Węgry – Wikipedia, wolna encyklopedia

Węgry
Magyarország
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Isten, áldd meg a magyart
(Boże, zbaw Węgrów)

Ustrój polityczny

republika parlamentarna

Konstytucja

Konstytucja Węgier z 2011 roku

Stolica

Budapeszt

Data powstania

31 października 1918

Prezydent

Tamás Sulyok

Premier

Viktor Orbán

Powierzchnia

93 030 km²

Populacja (2021)
• liczba ludności


9 728 337[1]

• gęstość

104 os./km²

Kod ISO 3166

HU

Waluta

forint (HUF)

Telefoniczny nr kierunkowy

+36

Domena internetowa

.hu

Kod samochodowy

H

Kod samolotowy

HA

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Język urzędowy

węgierski

Religia dominująca

katolicyzm

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


188,51 mld[2] USD
19 386[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


426,94 mld[2] dolarów międzynar.
43 906,59[2] dolarów międzynar.

Położenie na mapie
Położenie na mapie

Węgry (węg. Magyarország, [ˈmɒɟɒrorsaːɡ] ( odsłuchaj)) – państwo śródlądowe w Europie Środkowej, od 1955 członek ONZ, od 1999 członek NATO, od 2004 członek Unii Europejskiej. Jest również członkiem Grupy Wyszehradzkiej. Graniczy ze Słowacją, Słowenią, Austrią, Chorwacją, Serbią, Rumunią i Ukrainą.

Do 1946 Królestwo Węgier, z epizodem Węgierskiej Republiki Ludowej (XI 1918–III 1919) i Węgierskiej Republiki Rad (III–VIII 1919), 1946–1949 Republika Węgierska. Po przejęciu pełni władzy przez partię komunistyczną i stworzeniu państwa monopartyjnej dyktatury partii komunistycznej 1949–1989 Węgierska Republika Ludowa. WRL, państwo satelickie ZSRR, była członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych, większości organizacji wyspecjalizowanych ONZ od 1955, a także Układu Warszawskiego i RWPG jako element bloku wschodniego. W latach 1956–1962 powstanie węgierskie 1956 (stłumiona przez Armię Radziecką próba uniezależnienia się od ZSRR) było przedmiotem debaty w Radzie Bezpieczeństwa ONZ[3]. W wyniku obrad Trójkątnego Stołu (czerwiec 1989) nastąpiła transformacja ustrojowa i po przeprowadzonych 25 marca 1990 wolnych wyborach Węgierska Republika Ludowa została przekształcona w demokrację parlamentarną, Republikę Węgierską (proklamowaną oficjalnie 23 października 1989). 1 stycznia 2012 nowa Konstytucja Węgier ustanowiła IV formę republikańską państwa – Węgry (Magyarország). Wskaźnik wolności prasy klasyfikuje Węgry na 92. pozycji na świecie w 2021 roku[4].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
Topografia Węgier
 Osobny artykuł: Geografia Węgier.

Powierzchnia Węgier wynosi 93 030 km². Są nieomal w całości położone w nizinnej i równinnej Kotlinie Panońskiej. Wyjątkami są Średniogórze Północnowęgierskie – makroregion należący do Karpat (pasma górskie Börzsöny, Gödöllő, Cserhát, Mátra (z najwyższym szczytem Węgier Kékes), Góry Bukowe, Góry Tokajsko-Slańskie) na północnym wschodzie kraju oraz należące do Alp Wzgórza Kőszeg i Góry Soprońskie na północnym zachodzie.

Największe rzeki Węgier to Dunaj, Cisa i Drawa. Na Węgrzech leży największe jezioro Europy Środkowej – Balaton. W mieście Hévíz znajduje się największe na świecie jezioro termalne – Hévíz.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Historia Węgier.
Chrzest króla Stefana I

W epoce żelaza terytorium dziś zwane Węgrami zamieszkiwał konglomerat różnych ludów. Ze względu na swój miejscami stepowy charakter terytorium zasiedlili nomadyczni Scytowie, obszary pomiędzy górami Bukowymi, a Apuseni, jak i Siedmiogród leżały w domenie ludów Dackich, zachodnie i południowe pobrzeża w kierunku dzisiejszych Styrii i Slawonii zamieszkiwały plemiona które z grubsza znane są jako Ilirowie. Szybki cywilizacyjny i populacyjny postęp ludności celtyckiej sprawił, że zaczęli się osiedlać daleko poza swą kolebką nad rzekami Paar, Isar, Altmühl, od Brytanii przez teren na północ od Padu po Węgry i nawet północno-wschodnie stoki Karpat.

W I w. p.n.e. armia rzymska po paru dekadach walk, począwszy od podboju miasta Segestika, pokonała miejscowe siły. Imperium Rzymskie, w zakolu Dunaju, na podbitym terytorium utworzyło prowincję o nazwie Panonia i przeprowadzało procesy kolonizacji i romanizacji.

Po upadku Rzymu tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Gepidów i Awarów, zaś w początkach IX wieku powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie, któremu kres położyło pojawienie się pod koniec IX wieku Madziarów pod wodzą Arpada.

Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech do 1301 roku. Za twórcę państwa uważany jest, koronowany w 1001, pierwszy król Węgier, Stefan I Święty, który przeprowadził chrystianizację swojego państwa. W latach 1241–1242 Węgry, jak wiele innych krajów wschodniej Europy, zostały zniszczone przez najazdy mongolskiej Złotej Ordy.

Królestwo Węgier w 1914 roku
Ják

Szczyt potęgi państwo węgierskie osiągnęło za panowania Ludwika Andegaweńskiego (1342–1382), także króla Polski, kiedy Węgry sięgały od Adriatyku po Morze Czarne i skutecznie przeciwstawiały się ekspansji Turcji w Europie. Ich powrót do potęgi nastąpił za czasów Macieja Korwina (1458–1490), który przyłączył do królestwa Śląsk, Łużyce, Morawy oraz Dolną Austrię. Potęga Węgier załamała się jednak zupełnie po 1526 w wyniku klęski w bitwie z Imperium Osmańskim pod Mohaczem. Po wojnie domowej pomiędzy pretendującym do tronu Ferdynandem Habsburgiem a Janem Zapolyą – wybranym przez szlachtę węgierską królem Węgier, cały teren dzisiejszych Węgier został opanowany przez Turcję. Część terytorium dotychczasowego królestwa dostała się rodzinie Habsburgów jako dziedzina rodowa w konsekwencji postanowień układu wiedeńskiego (1515) pomiędzy Jagiellonami i Habsburgami. Z części utworzono Księstwo Siedmiogrodu, którego pierwszym władcą był Jan Zygmunt Zapolya, wnuk Zygmunta Starego, częścią centralną z Budą zarządzał bezpośrednio (jako prowincją turecką) sułtan Sulejman Wspaniały. Zostało to ustalone postanowieniami pokoju z 1541 między Imperium Osmańskim a Imperium Habsburgów.

Całość terytorium Królestwa Węgier znalazła się pod władzą Habsburgów po pokoju w Karłowicach. Turcja Osmańska wówczas wycofała się z Europy Środkowej, w wyniku następstw klęski w bitwie pod Wiedniem (podczas ostatniej osmańskiej ofensywy w Europie Środkowej) i dalszych klęsk w wojnie toczonej do roku 1699 z Ligą Świętą (Państwo Kościelne, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Republika Wenecka i Imperium Habsburgów), do których w 1686 dołączyło Carstwo Rosyjskie. Węgry, które stanowiły osobne królestwo, w 1804 roku weszły jako prowincja do nowo utworzonego Cesarstwa Austrii, na czele którego stanął Franciszek I. W wyniku słabości wewnętrznej i klęski w wojnie z Prusami (1866) Austria zmuszona została do nadania drugiemu pod względem znaczenia narodowi monarchii – Węgrom – statusu współgospodarza i w 1867 powstały Austro-Węgry. Całkowitą samodzielność uzyskano dopiero po I wojnie światowej.

W okresie rozpadu monarchii austro-węgierskiej, po rozpoczętej 31 października 1918 r. rewolucji Węgry zostały 16 listopada 1918 ogłoszone republiką, której prezydentem został Mihály Károlyi. W marcu 1919 władzę przejęli komuniści i socjaldemokraci, proklamując Węgierską Republikę Rad – dyktaturę pod przywództwem Béli Kuna. Węgierska Republika Rad przetrwała przez 133 dni i została obalona w wyniku inwazji wojsk rumuńskich i czechosłowackich. W 1920 Węgry utraciły, w wyniku traktatu w Trianon dostęp do morza oraz dwie trzecie swego terytorium (Burgenland, Słowacja, Zakarpacie, Siedmiogród, Wojwodina, Chorwacja i Slawonia), z 325 tys. km² pozostało 93 tys. km². W wyniku ustaleń traktatu Węgry utraciły również niemal dwie trzecie ludności (pozostało 8 z 21 milionów). Poza granicami Węgier znalazło się 3,5 miliona Węgrów (co stanowiło ⅓ tego narodu), głównie w południowej Słowacji i siedmiogrodzkiej Seklerszczyźnie oraz części Wojwodiny, w tym obszary o zwartym osadnictwie i większości węgierskiej. Węgry, uznane za pozostałość Austro-Węgier i stronę wojującą w I wojnie światowej, zostały obarczone na kolejne 33 lata płatnością reparacji wojennych. Oprócz tego zmniejszono liczebność armii węgierskiej do 32 tysięcy i zakazano obowiązkowej służby wojskowej. Politycy francuscy (Georges Clemenceau) otwarcie przyrzekli Węgrom w chwili podpisania traktatu możliwość jego rewizji w oparciu o kryterium etnograficzne i statut Ligi Narodów, obietnica ta nie została dotrzymana. Wobec postanowień traktatu na Węgrzech w całym okresie międzywojennym dominowała chęć rewizji jego postanowień, uznawanych za sprzeczne z zasadą samostanowienia narodów. Zdominowało to politykę zagraniczną Królestwa Węgier i jego stosunki z sąsiadami.

Formalnie Węgry ogłoszono ponownie monarchią, jednak tron pozostał nieobsadzony. Dwukrotne próby odzyskania korony przez króla Karola IV nie powiodły się, a na czele państwa jako regent stanął były admirał austro-węgierskiej floty – Miklós Horthy.

Węgry w czasie II wojny światowej

W wyniku kryzysu gospodarczego i rewizjonistycznej propagandy, nastąpiły zbliżenie z III Rzeszą, przystąpienie do Paktu Trzech i od czerwca 1941 udział w II wojnie światowej po stronie Państw Osi. W sierpniu 1943 rząd Węgier i regent Horthy zaproponowali aliantom traktat pokojowy, co w marcu 1944 spowodowało zajęcie Węgier przez Wehrmacht. Wobec konsekwentnych prób zawarcia zawieszenia broni podejmowanych, również po niemieckiej okupacji Węgier, przez regenta i rząd węgierski, w październiku 1944 (po wkroczeniu Armii Czerwonej na terytorium Węgier) Niemcy dokonali zamachu stanu na Węgrzech, uprowadzając i internując regenta Miklosa Horthy’ego i wprowadzając rząd marionetkowy Ferenza Szalasiego i faszystowskiej partii strzałokrzyżowców. Już w październiku 1944 część Węgier została zajęta przez Armię Czerwoną (wojska węgierskie walczyły wyłącznie na wschodnim froncie), ostatnie walki zakończyły się na terenie Węgier 4 kwietnia 1945.

Po wojnie kraj należał do bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba odzyskania niepodległości i demokratyzacji w 1956 (powstanie węgierskie) zakończyła się krwawą radziecką interwencją zbrojną.

W roku 1989 Węgry podważyły żelazną kurtynę dzielącą bloki wschodni i zachodni, otwierając granicę z Austrią. W 1990 przeprowadzono demokratyczne wybory. W 1999 Węgry przystąpiły do NATO, a w 2004 do Unii Europejskiej.

25 kwietnia 2011 roku prezydent Pal Schmitt podpisał nową Konstytucję Węgier, która weszła w życie 1 stycznia 2012 roku. Konstytucja m.in. zmieniła nazwę państwa z Republika Węgierska na Węgry[5].

Ustrój polityczny

[edytuj | edytuj kod]
Budynek parlamentu w Budapeszcie
 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Węgier.

Kontury ustroju politycznego Węgier zostały zarysowane podczas obrad tzw. Trójkątnego Stołu (jesień 1989). Obecny ustrój Węgier definiuje Konstytucja Węgier. Węgry są od tego czasu demokratyczną republiką o charakterze parlamentarno-gabinetowym. Jednoizbowy parlament Országgyűlés (199 posłów) wybierany co cztery lata w wyborach powszechnych i tajnych, częściowo metodą proporcjonalną, po części w okręgach jednomandatowych. Prezydenta wybiera Országgyűlés na okres pięciu lat (może kandydować na drugą kadencję). Rząd tworzy przewodniczący zwycięskiego ugrupowania. Na Węgrzech istnieją dwa główne stronnictwa: Fidesz i pomniejsza, wywodząca się z czasów WRL postkomunistyczna Węgierska Partia Socjalistyczna. Władzę obecnie pełni Fidesz, z tego stronnictwa wywodzi się także węgierski prezydent.

Pałac Sándora w Budapeszcie – rezydencja prezydenta Węgier

Prezydenci Republiki (Republika Węgierska):

Prezydenci Republiki (Węgry):

Premierzy (Republika Węgierska):

Premier (Węgry):

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny Węgier jest trzystopniowy. Obszar państwa jest podzielony na komitaty (megye; obecnie 19), które dzielą się na powiaty (dawniej járás, obecnie kistérség – 168), a te – na gminy (települései – miejskie város, obecnie 214, oraz wiejskie község i nagyközség, obecnie 2898). Rangę równą powiatom mają miasta na prawach komitatu (megyei jogú város, obecnie 23). Szczególny status, równy komitatowi, ma stołeczny Budapeszt (főváros), który dzieli się na dzielnice (kerület).

Komitat Siedziba władz Powierzchnia
[km²]
Liczba mieszkańców Gęst. zal.
[os./km²]
Liczba gmin
Budapeszt 525 1 740 041 3314 23
Bács-Kiskun Kecskemét 8445 541 584 64 119
Baranya Pecz 4430 402 260 91 301
Békés Békéscsaba 5631 392 845 70 75
Borsod-Abaúj-Zemplén Miszkolc 7247 739 143 102 355
Csongrád Segedyn 4263 425 785 100 60
Fejér Székesfehérvár 4359 428 579 98 108
Győr-Moson-Sopron Győr 4208 440 138 105 182
Hajdú-Bihar Debreczyn 6211 550 265 89 82
Heves Eger 3637 323 769 89 119
Jász-Nagykun-Szolnok Szolnok 5582 413 174 74 75
Komárom-Esztergom Tatabánya 2265 315 886 139 76
Nógrád Salgótarján 2546 218 218 86 129
Pest Budapeszt 6393 1 124 395 176 186
Somogy Kaposvár 6036 334 065 55 244
Szabolcs-Szatmár-Bereg Nyíregyháza 5936 583 564 98 228
Tolna Szekszárd 3703 247 287 67 108
Vas Szombathely 3336 266 342 80 216
Veszprém Veszprém 4493 368 519 82 217
Zala Zalaegerszeg 3784 269 705 78 257
 Węgry Budapeszt 93 030 9 957 731 107 3176

Siły zbrojne

[edytuj | edytuj kod]
Węgierskie Siły Powietrzne

Węgry, z racji braku dostępu do morza, dysponują dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi[6]. Uzbrojenie sił lądowych Węgier składało się w 2014 roku z: 155 czołgów, 1508 opancerzonych pojazdów bojowych, 30 zestawów artylerii holowanej oraz 65 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[6]. Węgierskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 12 myśliwców, 16 samolotów transportowych, 2 samolotów szkolno-bojowych oraz 12 śmigłowców[6].

Wojska węgierskie w 2014 roku liczyły 20 tys. żołnierzy zawodowych oraz 52 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) węgierskie siły zbrojne stanowią 61. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1 mld dolarów (USD)[6].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko węgierskie.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Struktura etniczna

[edytuj | edytuj kod]
Naród/grupa etniczna Spis 2001 Spis 2011
Populacja % Populacja %
Węgrzy 9 416 045 96,3% 8 314 029 83,2%
Romowie 189 984 1,9% 308 957 3,5%
Niemcy 62 105 0,6% 131 951 1,5%
Słowacy 17 693 0,2% 29 647 0,3%
Rumuni 7 995 0,1% 26 345 0,3%
Chorwaci 15 597 0,2% 23 561 0,3%
Inni 63 900 0,6% 82 994 0,9%
odmówili odpowiedzi,
brak odpowiedzi
570 537 5,5% 1 455 883 14%
Razem 10 198 315 9 937 628

Uwagi do tabeli:

  • Spis z 2011 roku został przeprowadzony innymi metodami niż spis z 2001 roku (można było podać więcej niż jedną narodowość).
  • W spisach przy wyliczaniu procentowym nie bierze się pod uwagę osób które w czasie spisu nie podały odpowiedzi.

Uwzględniając osoby, które nie podały swojej narodowości, demografia Węgier wygląda następująco:

  • Węgrzy – 8 314 029 (83,6%)
  • odmówili odpowiedzi, brak odpowiedzi – 1 455 883 (14,6%)
  • Romowie – 308 957 (3,1%)
  • Niemcy – 131 951 (1,3%)
  • Słowacy – 29 647 (0,29%)
  • Rumuni – 26 345 (0,26%)
  • Chorwaci – 23 561 (0,23%)
  • Inni – 82 994 (0,8%)
  • Suma – 9 937 628 (100%)

Na Węgrzech żyje także Polonia, której największym skupiskiem jest Budapeszt.

Wyznania religijne

[edytuj | edytuj kod]
Bazylika w Ostrzyhomiu – główna świątynia kościoła rzymskokatolickiego na Węgrzech
 Osobny artykuł: Religia na Węgrzech.

37,1% Węgrów przyznaje się do przynależności do Kościoła rzymskokatolickiego (dalsze 1,8% należy do Węgierskiego Kościoła greckokatolickiego), 15% stanowią wierni wyznań protestanckich, głównie kalwińskiego (11,6%) i luterańskiego (2,2%)[7]. Oprócz tego powszechni są także wyznawcy innych religii. W czasie spisu narodowego 2011 16,7% Węgrów zadeklarowało, że nie należy do żadnego związku wyznaniowego, a 27,2% odmówiło odpowiedzi na pytanie o swoim wyznaniu, 1,5% zadeklarowało ateizm. Regularnie w praktykach religijnych udział bierze mniej niż 10% społeczeństwa, przy czym dysproporcje te są różne w zależności od wyznania i regionu[potrzebny przypis]. W samym Budapeszcie do kościołów na niedzielne nabożeństwa chodzi około 2–4% mieszkańców, podczas gdy na niektórych terenach wiejskich nawet do 40%[potrzebny przypis]. Jednakże rytm głównych świąt i uroczystości wyznacza kalendarz świąt chrześcijańskich. Szczególnie obchodzonym dniem na Węgrzech jest 25 kwietnia – dzień św. Marka Buza Szentelo. W tym dniu na wioskach tradycyjnie obchodzi się i święci się pola. Z kolei świętem zbiorów jest 20 sierpnia – dzień św. Stefana. W to święto patrona Węgier odbywa się w całym kraju wiele zabaw i imprez kulturalnych.

Wielki Kościół Reformowany w Debreczynie, wiodącym ośrodku węgierskiego kalwinizmu

Podział religijny według spisu z 2011 roku[7]:

Największe miasta

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Miasta na Węgrzech.
Miasto Komitat Liczba mieszkańców Aglomeracja
Budapeszt
Debreczyn
Segedyn
01 Budapeszt Budapeszt 1 740 041 2 546 608
02 Debreczyn Hajdú-Bihar 207 594 234 506
03 Segedyn Csongrád 170 052 210 187
04 Miszkolc Borsod-Abaúj-Zemplén 166 823 206 862
05 Pecz Baranya 156 801 177 295
06 Győr Győr-Moson-Sopron 131 564 180 317
07 Nyíregyháza Szabolcs-Szatmár-Bereg 117 658 133 875
08 Kecskemét Bács-Kiskun 114 226 146 054
09 Székesfehérvár Fejér 101 722 124 654
10 Szombathely Vas 79 348 119 402
11 Szolnok Jász-Nagykun-Szolnok 74 341 92 917
12 Tatabánya Komárom-Esztergom 70 003 129 879
13 Kaposvár Somogy 67 686 82 321
14 Érd Pest 65 277 ---
15 Veszprém Veszprém 64 024 82 007
16 Békéscsaba Békés 63 752 148 473
17 Zalaegerszeg Zala 61 849 76 328
18 Sopron Győr-Moson-Sopron 61 390 70 875
19 Eger Heves 56 166 73 762
20 Nagykanizsa Zala 49 302 49 302

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Gospodarka Węgier.
Porty lotnicze na Węgrzech

Przemysł

[edytuj | edytuj kod]

Na Węgrzech występują stosunkowo różnorodne, choć mało zasobne złoża surowców mineralnych. Eksploatuje się tu głównie boksyty (systemem odkrywkowym), ponadto eksploatacja niewielkich złóż rudy manganu, miedzi, cynku, ołowiu, uranu, węgla brunatnego, węgla kamiennego, rudy żelaza, oraz niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozwinięty przemysł chemiczny (nawozy i tworzywa sztuczne), maszynowy (produkcja obrabiarek, maszyn rolniczych, sprzętu gospodarstwa domowego), elektrotechniczny i elektroniczny (silniki elektryczne, sprzęt oświetleniowy, telekomunikacyjny i sprzęt gospodarstwa domowego, udział m.in. Siemensa, Philipsa i General Electric), metalurgiczny (hutnictwo aluminium), samochodowy i środków transportu (m.in. fabryki General Motors, Audi, Ford, Mercedes-Benz, autobusy, samochody ciężarowe, lokomotywy spalinowe, wagony kolejowe oraz statki rzeczne), spożywczy (winiarski, olejarski, owocowo-warzywny, mięsny, tytoniowy), odzieżowy i obuwniczy, cementowy, porcelanowo-fajansowy oraz przemysł poligraficzny.

Rolnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Wysoko rozwinięte rolnictwo, Węgry posiadają najwyższy w Europie odsetek gruntów ornych wynoszący prawie 50%, łąki i pastwiska 12,5%, sady 2,5%. Rolnictwo cechuje wysoki poziom mechanizacji i chemizacji. Uprawia się pszenicę, kukurydzę, jęczmień, buraki cukrowe, słonecznik, ziemniaki, rośliny pastewne, konopie i tytoń. Rozwinięte warzywnictwo (papryka, pomidory, cebula) i sadownictwo (morele, brzoskwinie, jabłonie, śliwy), uprawa winorośli zajmuje ponad 4% powierzchni gruntów ornych. Ponadto pszczelarstwo oraz hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec i drobiu.

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Rozwinięta turystyka, przynosząca znaczne dochody. W 2016 roku kraj ten odwiedziło 15,256 mln turystów (6,6% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 5,653 mld dolarów[8]. Węgry posiadają dużą i nowoczesną bazę hotelową, znane kąpieliska nad Balatonem, liczne miejscowości wypoczynkowe i uzdrowiska (np. Eger, Hajduszoboszlo, Sopron, Hollókő, Pecz, Jawaryn, Szentendre, Ostrzyhom).

Sopron

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Węgrzy są w Europie narodem o tyle nietypowym, że przez długi czas nieznane było ich pochodzenie; oni sami chętnie widzieli swych przodków w Hunach. W rzeczywistości pra-Węgrzy, tak jak przodkowie Finów, Estończyków oraz innych ludów ugrofińskich, wywodzą się z północnej Azji. Mimo że po osiedleniu się nad Dunajem i Cisą szybko przyjęli wzorce zachodnioeuropejskiej kultury – byli wręcz określani jako wschodni bastion Europy – zachowali wiele ze swej odrębności. Turcy uważają Węgrów za swoich pobratymców, bardziej jednak po to, by podkreślić swoją obecność w Europie.

Zupełną odrębność zachowała wiejska muzyka ludowa. Pieśni typu lamentu, zwykle śpiewane przez kobiety, zachowały archaiczny rytm i brzmienie, niespotykane u innych narodów europejskich. Nierówny rytm łączy się w nich z uderzeniem akcentem na pierwszą sylabę jakie występuje w języku węgierskim. Brzmienia powszechnie uważane za ludową muzykę węgierską, jak rozsławiony na świecie czardasz, w rzeczywistości mają pochodzenie cygańskie. Tego rodzaju muzyka taneczna powstała z połączenia ludowej muzyki Romów i muzyki miast. Ta grupa etniczna przybywała na teren Węgier od XV wieku i jak żadna inna wpłynęła na życie muzyczne kraju. Dzięki Węgrom i tutejszym kompozytorom muzyka cygańska stała się sławna na całym świecie. Sami Romowie, mimo wieków asymilacji, podobnie jak w wielu innych krajach pozostają jednak nadal na dnie piramidy społecznej.

Gulyás
Halászlé

Ceniona[przez kogo?] i charakterystyczna jest kuchnia węgierska. Węgierskie słowo gulyásgulasz weszło do słowników wielu języków europejskich. Tradycyjnie jada się go na ostro z papryką. Inną tradycyjną potrawą węgierską jest halászlé, czyli zupa rybna. Do posiłków pija się wino, którego na Węgrzech jest szeroki wybór. Tradycyjnie w Polsce mianem węgrzyna określano białe wino z Tokaju. Leżący najbliżej granicy ośrodek winiarstwa przez wieki zaopatrywał piwnice szlacheckie w całej Rzeczypospolitej. Jeden z gatunków nosi polską nazwę: szamorodni, czyli samorodny, nadaną przez polskich odbiorców. Słodkie, mocne, o intensywnym bukiecie aszu jest określane jako wino królów – król win. Do innych tradycyjnych miejsc wyrobu win na Węgrzech należy rejon Egeru, skąd pochodzi czerwona wytrawna Egri Bikavér, czyli bycza krew. Turyści szczególnie licznie odwiedzają winnice na północnych brzegach Balatonu, szczególnie rejon Badacsony. Najwięcej jednak win w kraju produkuje się na stokach gór Mátra w Gyöngyös. Pochodzi stąd złocistożółty Gyöngyös – Bor. To poprzez wino w czasie pokoju zacieśniała się przyjaźń polsko-węgierska, którą podkreśla znane przysłowie, występujące w wersjach polskiej i węgierskiej: Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. The World Factbook [online], cia.gov (ang.).
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 573. ISBN 83-214-0092-2.
  4. Hungary. Reporters Without Borders. [dostęp 2021-09-23]. (ang.).
  5. Węgry przestały być Republiką. tvn24.pl, 2011-04-25. [dostęp 2011-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-27)]. (pol.).
  6. a b c d Hungary. Global Firepower. [dostęp 2014-08-26]. (ang.).
  7. a b Population by religion, denomination and main demographic characteristics, 2011. Hungarian Central Statistical Office (HCSO). [dostęp 2013-09-04]. (ang.).
  8. UNWTO Tourism Highlights, 2017 Edition. UNWTO, lipiec 2017. s. 8. [dostęp 2017-09-25]. (ang.).