiego składający się z 39 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Kraków. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.

Podział klubów w Sejmiku Województwa Małopolskiego (lipiec 2024):

Podział mandatów w Sejmiku Woj. Małopolskiego (2024)

Klub	Liczba radnych
Prawo i Sprawiedliwość	21/39
Koalicja Obywatelska	12/39
Trzecia Droga - Polskie Stronnictwo Ludowe	6/39

Marszałkowie

• od 1998 do 2002 Marek Nawara
• od 2002 do 2006 Janusz Sepioł
• od 2006 do 2010 Marek Nawara
• od 2010 do 2015 Marek Sowa
• od 2015 do 2018 Jacek Krupa
• od 2018 do 2024 Witold Kozłowski
• od 2024 Łukasz Smółka

Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Małopolski wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Kraków^[11], w którym znajduje się Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie przy ulicy Basztowej 22. W ramach urzędu działają także delegatury w Tarnowie i w Nowym Sączu.

Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem obszar działania^[12]:

• delegatura w Nowym Sączu powiaty: gorlickiego, limanowskiego, i nowosądeckiego oraz miasto Nowy Sącz;
• delegatura w Tarnowie powiaty: bocheńskiego, brzeskiego, dąbrowskiego, i tarnowskiego oraz miasto Tarnów.

Wojewodowie Małopolscy

• Ryszard Masłowski od 1999 do 2001
• Jerzy Adamik od 2001 do 2005
• Witold Kochan od 2005 do 2006
• Maciej Klima od 2006 do 2007
• Jerzy Miller od 2007 do 2009
• Stanisław Kracik od 2009 do 2011
• Jerzy Miller od 2011 do 2015
• Józef Pilch od 2015 do 2017
• Piotr Ćwik od 2017 do 2020
• Łukasz Kmita od 2020 do 2023
• Krzysztof Klęczar od 2023^[13]

Wicewojewodowie Małopolscy

• Andrzej Harężlak od 2001 do 2003
• Ryszard Półtorak od 2001 do 2006
• Stanisław Sorys od 2007 do 2010
• Andrzej Harężlak od 2011 do 2014
• Wojciech Szczepanik w 2015
• Józef Gawron od 2015 do 2018
• Piotr Ćwik od 2015 do 2017
• Zbigniew Starzec od 2018 do 2020
• Józef Leśniak od 2019 do 2022
• Ryszard Pagacz od 2020^[14] do 2023
• Mateusz Małodziński od 2022^[15] do 2023
• Elżbieta Achinger od 2024^[16]
• Ryszard Śmiałek od 2024

Mieszkańcy województwa wybierają łącznie 41 posłów na Sejm w czterech okręgach wyborczych: nr 12, 13, 14 i 15, 8 senatorów w jednomandatowych okręgach wyborczych: 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 i 37 oraz eurodeputowanych z okręgu wyborczego nr 10, obejmującego także województwo świętokrzyskie.

Na terenie województwa funkcjonują trzy euroregiony:

• Euroregion Tatry – na południu
• Euroregion Beskidy – na południowym zachodzie
• Euroregion Karpacki – na wschodzie

Województwo małopolskie posiada urozmaicone warunki naturalne i w dużej mierze nieskażone środowisko naturalne. Bogaty jest świat roślinny i zwierzęcy. Pośrednim dowodem takiego stanu rzeczy jest liczba znajdujących się na terenie Małopolski obszarów chronionych:

• 6 parków narodowych
  • Babiogórski Park Narodowy
  • Gorczański Park Narodowy
  • Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim)
  • Ojcowski Park Narodowy
  • Pieniński Park Narodowy
  • Tatrzański Park Narodowy
• 11 parków krajobrazowych – Park Krajobrazowy Beskidu Małego, Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy, Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy, Dłubniański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy Pasma Brzanki, Popradzki Park Krajobrazowy, Rudniański Park Krajobrazowy, Tenczyński Park Krajobrazowy, Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy,
• 85 rezerwatów przyrody
• 2189 pomników przyrody

W woj. małopolskim lasy obejmują powierzchnię 434,3 tys. ha, co stanowi 28,6% jego powierzchni. 27,1 tys. ha lasów znajduje się w obrębie parków narodowych (31 grudnia 2012)^[17].

Ze zróżnicowania gatunków gleb, a także różnicy położenia terenu względem poziomu morza, wynika bardzo duże zróżnicowanie małopolskich lasów – od borów nizinnych, poprzez siedliska wyżynne aż po bory wysokogórskie.

Najbardziej charakterystyczne dla Małopolski drzewostany to lasy bukowe porastające m.in. znaczną część Beskidów, a także świerkowy starodrzew, na przykład charakterystyczne tatrzańskie „smreki”. Cennym kompleksem leśnym województwa małopolskiego jest Puszcza Niepołomicka – jedyny pozostały fragment olbrzymiego kompleksu rozciągającego się przed kilkuset laty na wschód od Krakowa. W niej polował niegdyś Władysław Jagiełło, a później królowa Bona. Do dzisiaj w Puszczy Niepołomickiej żyje stado żubrów^[18].

W województwie małopolskim jest kilka fragmentów lasu o charakterze pierwotnym, położonych w Pieninach, w Babiogórskim Parku Narodowym, Tatrach czy Beskidzie Sądeckim. Te lasy są schronieniem dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt; nie tylko tych, których nazwy znane są tylko fachowcom, ale także najsłynniejszych: szarotki alpejskiej, krokusa, a spośród zwierząt: orła przedniego, świstaka, kozicy. W małopolskich lasach można znaleźć grzyby takie jak rydze i borowiki, a także borówki i inne leśne owoce.

W województwie małopolskim znajduje się pustynia – położona jest na zachód od Olkusza i rozciąga się między miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów. Chociaż piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70 °C, to w sensie klimatycznym teren ten pustynią nie jest. Z tego powodu powiodły się podjęte w latach 50. i 60. XX w. próby obsadzania jej roślinnością. W efekcie każdy kto chce odwiedzić pustynię winien się spieszyć – jej obszar zmniejsza się z roku na rok i z niegdysiejszych 80 km² skurczył się do ok. 30 km².

• IV wiek p.n.e.–IV wiek n.e. – okres osadnictwa celtyckiego
• I–IV wiek n.e. – okres wpływów rzymskich
• V wiek – koniec osadnictwa celtyckiego

• VI–VII wiek – Słowianie w dorzeczu górnej Wisły
• VIII wiek – powstanie grodu na wzgórzu wawelskim
• IX wiek – powstanie Podegrodzia
• 890 – najazd Wielkomorawian, chrystianizacja plemion małopolskich
• 990 – podbój Krakowa i ziem dorzecza górnej Wisły przez księcia Polan Mieszka
• 1072 – Stanisław ze Szczepanowa został biskupem
• 1088 – kult św. Stanisława
• 1138 – Bolesław Krzywousty przed śmiercią nadał ustawę sukcesyjną.
• 1184 – Florian małopolskim świętym
• 1222 – biskup Iwo Odrowąż
• 1225 – Cystersi pod Krakowem
• 1237 – klasztor Franciszkanów w Krakowie
• 1241 – najazd na Małopolskę Tatarów
• 1251 – Kopalnia soli Bochnia
• 1253 – kanonizacja św. Stanisława
• 1257 – nadanie aktu lokacyjnego Krakowowi
• 1259 – Małopolskę dotknęło trzęsienie ziemi
• 1292 – nadanie aktu lokacyjnego dla miasta Nowy Sącz
• 1306 – Władysław Łokietek zajął dzielnicę krakowską i rozpoczął dzieło zjednoczenia państwa polskiego
• 1320 – koronacja Władysława Łokietka na króla Polski. Kraków stał się miastem koronacyjnym
• 1330 – nadanie aktu lokacyjnego dla miasta Tarnów przez W. Łokietka
• 1333 – śmierć Władysława Łokietka. Pogrzeb króla odbyty w Krakowie umocnił rolę miasta jako metropolii monarszej
• 1344 – Kazimierz Wielki opanował ziemię sanocką i przemyską, które stały się częścią dzielnicy Małopolskiej
• 1346 – w Wiślicy Kazimierz Wielki wydał tzw. Statuty Wiślickie, stanowiące skodyfikowane prawo dzielnicy małopolskiej
• 1364 – zjazd Monarchów w Krakowie zakończony, jak podaje legenda, ucztą wydaną na cześć gości przez mieszczanina krakowskiego Mikołaja Wierzynka
• 1368 – Kazimierz III Wielki nadał statuty podkrakowskim żupom solnym, tworząc nowoczesne, największe w Małopolsce i w Polsce przedsiębiorstwo przemysłowe
• 1376 – najazd litewski na Małopolskę
• 17 lipca 1399 – w Krakowie zmarła w opinii świętości Królowa Jadwiga
• 1423–1465 – biskupem krakowskim był Zbigniew Oleśnicki
• 9 stycznia 1433 – w Krakowie został ponowiony przywilej jedlneński (1430 r.), gwarantujący szlachcie wolność osobistą (tzw. Neminem Captivabimus)
• 19 marca 1454 – król Polski zhołdował księstwo oświęcimskie

• 1494 – włączenie do Korony księstwa zatorskiego przez Jana Olbrachta
• 10 kwietnia 1525 – hołd pruski na płycie Rynku Głównego w Krakowie
• 1563–1564 – ostateczna inkorporacja do Polski księstw – oświęcimskiego i zatorskiego
• 14 kwietnia 1570 – w Sandomierzu doszło do połączenia wyznań protestanckich – luteran, kalwinów i braci czeskich, którzy tworzą tzw. wyznanie polskie. Akt ten bywa zwany Zgodą Sandomierską
• 1574 – tumult krakowski
• 1587 – najazd na Małopolskę habsburskiego arcyksięcia Maksymiliana III, pretendenta do korony polskiej. Jesienią armia austriacka bezskutecznie oblegała Kraków
• 26 maja 1584 – na zamku wawelskim ścięto banitę Samuela Zborowskiego
• 1591 – zburzenie zboru protestanckiego w Krakowie w czasie tumultu religijnego
• 1604 – do Krakowa przybył rzekomy syn Iwana IV Groźnego, Dymitr zwany samozwańcem. Przy czynnym poparciu magnaterii małopolskiej i mieszczan Krakowa, uzyskał pomoc w swej wyprawie na Moskwę
• 1611 – katastrofalny w skutkach pożar Nowego Sącza
• wrzesień–październik 1655 – kampania armii szwedzkiej doprowadziła do zajęcia większości Małopolski. Oblężony poddał się Kraków (18 X), padły także inne miasta (Nowy Sącz, Tarnów, Żywiec).
• 13 grudnia 1655 – powstanie mieszczan odbija z rąk szwedzkich Nowy Sącz
• 1668 – abdykacja Jana Kazimierza. Król wyjeżdżając z Polski zatrzymał się na dłużej w Krakowie gdzie zamieszkał w Pałacu „Krzysztofory”, obecnej siedzibie Muzeum Historycznego m. Krakowa
• 1700–1716 – w związku z toczącą się tzw. III wojną północną, przez Małopolskę przeciągnęły oddziały szwedzkie, rosyjskie, saskie i polskie, niszcząc katastrofalnie cały region.
• 1707–1710 – katastrofalna zaraza, która objęła Kraków i okolicę pochłonęła blisko 20 000 ofiar
• 1734 – w związku z toczącą się wojna o sukcesję polską, przez Małopolską przeszły korpusy wojsk saskich oraz polskich wiernych Stanisławowi Leszczyńskiemu
• 1769 – pod pretekstem walk konfederacji barskiej wojska austriackie zajęły grody spiskie i okolice Nowego Targu i Nowego Sącza
• 1770–1771 – w walkach konfederatów barskich szczególną rolę odegrały umocnienia w Tyńcu, Lanckoronie i w mieście Krakowie oraz na zamku wawelskim
• 1772 – I rozbiór Polski. Południowa część Małopolski (bez Krakowa) przypadła Austrii
• 1795 – III rozbiór Polski. Północna część Małopolski pomiędzy Bugiem, Wisłą i Pilicą dostała się w ręce austriackie
• kwiecień–lipiec 1809 – ofensywa Józefa Poniatowskiego wyzwoliła z rąk austriackich ziemie III zaboru, w tym m.in. Kraków i przyłączyła je do księstwa warszawskiego
• 1813 – Józef Poniatowski wraz z wojskiem polskim opuścił Kraków, który zajmują wojska rosyjskie
• 1815 – kongres wiedeński podzielił ostatecznie Małopolskę pomiędzy Rosję i Austrię. Kraków wraz z okolicami tworzy niezależne teoretycznie państwo tzw. Rzeczpospolitą Krakowską
• 1846 – powstanie krakowskie oraz powstanie chochołowskie. Likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej i włączenie Krakowa do austriackiej Galicji jako stolicę Wielkiego Księstwa Krakowskiego

• 26 kwietnia 1848 – Wiosna Ludów w Krakowie zakończona zbombardowaniem miasta przez wojsko austriackie
• 1864–1865 – stan oblężenia w Galicji w związku z toczącym się powstaniem styczniowym
• 1867 – Galicja otrzymała z rąk cesarza Franciszka Józefa I autonomię
• 1869 – wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego w Galicji
• 1884 – otwarcie tzw. podkarpackiej linii kolejowej (Nowy Sącz, Krynica)

• wrzesień 1914 – przysięga Legionów Polskich na Błoniach krakowskich
• 3–8 września 1939 – Małopolska została zajęta przez armię niemiecką
• 18 stycznia 1945 – wojska sowieckie wkroczyły do Krakowa

W 2017 r. produkt krajowy brutto woj. małopolskiego wynosił 142.1 mld zł, co stanowiło 7,9% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 42,1 tys. zł (90.1% średniej krajowej), co plasowało małopolskie na 6. miejscu względem innych województw^[19][20].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. małopolskiego we wrześniu 2019 roku wynosiło 5 066,21 zł, co lokowało je na 3. miejscu względem wszystkich województw^[21].

We wrześniu 2019 roku w Małopolsce zarejestrowanych było ok. 61,9 tys. bezrobotnych; daje to stopę bezrobocia na poziomie 4,1%^[22].

Gospodarstwa domowe 4,8% mieszkańców woj. małopolskiego mają wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajduje się poniżej minimum egzystencji) (2011)^[23].

Znanymi przedsiębiorstwami z województwa są: Maspex Wadowice, COMARCH, Newag, Fakro, Wiśniowski, Koral, Oknoplast.

Na terenie województwa znajdują się obszary 4 okręgów przemysłowych:

1. Krakowski
2. Jaworznicko-Chrzanowski
3. Tarnowski
4. Karpacki

• sól kamienna – Bochnia, Wieliczka (obecnie muzeum)
• ropa naftowa – okolice Gorlic
• węgiel kamienny – okolice Brzeszcz i Libiąża
• rudy cynku i ołowiu – okolice Chrzanowa i Olkusza
• wody mineralne – Krynica, Muszyna i okolice, Kraków^[24]
• wody geotermalne – Podhale
• niewielkie złoża gazu ziemnego – okolice Krakowa i Babiej Góry
• surowce budowlane, tj.: kamień budowlany i kamień drogowy (okolice Krzeszowic), wapienie, gliny ceramiczne i kruszywo budowlane

Największe elektrociepłownie na węgiel kamienny znajdują się w Krakowie, Skawinie i Trzebini (0,5 tys.–1 tys. MW) oraz w Tarnowie (100–500 MW).

W województwie małopolskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Krakowie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[25].

Województwo małopolskie położone jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Przez jego obszar wiodą szlaki tranzytowe ze wschodu na zachód i z północy na południe: linie kolejowe i drogi krajowe.

Drogi krajowe w województwie małopolskim^[26][27]

Droga	Trasa	Obecna długość w województwie	Uwagi
94	węzeł „Zgorzelec” – Krzyżowa – węzeł „Krzywa” – Wrocław (5/E261) – Prądy – Opole (45/46) – Nogawczyce – Gliwice – Sosnowiec (86) – Olkusz – Modlniczka (S7/E77) – ... – Kraków (węzeł „Kraków Wielicka”) – Wieliczka – Bochnia – Brzesko (75) – Tarnów – Pilzno (73) – Dębica – Ropczyce – Sędziszów Małopolski – Rzeszów – Łańcut – Przeworsk – węzeł „Jarosław Zachód” – Jarosław – Skołoszów (77) – Radymno – Korczowa – granica państwa	161 km	Przerwa w przebiegu drogi od Modlniczki (gdzie łączy się z drogą ekspresową S7) do węzła „Kraków Wielicka” (A4/E40) Przerwa w przebiegu drogi od Modlniczki (S7/E77) do węzła „Kraków Wielicka” Odcinek Tarnów – Pilzno wspólny z 73 Odcinek Jarosław – Skołoszów wspólny z 77
A4E40	granica państwa – Jędrzychowice – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa – granica państwa	150 km	–
7E77	Żukowo (20) – Gdańsk – Elbląg – Ostróda – Olsztynek – Płońsk – Warszawa – Janki – Grójec – Radom – Kielce – Kraków – Rabka-Zdrój – Chyżne – granica państwa	176 km	–
S1E75	A1E75 (węzeł „Pyrzowice”) – Podwarpie – Brzeszcze – Oświęcim – Bielsko-Biała – Zwardoń – granica państwa	?	Droga nie została jeszcze wybudowana
S7E77	S6E28 (Gdańsk) – Elbląg – Olsztynek – Warszawa – Kielce – Kraków – Rabka-Zdrój	15 km	Budowana droga S7E77 Odcinek Miechów – Moczydło (Granica województwa świętokrzyskiego), Szczepanowice – Miechów i Kraków (węzeł Kraków Nowa Huta) – Widoma
28	Zator – Wadowice – Rabka-Zdrój – Limanowa – Nowy Sącz – Gorlice – Jasło – Krosno – Sanok – Kuźmina – Bircza – Przemyśl – Medyka – granica państwa	192 km	–
44	Gliwice – Mikołów – Tychy – Oświęcim – Zator – Skawina – Kraków	56 km	–
47	Rabka-Zdrój – Nowy Targ – Zakopane	40 km	–
49	Nowy Targ – Czarna Góra – Jurgów – granica państwa	24 km	–
52	Bielsko-Biała – Kęty – Andrychów – Wadowice – Kalwaria Zebrzydowska – Głogoczów	46 km	–
73	Wiśniówka – Kielce – Morawica – Busko-Zdrój – Szczucin – Dąbrowa Tarnowska – Tarnów – Pilzno – Jasło	50 km	–
75	Kraków (Branice) (79) – Niepołomice – Bochnia (A4/E40) – Brzesko (94) – Nowy Sącz – Krzyżówka – Tylicz – Muszynka – granica państwa	135 km	–
79	Warszawa – Kozienice – Zwoleń – Sandomierz – Połaniec – Nowe Brzesko – Kraków – Trzebinia – Chrzanów – Jaworzno – Katowice – Chorzów – Bytom	104 km	–
87	Nowy Sącz – Stary Sącz – Piwniczna-Zdrój – granica państwa	28 km	–

... – brak ciągłości drogi

W województwie małopolskim znajduje się 1121 km eksploatowanych linii kolejowych (7. miejsce w kraju), z czego 653 km to linie jednotorowe, natomiast 468 km dwutorowe. 870 km linii kolejowych jest zelektryfikowanych (stan na dzień 31 grudnia 2013)^[28]. W 2017 roku statystyczny mieszkaniec województwa małopolskiego jechał 4,9 raza pociągiem^[29].

W województwie znajduje się 26 czynnych dworców kolejowych^[30]; 4 z nich są wpisane do rejestru zabytków: Nowy Sącz, Rabka-Zdrój, Tarnów, Zakopane^[31].

Województwo małopolskie wraz z Kolejami Małopolskimi, które należą do województwa, posiada 56 pojazdów, które są użytkowane przez Koleje Małopolskie i Polregio:

Seria	Typ	Liczba	Producent	Własność	Użytkownik	Źródło
EN57AL	5B/6B	6	Pafawag	UM	Koleje Małopolskie	[32]
EN63a Impuls	36WEa	6	Newag	UM	Polregio	[33]
EN64 Acatus Plus	40WEa	2	Pesa	UM	Polregio	[34]
		4		UM	Koleje Małopolskie
EN76B Elf II	22WEh	4	Pesa	UM	Koleje Małopolskie	[35][36]
EN77 Acatus II	32WE	5	Pesa	Koleje Małopolskie		[37]
EN78 Impuls	31WE	8	Newag	UM	Koleje Małopolskie	[38]
EN78A Impuls	31WEb	4	Newag	UM	Koleje Małopolskie	[39][40]
		5		UM	Polregio	[41][42]
EN79 Impuls	45WE	5	Newag	UM	Koleje Małopolskie	[38]
EN99 Acatus Plus	41WE	4	Pesa	UM	Polregio	[43][44]
SA109	212M	1	Kolzam	UM	Polregio
SA133	218Mc	2	Pesa	UM	Polregio	[45]

Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków-Balice posiada regularne połączenia z miastami Europy, Ameryki Północnej i Izraelem. Trwa rozbudowa terminala pasażerskiego, który po przebudowie będzie mógł obsługiwać ponad 8 mln osób rocznie.

W województwie małopolskim odbywają się liczne festiwale o międzynarodowej renomie, m.in. Festiwal Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu czy Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, a także Tydzień Kultury Beskidzkiej, Babiogórska Jesień, Łemkowska Watra oraz Święto Borówki w Zubrzycy Górnej.

Województwo małopolskie ma dość dużą liczbę instytucji kultury. Co czwarty zwiedzający polskie muzeum trafia do jednej z placówek na terenie województwa małopolskiego. W zbiorach państwowych, kościelnych i kolekcjach prywatnych znajduje się 20 proc. wszystkich polskich dzieł sztuki. Najważniejsze ekspozycje znajdują się na Zamku Królewskim na Wawelu, w oddziałach Muzeum Narodowego, w muzeach okręgowych w Tarnowie i Nowym Sączu oraz w muzeach diecezjalnych w Tarnowie i Krakowie. W Tarnowie znajduje się jedyna w Europie stała wystawa poświęcona pamięci Romów.

Instytucje kulturalne w Małopolsce:

Instytucja kulturalna	liczba budynków
Biblioteki i filie bibliotek	766
Domy i ośrodki kultury oraz kluby i świetlice	489
Galerie sztuki	66
Kina	47
Muzea wraz z oddziałami muzealnymi	103
Teatry zawodowe i instytucje muzyczne	19

W województwie małopolskim działają dwie stacje telewizyjne: Ośrodek Regionalny Telewizji Polskiej S.A. oraz TVN Południe. Ponadto liczni operatorzy sieci kablowych, działający zwłaszcza w miastach i na dużych osiedlach, dostarczają pakiet programów telewizyjnych i radiowych; uruchomili także własne programy o charakterze lokalnym, głównie informacyjno-rozrywkowe. W województwie małopolskim nadają również radia ogólnopolskie takie jak RMF FM, Radio Zet, regionalne Radio Kraków, a także lokalne, np. Radio ESKA, Radio Złote Przeboje, Radio Alex, Radio RDN Małopolska (dawniej Radio Dobra Nowina) czy Radio Vox FM Kraków. W Krakowie znajdują się siedziby oraz serwerownie czołowych portali internetowych Onet.pl oraz Interia.pl. Działają również inne portale regionalne – Nowa Małopolska, Moje Miasto Kraków, Nasze Miasto, Głos 24.

Województwo małopolskie ma drugą pozycją w kraju pod względem liczby zarejestrowanych oficyn wydawniczych, z których większość stanowią wydawnictwa prywatne oraz kościelne i klasztorne.^{[potrzebny przypis]}

Województwo małopolskie jest trzecim w Polsce pod względem liczby studentów. Działa w nim najstarsza w Polsce uczelnia – Uniwersytet Jagielloński o ponad 600-letniej tradycji. Z kolei wśród prywatnych uczelni ekonomicznych w ogólnopolskich klasyfikacjach najwyżej oceniane są Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu i krakowska Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Wyższe uczelnie koncentrują się głównie w Krakowie. W 34 małopolskich uczelniach kształci się ponad 203 tysięcy studentów^[46].

Ważniejsze z nich to:

• Uniwersytet Jagielloński
• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie im. Stanisława Staszica
• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
• Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
• Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie im. Komisji Edukacji Narodowej
• Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie im. Bronisława Czecha
• Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie im. Jana Matejki
• Akademia Muzyczna w Krakowie
• Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (wcześniej jako: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie)
• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
• Akademia Tarnowska
• Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie
• Małopolska Uczelnia Państwowa im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu
• Akademia Nauk Stosowanych w Nowym Sączu
• Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości w Nowym Sączu
• Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu

W 2007 r. województwo odwiedziło ponad 14,5 miliona turystów, w tym 3 miliony z zagranicy (najwięcej z Niemiec, USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch oraz Rosji i Ukrainy).

Główne atrakcje turystyczne Małopolski to miasto Kraków, Kopalnia Soli w Wieliczce, Kopalnia Soli w Bochni, były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, kompleks drewnianych kościołów na Szlaku Architektury Drewnianej, tradycyjny spływ Przełomem Dunajca przez Pieniny, a także najwyższe polskie góry – Tatry oraz miasto Zakopane, nazywane zimową stolicą Polski.

Region to także cel turystyki pielgrzymkowej (sanktuaria w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach, Limanowej, Pasierbcu, Dom Rodzinny Jana Pawła II w Wadowicach, Kaplica na Groniu Jana Pawła II) oraz leczniczej (9 miejscowości uzdrowiskowych w całym województwie).

Corocznie od 1999 r. organizowane są Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, mające na celu promowanie zabytków Małopolski. 5 zespołów zabytkowych wpisanych zostało na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Są to:

• Stare Miasto w Krakowie
• kopalnia soli w Wieliczce
• były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau Muzeum w Oświęcimiu i Brzezince
• klasztor i park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
• drewniane kościoły południowej Małopolski

Popularnymi obszarami turystyki pieszej i sportów zimowych są pasma górskie Beskidów (m.in.: Beskid Makowski, Beskid Mały, Beskid Niski, Beskid Wyspowy, Beskid Żywiecki oraz Gorce), a także Pieniny i Tatry.

Utworzono także Karpacki Szlak Rowerowy, który, wraz ze szlakami łącznikowymi, prowadzi przez najbardziej znane i cenne historycznie miejscowości województwa małopolskiego.

W dniu 1 stycznia 1999 r. weszła w życie reforma administracyjna Polski, tworząc dwa nowe szczeble samorządu lokalnego i zmieniając liczbę województw. W ten sposób powstało samorządowe województwo małopolskie. W jego skład weszły obszary ówczesnego województwa krakowskiego i nowosądeckiego oraz części bielskiego, kieleckiego, katowickiego, krośnieńskiego i tarnowskiego. Województwo małopolskie tworzy 19 powiatów, 3 miasta na prawach powiatu oraz 182 gminy. Na jego terenie znajdują się 62 miasta.

Powiaty województwa małopolskiego Dane z 31 grudnia 2010

lp.	Herb	Flaga	Powiat	stolica	powierzchnia (km²)	ludność	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1			bocheński	Bochnia	649,28	102 592	158
2			brzeski	Brzesko	590	91 643	155,3
3			chrzanowski	Chrzanów	371,49	127 540	343,3
4			dąbrowski	Dąbrowa Tarnowska	530	58 631	110,6
5			gorlicki	Gorlice	967,36	107 148	110,8
6			krakowski	Kraków	1229,62	256 260	208,4
7			limanowski	Limanowa	951,96	125 108	131,4
8			miechowski	Miechów	676,73	49 977	73,9
9			myślenicki	Myślenice	673,3	120 903	178,8
10			nowosądecki	Nowy Sącz	1550,24	204 092	131,7
11			nowotarski	Nowy Targ	1474,66	185 917	126,1
12			olkuski	Olkusz	622,19	113 814	182,9
13			oświęcimski	Oświęcim	406,03	153 705	378,6
14			proszowicki	Proszowice	414,57	43 406	104,7
15			suski	Sucha Beskidzka	685,75	83 006	121
16			tarnowski	Tarnów	1413,44	196 810	139,2
17			tatrzański	Zakopane	471,62	65 542	139
18			wadowicki	Wadowice	645,74	156 488	242,3
19			wielicki	Wieliczka	429,2	112 161	261,3
20			Kraków	–	327	756 183	2312,5
21			Nowy Sącz	–	58	84 537	1457,5
22			Tarnów	–	72,4	114 635	1583,4
Razem	–	–	22	19	15 182,87	3 310 094	218

• Podział administracyjny województwa małopolskiego
• Województwo krakowskie
• Województwo nowosądeckie
• Województwo tarnowskie

Zobacz portal z wiadomościami w serwisie Wikinews na temat Małopolska

• Oficjalny portal województwa małopolskiego
• Województwo małopolskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2015-05-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.