Węgierska Republika Ludowa (1918–1919) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Węgierska Republika Ludowa
Magyar Népköztársaság
1918–1919
Herb Flaga
Herb Flaga
Ustrój polityczny

republika

Stolica

Budapeszt

Data powstania

16 listopada 1918

Data likwidacji

21 marca 1919

Prezydent

Mihály Károlyi

Premier

Dénes Berinkey

Język urzędowy

węgierski

Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, u góry znajduje się punkt z opisem „Węgierska Republika Ludowa”
47°29′N 19°02′E/47,483333 19,033333
Multimedia w Wikimedia Commons
Żołnierze węgierscy podczas rewolucji astrów, Budapeszt, 31 października 1918.
Rewolucja astrów – żołnierze węgierscy świętujący zwycięstwo rewolucji na pl. Ferenca Deáka 31 października 1918
Mihály Károlyi proklamuje powstanie Węgierskiej Republiki Ludowej. Budapeszt, 16 listopada 1918

Węgierska Republika Ludowa (węg. Magyar Népköztársaság) − krótkotrwałe państwo na terenie obecnych Węgier, istniejące od 16 listopada 1918 roku do 21 marca 1919 roku, restytuowane na krótko 1 sierpnia 1919, po upadku Węgierskiej Republiki Rad, przed powołaniem regencyjnego Królestwa Węgier.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1918 w Rzymie przedstawiciele Ententy ustalili, że na miejsce Austro-Węgier mają powstać zorientowane profrancusko państwa narodowe.

Jesienią 1918 roku stało się jasne, że Państwa Centralne przegrywają I wojnę światową. Cesarz Karol, chcąc ratować sytuację, oświadczył w październiku (manifest „Do moich ludów”), że Austria stanie się państwem związkowym, w którym każdy naród stworzy swoje państwo składowe.

24 października trzy partie węgierskie: lewicowo-liberalna Partia Niepodległości-48 (pod kierownictwem hr. Mihálya Károlyiego), Obywatelska Partia Radykalna (Oszkár Jászi) i Socjaldemokratyczna Partia Węgier (Zsigmond Kunfi) powołały w Budapeszcie Węgierską Radę Narodową z liberałem i pacyfistą Mihályem Károlyim jako przewodniczącym i kandydatem na premiera. Cesarz w celu uspokojenia sytuacji powołał gen. arcyksięcia Józefa Augusta na głównodowodzącego węgierskiej armii i swojego regenta na Węgrzech. Ks. Józef zamierzał powołać na stanowisko premiera Jánosa Hadika. Aby go od tego odwieść, 28 października stronnicy Károlyiego w liczbie ok. 1000 osób pomaszerowali w stronę Zamku budańskiego, gdzie rezydował regent. Drogę zastąpiła im na Moście Łańcuchowym policja konna, która szarżowała w tłumie i płazowała protestujących szablami, a ostatecznie żandarmi stojący na końcu mostu oddali salwę. Zginęło 5 osób, ponad 50 zostało rannych[1].

Wydarzenia te zyskały miano „bitwy na Moście Łańcuchowym” (Lánchídi csata) – choć sensu stricto bitwą nie były, ale były brzemienne w skutki. Następnego dnia do Węgierskiej Rady Narodowej przyłączyła się policja, a 30 października powstała Rada Wojskowa, której oddziały zajęły ważniejsze punkty stolicy oraz uwolnili więźniów politycznych z więzienia w Józsefváros. Zaczęła się rewolucja, która przyjęła nazwę „rewolucji astrów” (Őszirózsás forradalom) – od astrów wpinanych w czapki żołnierzy.

31 października regent Józef wycofał kandydaturę J. Hadika i mianował premierem Károlyiego, który stworzył tzw. rząd ludowy z trzech partii wchodzących w skład Rady Narodowej. Tego samego dnia żołnierze zabili byłego premiera Istvána Tiszę, obwinianego za wybuch wojny największego przeciwnika politycznego nowo mianowanego premiera, we własnym domu w Budapeszcie. Károlyi zarządził śledztwo, potem kontynuowane przez Horthyego – ale nie przyniosło ono rezultatów. Rewolucja astrów zakończyła się – w zasadzie bezkrwawo: jej jedynymi ofiarami śmiertelnymi były owe pięć osób zabitych podczas „bitwy na Moście Łańcuchowym” oraz były premier Tisza[1].

13 listopada 1918 Karol, formalnie nie abdykując z korony Węgier, zwolnił swych węgierskich poddanych z przysięgi, zgadzając się na republikański charakter państwa. 16 listopada 1918 zdominowana przez Socjaldemokratyczną Partia Węgier Węgierska Rada Narodowa proklamowała powstanie Węgierskiej Republiki Ludowej, ogłaszając Károlyiego jej prezydentem, funkcję łączył z urzędem premiera.

24 listopada 1918 w Budapeszcie została utworzona Komunistyczna Partia Węgier, na której czele stanął Béla Kun. Tegoż dnia zaczął się ukazywać organ KPW Vörös Ujsag, w którym Kun ostro krytykował rząd Károlyiego. Na przełomie 1918/1919 przybyło, wśród masowo powracających do kraju z Rosji jeńców wojennych, ok. 250-300 agitatorów i emisariuszy komunistycznych, bolszewicy wsparli ponadto finansowo Komunistyczną Partię Węgier.

Rząd choć ogłosił rozwiązanie starego parlamentu i wprowadził powszechne prawo wyborcze, nie przeprowadził nowych wyborów. Nowe władze nie były w stanie rozwiązać problemów takich jak rosnące bezrobocie, wysoka inflacja i klęska głodu na wsi, nie były też w stanie zrealizować obiecywanej reformy rolnej.

20 lutego 1919 roku komuniści zorganizowali w stolicy gigantyczną manifestację. Manifestacja, której kulminacyjnym momentem było zdemolowanie przez tłum redakcji dziennika Nepszava, organu socjaldemokracji, zakończyła się starciami między demonstrantami a siłami bezpieczeństwa, broniąc budynku gazety zginęło kilku policjantów, w wyniku interwencji policji zginęło osiem osób a około 100 zostało rannych. Rząd obawiając się siłowego przejęcia władzy przez komunistów w nocy dokonał aresztowań liderów komunistycznych. Do aresztu trafił m.in. założyciel partii Béla Kun. Bela Kun i inni więźniowie zostali pobici w areszcie przez policjantów w zemście za śmierć kolegów pod redakcją Nepszava. Informacje o pobiciu aresztowanych wyszły na światło dzienne, co wywołało sympatię opinii publicznej dla poszkodowanych. 1 marca 1919 na polecenie Károlyiego złagodzono wprowadzone po 20 lutego restrykcje wobec partii komunistycznej i zezwolono na odwiedziny zatrzymanych. W konsekwencji kierowali oni z więzienia organizacją partyjną i prowadzili rozmowy polityczne z politykami współrządzącej Węgierską Republiką Ludową partii socjaldemokratycznej[2].

20 marca 1919 roku przedstawiciel Ententy w Budapeszcie płk. Fernand Vix przedstawił Węgrom notę, zawierającą żądanie dalszego wycofania się wojsk węgierskich w głąb terytorium Węgier - całkowitego z zachodniego Siedmiogrodu i z Rusi Zakarpackiej. Nota stanowiła ultimatum, które miało być przyjęte w ciągu 24 godzin. 21 marca gabinet Dénesa Berinkeya upadł, a prezydent Mihály Károlyi powierzył misję tworzenia nowego rządu dotychczas współrządzącej Socjaldemokratycznej Partii Węgier. Tymczasem socjaldemokraci, prowadzący tajne rozmowy z uwięzionymi komunistami, tego samego dnia (21 marca) uwolnili przywódców komunistów uwięzionych po próbie puczu 22 lutego (Béla Kun) i zaproponowali im udział w koalicji rządowej. Również tego samego 21 marca 1919 komuniści i radykalni socjaldemokraci, który kontrolowali partię socjaldemokratyczną, połączyli się w jedną partię, pod nazwą Socjalistyczna Partia Węgier (węg. Magyarországi Szocialista Párt), ogłosili usunięcie z urzędu prezydenta Károlyiego i powstanie Węgierskiej Republiki Rad. Károlyi został umieszczony w areszcie domowym[3]. Władzę objęła Rewolucyjna Rada Rządząca, złożona z komisarzy ludowych pod przewodnictwem Sándora Garbai (premiera), dotychczas działacza partii socjaldemokratycznej. Komuniści zadeklarowali pomoc Rosji Sowieckiej w przywróceniu historycznych granic Węgier. Béla Kun, bezpośrednio po uwolnieniu, objął w rządzie teki komisarza spraw zagranicznych i komisarza spraw wojskowych, stając się de facto najważniejszą osobą w państwie.

Kres rządom komunistycznym na Węgrzech dała interwencja wojsk rumuńskich. Przyczyną interwencji był sprzeciw Węgrów wobec planowanego przez Ententę okrojenia terytorialnego kraju. Rząd Węgierskiej Republiki Rad w wojnie nie otrzymał wsparcia Rosji Sowieckiej. W wojnie rząd WRR zyskał poparcie większości stronnictw politycznych w tym konserwatystów. 30 lipca 1919 armia rumuńska przerwała front węgierski. 1 sierpnia 1919 roku w obliczu kryzysu Kun podał się do dymisji i zbiegł samolotem do Wiednia, pozostali członkowie rządu również udali się na terytorium Austrii. Premierem rządu socjaldemokratyczno-związkowego został Gyula Peidl. Peidl formalnie przywrócił 2 sierpnia 1919 Węgierską Republikę Ludową, proklamował rozwiązanie trybunałów rewolucyjnych i Gwardii Czerwonej, wypuścił więźniów politycznych i zadeklarował zwrot właścicielom ziemskich uprzednio znacjonalizowanych majątków.

6 sierpnia 1919 po zajęciu Budapesztu przez wojska rumuńskie István Friedrich dokonał bezkrwawego zamachu stanu z poparciem Rumunów, części wojska i policji, przy milczącej akceptacji Ententy, odsuwając rząd Gyuli Peidla, który ustąpił. Następnego dnia arcyksiążę Józef August ogłosił się regentem Węgier[4] i mianował Friedricha na stanowisko premiera Węgier. W konsekwencji 8 sierpnia 1919 Węgierska Republika Ludowa przestała istnieć.

Formalny kres Węgierskiej Republiki Ludowej przyniosła proklamacja 29 lutego 1920 Królestwa Węgier, którego regentem został Miklós Horthy.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b [1] Magyar Katolikus Lexikon, hasło Öszirózsás forradalom, data dostępu 2011-10-25.
  2. ↑ Stéphane Courtois, Jean-Louis Panné, Komintern w akcji w: Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartošek, Jean-Louis Margolin, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, ISBN 83-7180-326-5 Warszawa 1999 s. 258.
  3. ↑ W lipcu 1919 zbiegł z aresztu i z kraju
  4. ↑ Funkcję pełnił do 23 sierpnia 1919, gdy ustąpił pod naciskiem Ententy

Bibliografia, linki

[edytuj | edytuj kod]
Państwa powstałe po rozpadzie Austro-Węgier
Historia Węgier
Państwo węgierskie
Pozostałe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Węgierska_Republika_Ludowa_(1918–1919)&oldid=73970731”