Katowice – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy miasta w woj. śląskim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Katowice

miasto na prawach powiatu
Biurowce .KTW, Hotel Monopol, siedziba NOSPR-u, pomnik Powstańców Śląskich, hala Spodek, siedziba Muzeum Śląskiego w Katowicach, d. dom nadleśniczego w Giszowcu, fragment osiedla Nikiszowiec (w tle kościół św. Anny), kościół Mariacki, Altus, bazylika św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia NMP w Panewnikach, gmach Sejmu Śląskiego, budynek Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Konurbacja	górnośląska
Data założenia	XVI wiek
Prawa miejskie	11 września 1865
Prezydent	Marcin Krupa
Powierzchnia	164,73 km²
Wysokość	245–357 m n.p.m.
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	280 190[1] 1 700,9 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	od 40-001 do 40-999
Tablice rejestracyjne	SK, IK[2]
Położenie na mapie województwa śląskiego Katowice
Położenie na mapie Polski Katowice
50°15′51″N 19°01′25″E/50,264167 19,023611
TERC (TERYT)	2469011
SIMC	0937474
Hasło promocyjne: Katowice dla odmiany
Urząd miejski ul. Młyńska 4 40-098 Katowice
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Katowice (niem. Kattowitz^[3]) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, położone we wschodniej części Górnego Śląska, na Wyżynie Śląskiej. Jest siedzibą władz województwa śląskiego i Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a jednocześnie stanowi największe pod względem liczby ludności miasto konurbacji katowickiej i jedenaste największe w Polsce.

Katowice są stosunkowo młodym miastem, posiadającym prawa miejskie od 11 września 1865 roku, a po raz pierwszy wzmiankowane były w 1598 roku. Jego szybki rozwój rozpoczął się wraz z doprowadzeniem do Mysłowic przez Katowice linii Kolei Górnośląskiej w 1846 roku, a sprzyjał temu także rozwój przemysłu w regionie. W latach międzywojennych miasto stało się stolicą autonomicznego województwa śląskiego – najbogatszego wówczas regionu Polski. Po 1945 roku miasto odzyskało znaczenie jako ośrodek przemysłowy i administracyjny, a w latach 1953–1956 nosiło nazwę Stalinogród. Po transformacji ustrojowej od lat 90. XX wieku Katowice przeobraziły się w nowoczesny ośrodek wielofunkcyjny, w którym dokonały się zmiany w każdej dziedzinie.

Architektonicznie Katowice są stosunkowo młodym miastem z zabudową pochodzącą z różnych okresów historycznych, od zabytkowej zabudowy mieszczańskiej z drugiej połowy XIX wieku przez osiedla patronackie (w tym przede wszystkim Giszowiec i Nikiszowiec), katowicką modernę (m.in. archikatedra Chrystusa Króla i gmach Sejmu Śląskiego) po zabudowę powojenną, zarówno z czasów Polski Ludowej (w tym osiedla Tysiąclecia i W. Roździeńskiego), jak i najnowszą (w tym wysokościowce, jak m.in. Altus czy .KTW).

Katowice są wielofunkcyjnym ośrodkiem miejsko-usługowym o randze krajowej i regionalnej, a także należą do grona największych w Polsce ośrodków tego typu. Działalność przemysłowa pomimo restrukturyzacji nadal odgrywają istotną rolę, szczególnie w dziedzinach związanych z energetyką, hutnictwem oraz przetwórstwem surowców mineralnych. Siedzibę ma tutaj m.in. Tauron Polska Energia i Polska Grupa Górnicza.

Miasto stanowi istotny węzeł transportowy z dogodnym położeniem blisko granicy z Czechami i bliskością autostrad oraz linii kolejowej. Miasto przecina autostrada A4, kilka dróg krajowych (DK79, DK81 i DK86) i Drogowa Trasa Średnicowa, a także kilka linii kolejowych o znaczeniu magistralnym krzyżujących się na stacji Katowice, będąc znaczącym węzłem kolejowym. W odległości niecałych 40 km od centrum miasta znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice im. W. Korfantego.

Katowice są ważnym ośrodkiem edukacji i nauki ze względu na liczne szkoły wyższe i instytuty badawcze. Siedzibę ma tutaj większość uczelni publicznych województwa śląskiego, w tym m.in. Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach czy Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Ponadto miasto posiada kilka renomowanych liceów ogólnokształcących o zasięgu regionalnym.

Miasto odgrywa kluczową rolę w regionie jako ośrodek kulturalny, posiadając wiele teatrów, galerii sztuki, muzeów i centrów kongresowych. Jest ono siedzibą Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach – największej sceny dramatycznej w regionie. Strefa Kultury, która powstała na terenach dawnej kopalni „Katowice”, jest przestrzenią publiczną koncentrującą kilka placówek kultury: Muzeum Śląskie w Katowicach, siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach. Miasto jest organizatorem różnorodnych wydarzeń kulturalnych, koncertów, festiwali muzycznych i sportowych. Spodek, jeden z najbardziej rozpoznawalnych punktów Katowic, jest miejscem organizacji różnego typu wydarzeń sportowych i artystycznych, w tym rangi światowej.

Miasto stanowi także siedzibę rzymskokatolickiej archidiecezji katowickiej oraz ewangelicko-augsburskiej diecezji katowickiej. Działają tutaj także inne wspólnoty wyznaniowe, a ponadto miasto ma bogatą tradycję religijną.

Katowice położone są w południowej Polsce, w środkowej części województwa śląskiego^[4][5]. Są także fragmentem południowego pasa miast wojewódzkich w jej środkowej części, obok takich miast jak: Wrocław, Opole, Kraków i Rzeszów^[6][7], a w promieniu 600 km od Katowic znajduje się sześć europejskich stolic: Berlin, Praga, Wiedeń, Bratysława, Budapeszt i Warszawa^[6].

Katowice graniczą z sześcioma miastami na prawach powiatu (Chorzów, Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec i Tychy) oraz z Mikołowem (powiat mikołowski), Czeladzią (powiat będziński) i Lędzinami (powiat bieruńsko-lędziński)^[5]. Łączna długość granic miasta wynosi około 100 km^[4].

Katowice są częścią konurbacji katowickiej, będącej jednym z najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarów Europy^[7]. Są największym ludnościowo miastem tej konurbacji^[8]. Miasto jest także częścią Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, której jednocześnie jest siedzibą^[9]. Katowice według klasyfikacji NUTS wraz z Rudą Śląską, Świętochłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mysłowicami tworzą na poziomie NUTS3 region katowicki (PL22A)^[10][11]. Pod względem krain historycznych Katowice położone są we wschodniej części Górnego Śląska^[12].

Katowice według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego usytuowane są w znacznej części w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), z wyjątkiem południowej części dzielnicy Murcki, będąca częścią Pagórów Jaworznickich (341.14)^[13]. Mezoregiony te stanowią południową część Wyżyny Śląskiej, wchodzącą w skład podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska^[14]. Skrajne wysokości miasta sięgają od ok. 245 m n.p.m. (dolina Kłodnicy w Ligocie-Panewnikach i dolina Mlecznej w Murckach) do 357,6 m n.p.m. (Wzgórze Wandy)^[15]. Geologicznie miasto położone jest w dewońsko-karbońskim zapadlisku górnośląskim, a hydrologicznie na granicy działów wodnych Wisły i Odry^[15].

Powierzchnia miasta wynosi 164,73 km²^[16] (przed 2022 rokiem było to 164,64 km²^[17][16]), co stanowi 6,4% powierzchni Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii i 1,3% powierzchni województwa śląskiego^[18]. Rozciągłość południkowa miasta wynosi 18,6 km, a równoleżnikowa 16,7 km^[19].

Katowice są położone w niecce górnośląskiej, będącej północną częścią dużej struktury geologicznej śląsko-morawskiej^[20]. Wykształciło się ono na przełomie dewonu i karbonu, kiedy to zostało zaburzone paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej przez utworzenie zapadliska otoczonego górami^[21], które zostało wypełnione przez łupki, piaskowce i zlepieńce z pokładami węgla kamiennego, budujące współcześnie podłoże miasta Katowice. Wychodnie tych skał występują na znacznej powierzchni miasta^[15], głównie w środkowej części Murcek i Kostuchny oraz w obrębie katowickich wzgórz: Cisowej Góry, Wzgórza Beaty i Mrówczej Górki^[22] i są to głównie warstwy orzeskie. Ich cechą charakterystyczną są kilkudziesięciometrowe ławice iłołupków nadających się do produkcji ceramiki, z których korzystały cegielnie m.in. w Giszowcu, Muchowcu czy Załężu^[15]. Na serii osadów karbońskich leżą węglanowe osady triasu – wapienie, dolomity i margle. Ich wychodnie są jednak nieliczne, a jedną z nich jest Kamienna Góra w Murckach^[15].

W trzeciorzędzie zostały utworzone główne rysy rzeźby Katowic. W okresie tym dochodziło do intensywnego wietrzenia chemicznego i denudacji. Zasadnicze znaczenie miały trwające w miocenie faza ruchów tektonicznych związanych z orogenezą alpejską. Sztywna płyta antyklinorium śląsko-krakowskiego uległa spękaniu, a poszczególne jej części wypiętrzyły się lub zapadły. Powstały wówczas głębokie rowy i zapadliska o przebiegu równoleżnikowym, w tym rów Kłodnicy ciągnący się z Ochojca w kierunku zachodnim^[23].

W plejstocenie obszar Katowic został prawdopodobnie pokryty przez lądolód skandynawski dwukrotnie – podczas zlodowacenia południowopolskiego oraz w czasie zlodowacenia środkowopolskiego. Osady pozostałe po pierwszym z nich w większości zostały usunięte w okresie interglacjału. Lądolód zlodowacenia środkowopolskiego wkroczył na teren Katowic od zachodu wzdłuż obniżenia Kłodnicy. Wypływające z wycofującego się lądolodu środkowopolskiego wody spowodowały zasypanie obniżeń dolinnych materiałem piaszczystym i piaszczysto-żwirowym typu sandrowego^[23]. Naniesione w czasie zlodowacenia południowopolskiego i środkowopolskiego, szeroko rozpowszechnione gliny zwałowe oraz piaski i żwiry są najmłodszymi osadami na terenie miasta. Miąższość tych osadów wynosi od kilku metrów na wierzchowinach i stokach do kilkudziesięciu (maksymalnie 100) metrów w dolinach i kotlinach^[15].

W holocenie panuje ogólna tendencja do niszczenia i wyprzątania pokryw osadów plejstoceńskich. W dolinach rzecznych utworzyła się niska terasa, uformowana w kilku stopniach w wyniku płytkiego rozcięcia pokryw akumulacyjnych. Na stokach rozwinęła się natomiast sieć młodych dolin erozyjnych jak wąwozy, parowy i wciosy^[24].

W Katowicach dominują gleby brunatne, głównie w odmianie wyługowanej, charakterystyczne dla obszarów o cięższym podłożu. Znaczny jest także udział gleb bielicowych i pseudobielicowych, a mniejszy mają występujące na gruntach bardziej wilgotnych czarne ziemie – głównie w dolinach i gleby organiczne (torfowe i mułowo-torfowe) – głównie obrębie płaskich den dolinnych^[25].

Gleby na obszarze Katowic uległy silnej antropopresji na skutek rozwoju osadnictwa, powierzchniowej eksploatacji surowców oraz składowania odpadów, a na znacznych obszarach doszło także do mechanicznego zniszczenia pokrywy glebowej^[25], stąd duży jest tu udział gruntów urbanoziemnych i industrioziemnych. Gleby antropogeniczne dominują zwłaszcza w północnej, bardziej zurbanizowanej części miasta^[26][27].

Pod względem klasyfikacji bonitacyjnej gleb, jedynie nieliczne fragmenty gruntów rolnych na terenie miasta zaliczane są do wysokich klas bonitacyjnych. Są to grunty III klasy występujące głównie w bardziej zurbanizowanej części Katowic w postaci niewielkich enklaw nieużytkowanych rolniczo (w dzielnicach Wełnowiec-Józefowiec, Bogucice i Janów-Nikiszowiec). Ponad połowa gruntów przypada na IV klasę bonitacyjną^[28].

Katowice według podziału na jednostki morfologiczne C. Karaś-Brzozowskiej są położone na będącym częścią Wyżyny Śląskiej Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim^[5], który charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu. Najwyższy punkt Katowic to Wzgórze Wandy sięgający wysokości 357,6 m n.p.m., natomiast najniższe części miasta to doliny rzek Kłodnicy w Ligocie-Panewnikach i Mlecznej w Murckach, gdzie wysokość wynosi 245 m n.p.m.^[15][29]

Północna część Katowic położona jest w obrębie Płaskowyżu Bytomskiego, na którego terenie w granicach miasta Katowice rozciągają się następujące jednostki geomorfologiczne: Wzgórza Chorzowskie, Wyżyna Siemianowicka, Dolina Brynicy oraz Obniżenie Rawy. Wzgórza Chorzowskie, położone na terenie dzielnic Osiedle Tysiąclecia, Wełnowiec-Józefowiec, Dąb i Bogucice^[5] mają charakter falistych, zaokrąglonych lub spłaszczonych wzniesień (tzw. bogucickie niwy), przekraczających w kilku miejscach 300 m n.p.m. Południowe stoki tych wzgórz są rozcięte nieckowatymi dolinami, a kończą się krótką, stromą krawędzią, poprzez którą przechodzą do Obniżenia Rawy. Wzgórza Chorzowskie są silnie przekształcone na skutek gospodarczej działalności człowieka, głównie w formie hałd (np. Alpy na pograniczu Wełnowca i Bogucic) oraz osiadań poeksploatacyjnych^[30][31]. Wyżyna Siemianowicka, na której terenie leży Dąbrówka Mała i Szopienice-Burowiec, osiąga wysokość 280 m n.p.m. Zaznacza się ona w formie długiego, płaskiego grzbietu oddzielającego dolinę Rawy i Brynicy^[15]. Na południe od omawianych wzgórz znajduje się Obniżenie Rawy. Jest ona głęboko wcięte (ponad 100 m) w utwory karbońskie i stanowi dno doliny wraz z terasą plejstoceńską. W Obniżeniu Rawy położone jest Załęże, północne Śródmieście i Zawodzie^[30][31].

Obniżenie Rawy oddziela Płaskowyż Bytomski od Katowickiego. Sam zaś Płaskowyż Katowicki jest wyższy od Bytomskiego i obejmuje południową część miasta^[5]. Z racji licznych uskoków występują tu zręby, rowy i kotliny^[31]. W obrębie Wzgórz Katowickich wyróżnia się następujące jednostki geomorfologiczne: Wzgórza Kochłowickie, Płaskowyż Murcek, Kotlina Mlecznej, Garb Mikołowski i Kotlina Mysłowicka^[5]. Wzgórza Kochłowickie to równoleżnikowy wał, który cechuje się spłaszczonymi wzgórzami o wysokości do 320–340 m n.p.m. i rozciętymi lokalnie głębokimi dolinami^[30]. Na tych wzgórzach położona jest Załęska Hałda, Brynów oraz południowe Śródmieście^[20]. Najwyższym położonym punktem Wzgórz Kochłowickich jest Cisowa Góra (również pod nazwą Komarzy Szczyt^[32]), która jest jednocześnie drugim najwyższym naturalnym wzniesieniem w Katowicach. Jego wysokość wynosi 338,8 m n.p.m.^[29] Na południe od Wzgórz Kochłowickich występuje Rów Kłodnicy, na którym leży Ligota-Panewniki i częściowo Piotrowice-Ochojec. Jest to obniżenie tektoniczne o wysokości oscylującej w granicach 240–290 m n.p.m.^[33]

Duża część Katowic (Kostuchna, Murcki, Giszowiec, Janów-Nikiszowiec i Muchowiec) położona jest na Płaskowyżu Murcek. Północne stoki wzgórz opadają łagodnie do Obniżenia Rawy, a południową część stanowią dwa równoleżnikowe garby oddzielone doliną Rowu Murckowskiego oraz Przyrwy. W ich obrębie występują duże fragmenty trzeciorzędowych spłaszczeń denudacyjnych na wysokości do 330 m n.p.m. W północno-wschodniej części Katowic płaskowyż przechodzi w tektoniczne obniżenie Kotliny Mysłowickiej (rejon Borek), natomiast na południu w Kotlinę Mlecznej i Obniżenie Górnej Mlecznej, również pochodzenia tektonicznego. W południowo-zachodniej części Katowic rozciąga się natomiast jedna z karbońskich grzęd – Garb Mikołowski. Stoki garbu mają zróżnicowane nachylenie ze względu na budowę geologiczną o różnej odporności na erozję^[30][31]. W tych jednostkach położona jest część Piotrowic-Ochojca, a także Podlesie i Zarzecze^[34].

Na skutek gospodarczej działalności człowieka, m.in. górnictwa węgla kamiennego, hutnictwa rud cynku, urbanizacji czy rozwoju sieci transportowej, na naturalną rzeźbę terenu miasta nakładają się także antropogeniczne formy terenu, w tym hałdy, nasypy, zwałowiska, rowy czy wyrobiska^[35]. Największą tego typu formą rzeźby terenu w Katowicach jest hałda w Kostuchnie o powierzchni 32,4 ha i wysokości względnej 49–64 m, a także hałda Murckowska^[36].

• Katowickie wzgórza
• 
  Wzgórze Wandy (357,6 m n.p.m.)
• 
  Cisowa Góra (338,8 m n.p.m.)
• 
  Mrówcza Górka (305,7 m n.p.m.)

Klimatogrami dla Katowic (1991–2020)
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
44   2 -4	39   4 -3	48   8 -1	45   15 4	76   20 8	79   23 12	104   25 13	73   25 13	70   19 9	53   14 5	49   8 1	44   3 -3
Temperatury w °C Opad całkowity w mm Źródło: Temp. min.[37]; temp. maks.[38]; opady[39]
Na jednostki imperialne I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII     1.7   36 25     1.5   39 27     1.9   46 30     1.8   59 39     3   68 46     3.1   73 54     4.1   77 55     2.9   77 55     2.8   66 48     2.1   57 41     1.9   46 34     1.7   37 27 Temperatury w °F Opad całkowity w calach

Katowice znajdują się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. Według uaktualnionej klasyfikacji Köppena-Geigera miasto leży w strefie Dfb – klimatu kontynentalnego wilgotnego^[40], a także według różnych klasyfikacji zalicza się do regionu wyżyn środkowych, krainy śląsko-krakowskiej i dzielnicy częstochowsko-kieleckiej. Na warunki klimatyczne Katowic wpływ mają naturalne czynniki geograficzne jak ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morza, odległość od dużych akwenów (w tym przypadku Oceanu Atlantyckiego) czy sąsiedztwo kontynentu azjatyckiego. Dodatkowo równoleżnikowy układ wzniesień oraz Brama Morawska na południowy zachód od Katowic sprzyjają przenikaniu różnych mas powietrza. Klimat Katowic nie wyróżnia się zbytnio z warunków panujących w regionie, lecz w przypadku dużych skupisk ludności na warunki klimatyczne wpływ mają również czynniki antropogeniczne, jak efekt miejskiej wyspy ciepła. W tym przypadku temperatury powietrza oraz opady atmosferyczne są wyższe w stosunku do otaczających główne miasta konurbacji katowickiej terenów rolniczych i leśnych^[33].

W cyrkulacji powietrza przez ponad 60% dni w roku Katowice są w masie powietrza polarno-morskiego z zachodu, co powoduje złagodzenie klimatu zimą oraz ochłodzenie latem, a także opady. Przez 30% dni napływają masy polarno-kontynentalne ze wschodu, co powoduje mroźne i suche powietrze zimą oraz gorące i suche latem. Dodatkowo średnio przez 6% dni w roku napływa z północy powietrze arktyczne, przez 2% dni powietrze zwrotnikowe, a pozostałe masy przez 2% dni w roku^[33].

Według danych ze stacji synoptycznej w Katowicach średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1991–2020 wynosiła 9,0 °C, z czego w lipcu 19,1 °C, a w styczniu 0,0 °C^[41]. Najniższą temperaturę powietrza w Katowicach w okresie pomiarów zanotowano 8 stycznia 1987 roku i w najzimniejszym momencie wynosiła ona −27,4 °C. Najcieplejszy był za to dzień 29 sierpnia 1992 roku, kiedy to temperatura sięgała 36 °C^[42]. Średnia suma opadów w skali roku w wieloleciu 1991–2020 wynosiła 723,2 mm, z czego najwięcej notuje się w lipcu (103,8 mm), a najmniej w lutym (39,4 mm)^[39]. Najwyższy dobowy opad odnotowano 21 kwietnia 1972 roku – 81,6 mm^[43]. Pokrywa śnieżna występuje średnio przez 60 dni w roku^[44]. W wieloleciu 1951–2005 średnia liczba dni z mgłą w ciągu roku wynosiła 50 dni, z burzą 28 dni, a z gradem 2 dni^[43]. Według danych z wielolecia 1991–2020 średnie roczne zachmurzenie Katowic w skali 9–0 (od nieba całkowicie zachmurzonego do pogody bezchmurnej) wynosiło 5,4^[45], natomiast okres wegetacyjny wynosił średnio 210–220 dni^[46]. Średnie prędkości wiatru w Katowicach-Muchowcu w wieloleciu 1961–2005 wynoszą 2,4 m/s i wieją głównie z kierunku zachodniego (20,7%) i południowego zachodu (20,4%). Cisza trwała średnio przez 9,8% okresu^[47].

Średnia temperatura i opady dla Katowic (1991–2020)

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	1,8	3,7	8,2	14,9	19,6	22,9	24,9	24,6	19,2	13,7	7,8	2,7	13,7
Średnie dobowe temperatury [°C]	−1,2	0,1	3,6	9,3	13,8	17,3	19,1	18,6	13,7	8,9	4,2	0,0	9,0
Średnie temperatury w nocy [°C]	−4,3	−3,4	−0,7	3,5	8,0	11,7	13,4	12,9	8,9	4,6	0,9	−2,9	4,4
Opady [mm]	43,8	39,4	47,7	44,9	75,7	78,7	103,8	73,1	69,9	53,4	49,0	43,8	723,2
Średnia liczba dni z opadami	17,50	15,97	14,77	12,00	14,73	14,30	14,83	12,23	12,37	14,07	14,23	16,43	173,44
Średnie usłonecznienie [h]	51	71	123	183	224	231	247	241	163	115	61	43	1750
Źródło: temperatura[41][38][37]; opady[39][48]; usłonecznienie[49].

Katowice pod względem hydrologicznym charakteryzują się położeniem w dorzeczu dwóch największych rzek Polski: Wisły (80,6% powierzchni miasta) i Odry (19,4% powierzchni miasta; głównie w rejonie Ligoty, Panewnik, Brynowa i Ochojca), a przez miasto przebiega dział wodny I rzędu^[50]. Miasto w dorzeczu Wisły jest odwadniane w zlewniach Rawy, Brynicy i Boliny, które są dopływami Czarnej Przemszy^[51], a także przez zlewnię Mlecznej, która wraz z jej dopływem – Przyrwą, stanowi największą zlewnię w Katowicach (37,1% powierzchni miasta). Rzeka ta odwadnia południową część miasta i prowadzi swoje wody do Gostyni, będącej lewobrzeżnym dopływem Wisły^[52]. Kłodnica, biorąca swój początek w Katowicach, wraz ze Ślepiotką i mniejszymi dopływami odprowadza wody do Odry, będąc jej prawym dopływem^[53].

Łączna długość cieków na terenie Katowic wynosi 107 km, z czego najwięcej z nich jest w zlewni Mlecznej (45 km) i Kłodnicy (26 km). Obszary te są najbardziej wodonośne ze względu na występowanie w podłożu nieprzepuszczalnych, ilastych warstw mioceńskich. Najdłuższą rzeką na terenie Katowic jest Rawa, której długość w granicach miasta wynosi 12,1 km. Jest ona w całości uregulowana i niemal na całej długości ma betonowe koryto, przez co jest pozbawiona łączności hydraulicznej z wodami gruntowymi, przy czym w Śródmieściu jest dodatkowo przykryta. Formalnie od źródła do ujścia Potoku Leśnego stanowi ona otwarty kanał ściekowy. Drugą pod względem długości rzeką w Katowicach jest Kłodnica, której długość w granicach miasta wynosi 10,7 km, a trzecią Mleczna (9,7 km)^[54]. Rzeki Katowic z wyjątkiem kanału ściekowego Rawy są pod administracją Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach^[55][56].

Reżim rzek przepływających przez Katowice jest silnie zaburzony ze względu m.in. na dużą retencję powierzchniową, drenaż technologiczny (odwadnianie kopalń węgla kamiennego) oraz silnie rozbudowany system kanalizacji deszczowej. Ponadto, ze względu na przekształcenie stosunków wodnych prawie wszystkie wody powierzchniowe i znaczna część wód podziemnych nie nadają się do gospodarczego wykorzystania^[57][58].

W Katowicach według danych z 2000 roku występuje 95 antropogenicznych zbiorników wodnych łącznej powierzchni 237 ha. Jeziorność miasta wynosi 1,44%^[59]. Około 30 zbiorników ma powierzchnię przekraczającą 1 ha, z czego blisko połowa łącznej ich powierzchni przypada na kompleks stawów na pograniczu Katowic, Sosnowca i Mysłowic (89 ha w Katowicach), powstałych w dawnych wyrobiskach piasku. Są to stawy: Borki, Morawa oraz Hubertus II, III i IV. W Dolinie Trzech Stawów (Potoku Leśnego) zlokalizowanych jest 11 zbiorników wodnych o łącznej powierzchni 33 ha^[60].

Poza nimi większe zbiorniki w Katowicach to: Wesoła Fala (9 ha), Bolina II (4,2 ha) i Maroko, a ponadto w granicach miasta znajdują się stawy: Grünfeld w Brynowie-Osiedlu Zgrzebnioka, Trzewiczek i Upadowy w Janowie-Nikiszowcu, stawy w Giszowcu i w dolinie Boliny (Barbara i Janina, Górnik i Małgorzata)^[60] czy staw Kozubek w dzielnicy Osiedle Witosa^[61]. Stawy te wraz z otoczeniem pełnią funkcje przyrodnicze i rekreacyjne^[60].

• Katowickie akweny
• 
  Staw Morawa, będący częścią kompleksu stawów Szopienice-Borki
• 
  Staw Barbara w Giszowcu
• 
  Staw Kozubek w Obrokach

Katowice położone są w obrębie śląsko-krakowskiego regionu hydrogeologicznego. Utwory wodonośne występują tu we wszystkich warstwach stratygraficznych, lecz ich znaczenie jest uzależnione od czynników geologicznych, hydrogeologicznych oraz wpływu człowieka^[62]. Wody podziemne występują tu na zróżnicowanej głębokości – od 10 do 100 metrów. Główny poziom wodonośny ma charakter porowo-szczelinowy i znajduje się w piaskowcach karbońskich^[54]. Wody te są pod ciśnieniem, lecz zaznacza się w nich odwadniający wpływ kopalń węgla kamiennego. Z pozostałych kompleksów wodonośnych ważne znaczenie ma piętro wodonośne czwartorzędu. Jest ono związane głównie z osadami rzecznolodowcowymi i rzecznymi. Wody w tych utworach występują najczęściej do głębokości 5 metrów. Największe kompleksy tych wód występują w dolinach Rawy i Kłodnicy^[62].

Stan środowiska przyrodniczego na obszarze miasta Katowice jest zróżnicowany. Część północna to obszar silnie przekształcony przez człowieka, zaś w części południowej miasta zachowały się jeszcze krajobrazy o charakterze naturalnym i półnaturalnym. Pomimo znacznego przeobrażenia środowiska przyrodniczego Katowic jest ono bogate i na obszarze miasta istnieje wiele terenów o znacznej wartości przyrodniczej^[63].

Tereny zieleni nieurządzonej występują głównie w dzielnicach południowych i wschodnich (Murcki, Szopienice-Burowiec, Podlesie i Zarzecze), a na większych powierzchniach także w Ligocie-Panewnikach^[64]. Łączna powierzchnia obszarów prawnie chronionych w 2018 roku w Katowicach wynosiła 232,0 ha, w tym 127,4 ha rezerwatów przyrody i 100,4 ha zespołów przyrodniczo-krajobrazowych^[65]. Na terenie Katowic na podstawie ustawy o ochronie przyrody ochroną prawną objętych jest 5 obszarów: 2 rezerwaty przyrody, 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz 1 użytek ekologiczny^[66].

Obszary ochrony przyrody w granicach Katowic

Nazwa	Pow. [ha]	Data ustanowienia	Dzielnica	Charakterystyka	Źródło
Rezerwat przyrody „Las Murckowski”	141,56	1954-01-13	Murcki	Rezerwat leśny ustanowiony celem zachowania fragmentu lasu mieszanego o cechach naturalnych, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów zurbanizowanych. Chroni on lasy bukowe i mieszane porastające Wzgórze Wandy. Stwierdzono w nim występowanie 15 gatunków roślin chronionych i rzadkich, a także wiele gatunków ssaków i ptaków.	[66][67]
Rezerwat przyrody „Ochojec”	25,79	1982-04-15	Piotrowice-Ochojec	Rezerwat florystyczny utworzony celem ochrony stanowiska liczydła górskiego. Ponadto występują tutaj inne rośliny chronione i rzadkie, zwłaszcza charakterystyczne dla siedlisk zabagnionych i wodnych.	[66][68]
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Szopienice-Borki”	157,00	1999-11-29	Szopienice-Burowiec	Kompleks powstały w miejscu piaskowni, będący obszarem zróżnicowanym pod względem siedliskowym i stwarzającym dogodne warunki bytowania i rozrodu wielu gatunków roślin i zwierząt. Schronienie tutaj znajduje wiele gatunków ptaków wodnych i wodnobłotnych, w tym: łabędź niemy, krzyżowka, głowienka, czernica i łyska.	[69][70]
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Źródła Kłodnicy”	100,40	2001-05-22	Giszowiec, Piotrowice-Ochojec	Zespół obejmuje obszar źródliskowy Kłodnicy o powierzchni, w którym znajdują się fragmenty lasu łęgowego z wiekowymi okazami olszy oraz bogatym w rzadkie i chronione gatunki roślin runem. Koryto i rozlewiska Kłodnicy stanowią dogodne miejsce bytowania wielu gatunków płazów.	[71][72]
Użytek ekologiczny „Płone Bagno”	4,22	2002-06-21	Murcki	Użytek ustanowiony celem ochrony torfowiska wysokiego z fragmentami boru wilgotnego i bagiennego.	[71][73]

Do elementów struktury przyrodniczej o randze regionalnej na obszarze Katowic należą przede wszystkim duże kompleksy leśne (w tym Lasy Murckowskie i Lasy Panewnickie). W południowo-zachodniej części miasta występują obszary łącznikowe pomiędzy tymi lasami. W ich skład wchodzi korytarz ekologiczny Mlecznej wraz z dolinami Kaskadnika i Bielawki, las Gniotek i kompleksy rolne w Zarzeczu. Ponadto ważnym pod tym względem elementem jest kompleks stawów „Szopienice-Borki”, gdyż jest to jedyny duży zespół akwenów w centralnej, silnie zurbanizowanej części Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii^[66].

Łączna powierzchnia gruntów leśnych Katowic w 2018 roku wynosiła 68,462 km², a lesistość miasta 39,7%^[74]. Lasy w Katowicach są rozmieszczone nierównomiernie. Koncentrują się one w południowej części miasta, obejmując w 2007 roku 86% obszaru Murcek i blisko 70% Giszowca. Większy odsetek powierzchni lasów mają też: Piotrowice-Ochojec (41%), Kostuchna (40%) i Janów-Nikiszowiec (blisko 37% powierzchni dzielnicy)^[64]. W północnej i środkowej części Lasów Murckowskich zaznacza się przewaga lasów liściastych. Na Wzgórzu Wandy występują większe kompleksy lasów bukowych, a w dolinach rzecznych zbiorowiska wilgotnych lasów liściastych – łęgów. W południowej części Lasów Murckowskich dominują bory sosnowe, w Lasach Panewnickich przeważają bory sosnowe oraz bory mieszane, Las Załęski jest zaś głównie lasem liściastym, a Gniotek jest remizą leśną, głównie z siedliskami borowymi i wilgotnymi^[28].

Zdecydowana większość katowickich lasów znajduje się w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe i wraz z większością pozostałych lasów należą one do kategorii lasów ochronnych^[28]. W Katowicach przy ulicy św. Huberta 43/45 siedzibę ma Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach, a przy ulicy Kijowskiej 37b Nadleśnictwo Katowice^[75].

Do pozostałych obszarów o podwyższonej wartości przyrodniczej należą: stawy na osiedlu Tysiąclecia, dolina Brynicy, potok Kokociniec, dolina Kłodnicy, Stary Panewnik, staw Grünfeld, Dolina Trzech Stawów, Katowicki Park Leśny, staw Trzewiczek, dolina Boliny, stawy Barbara i Janina, staw Górnik, dolina i górny bieg Ślepiotki, dolina Mlecznej, Hamerla, Kamienna Góra i buczyna pomiędzy Murckami a Kostuchną^[25].

Najwięcej pomników przyrody w Katowicach ustanowiono w Giszowcu. Na podstawie rozporządzenia wojewody katowickiego z 25 kwietnia 1995 roku ustanowiono ich 29^[71]. Rok później ochroną objęto znajdujący się na placu Pod Lipami buk Anton^[76], a 1 czerwca 2017 roku znajdujący się w Murckach (Hamerli) dąb Tadeusz^[77]. Ponadto pojedyncze pomniki przyrody ustanowiono w Kostuchnie (klon zwyczajny i jesion wyniosły; ul. Sołtysia 129), Ligocie-Panewnikach (dąb szypułkowy na terenie kompleksu klasztornego oo. franciszkanów) i w Piotrowicach-Ochojcu (grusza pospolita przy ul. A. Grottgera 10c)^[71].

Obszary zieleni urządzonej w Katowicach obejmują parki, zieleńce, skwery oraz rodzinne ogrody działkowe. Zasadnicze znaczenie dla mieszkańców miasta ma znajdujący się na terenie Chorzowa, położony tuż przy granicy z Katowicami, park Śląski. Park ten o powierzchni 620 ha oferuje możliwość realizacji różnorodnych form wypoczynku, rekreacji, rozrywki czy zaspokojenie potrzeb kulturalnych i poznawczych. W samych zaś Katowicach znajdowało się w 2007 roku 9 parków miejskich oraz 56 skwerów i zieleńców o łącznej powierzchni 49,7 ha^[78].

Do znaczących parków o zasięgu ogólnomiejskim należą: Katowicki Park Leśny, park im. T. Kościuszki oraz park przy kompleksie franciszkanów w Ligocie-Panewnikach (Kalwaria Panewnicka). Pozostałe pełnią funkcję parków dzielnicowych i są to m.in. parki: Murckowski, Zadole, Bolina, Wełnowiecki, Bogucicki, Giszowiecki, Olimpijczyków i Załęski, park w Dąbrówce^[78] czy Lasek Alfreda^[79].

Największe obszary terenów zieleni urządzonej znajdują się w dzielnicach: Osiedle Paderewskiego-Muchowiec, obejmując 28% powierzchni dzielnicy (część Katowickiego Parku Leśnego oraz Dolina Trzech Stawów) oraz Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka, obejmując 38% powierzchni (park im. T. Kościuszki i część Katowickiego Parku Leśnego). W pozostałych jednostkach ten odsetek wynosi maksymalnie kilkanaście procent^[64].

Obszary zieleni urządzonej w Katowicach są pod opieką Zakładu Zieleni Miejskiej w Katowicach z siedzibą przy ulicy T. Kościuszki 138^[80], a park przyklasztorny przy panewnickiej bazylice jest poza zarządem ZZM-u. Katowicki Zakład Zieleni Miejskiej zarządza także skwerami i zieleńcami^[81], a do większych z nich należą m.in. skwery: W. Fojkisa, H. Krzysztofiaka, rtm. W. Pileckiego czy E. i G. Zillmannów^[82].

Etymologia nazwy Katowice nie jest jednoznaczna. W specjalistycznej literaturze językoznawczej wskazywane są dwa główne poglądy naukowe dotyczące pochodzenia nazwy miasta:

• Od nazwy osobowej Kat, tj. od przydomka pierwszego osiadłego w Katowicach dzierżawcy gruntu bądź nazwiska właściciela lub dzierżawcy całego obszaru współczesnego miasta lub jego części (pochodzenie patronimiczne; hipoteza Witolda Taszyckiego z 1935 roku)^[83][84],
• Od tzw. kątów, czyli ustronnych chałup, miejsca położonego w kącie, na uboczu, czyli wtórnej, zapewne niewielkiej, złożonej z kilku łanów osady na peryferiach Kuźnicy Boguckiej (hipoteza Stanisława Rosponda z 1966 roku)^[83][84][85].

Spotykana była też wcześniejsza próba Stanisława Rosponda z około 1959 roku związania pochodzenia nazwy miasta od nazwy osobowej Kot, która została potem zarzucona^[84]. W literaturze wskazywane jest to, iż nazwa Katowice ma pochodzenie miejscowe. Dodatkowo zauważana jest analogia w nazwach sąsiednich miejscowości jak Bogucice, Mysłowice, Świętochłowice czy Siemianowice^[86]. Sama zaś nazwa Katowice pojawia się w licznych dokumentach od przełomu XVI i XVII wieku^[87], a po raz pierwszy została udokumentowana na protokole wizytacji bogucickiej parafii w 1598 roku jako et nova villa Katowice^[88][89].

Od 1742 roku, gdy Katowice weszły w skład Królestwa Prus, do 1922 roku, gdy część Górnego Śląska przyłączono do Polski jako autonomiczne województwo śląskie, a także w latach 1939–1945 podczas niemieckiej okupacji, miasto funkcjonowało pod niemiecką nazwą Kattowitz^[3].

W okresie od 9 marca 1953 roku do 20 grudnia 1956 roku miasto nosiło urzędową nazwę Stalinogród^[90][91].

 Osobne artykuły: Historia Katowic i Kalendarium historii Katowic.

 Zobacz też: Kuźnica Bogucka.

Katowice powstały jako wieś zagrodnicza pod koniec XVI wieku w dobrach kuźników boguckich zwanych Kuźnicą Bogucką^[12], a założył ją na swoim gruncie koło 1580 kuźnik bogucki Andrzej^[89]. Pierwsza wzmianka o Katowicach pojawiła się w zapisach ks. Krzysztofa Kazimirskiego, wizytatora parafii boguckiej w 1598 roku. Zanotowano w nim wsie należące do parafii: Ad parochiam pertinent villae: Bogucice, Załęze et nova villa Katowice^[89].

Historię miasta wyznaczają jednak losy kilku znacznie wcześniejszych słowiańskich osad rolniczych z XIV i XVI wieku oraz kuźnic żelaza, będących współcześnie jego dzielnicami bądź częściami^[92]. Już w 1299 roku wzmiankowano o jednej z najstarszych części Katowic – Dębie, leżącym wówczas na obszarze księstwa bytomskiego^[93]. Należał on przez kilkaset lat do klasztoru bożogrobców w Miechowie^[94]. Następnie wspomniane są kolejne wsie, wymienione w dokumencie księcia opawsko-raciborskiego Mikołaja II z 15 grudnia 1360 roku, potwierdzającego Ottonowi z Pilczy własność wsi Jaźwce, Załęże, Bogucice, Roździeń i miasta Mysłowice^[95]. Usytuowana nad brzegiem rzeki Rawy Kuźnica Bogucka została wspomniana po raz pierwszy w 1397 roku i był to jeden z najstarszych zakładów tego typu w Polsce. Poza Kuźnicą Bogucką w okolicy istniały jeszcze trzy podobne zakłady: załęski, szopienicki i roździeński^[92], a z tym ostatnim związana jest postać Walentego Roździeńskiego^[88]. W 1467 roku^[96] (bądź już w 1287 roku^[97]) po raz pierwszy została wzmiankowana wieś Uniczowy, z której w XVI wieku wyodrębniły się osobne osady: Piotrowice, Podlesie i Zarzecze^[96].

Katowice w swojej historii miały ponad dwudziestu właścicieli. Pierwszymi z nich byli kuźnicy boguccy^[12], a wśród późniejszych byli także przedstawiciele znanych rodów, m.in.: Salomonowie, Kamińscy, Mieroszewscy czy Promnitzowie^[88]. 22 lutego 1536 roku Jan Thurzo sprzedał Stanisławowi Salomonowi dobra mysłowickie, w skład którego wchodziły m.in. Roździeń, Bogucice wraz z kuźnicą, Załęże i puste wówczas Szopienice. W ten sposób ziemia mysłowicka wyodrębniła się już na stałe od wolnego państwa pszczyńskiego^[98]. W czasie wojen śląskich, w 1742 roku większość Śląska, a wraz z tym i obszar Katowic, zostały włączone do Królestwa Prus^[99].

Na początku XVIII wieku w Katowicach istniały 33 gospodarstwa (w tym 10 nieobsadzonych), a pod koniec było ich 78^[12]. Do końca XVIII wieku następował szybki wzrost liczby ludności osady. W 1783 roku w Katowicach mieszkały 294 osoby, w 1845 roku – 1326, a w 1861 roku – 3780 osób^[100].

Około 1740 roku na terenie współczesnych Katowic zaczęto na większą skalę eksploatować węgiel kamienny, a w 1769 roku w Murckach założono pierwszą na terenie obecnego miasta kopalnię węgla kamiennego – „Emanuelssegen” (późniejsza kopalnia „Murcki”)^[101]. Koniec XVIII wieku był zaś czasem rozwoju technicznego i procesu uprzemysłowienia. W 1801 roku w Brynowie uruchomiono kopalnię „Beate”, w 1804 roku w Wełnowcu rozpoczęto budowę huty żelaza „Hohenlohe”^[102], w 1818 i 1822 (bądź 1820^[103]) roku kolejno huty cynku „Franz” i „Fanny” w Bogucicach^[104], a w 1823 roku kopalnię „Ferdinand” (późniejsza kopalnia „Katowice”) w Bogucicach oraz pudlingarnię i walcownię w Dębie, która była początkiem huty żelaza „Baildon”^[105].

W 1838 roku Franz von Winckler kupił od Lehmanna dobra rycerskie Katowice, a w 1841 roku przeniósł z Miechowic do Katowic zarząd swoich dób. Zarządzający wówczas dobrami Friedrich Wilhelm Grundmann stał się inicjatorem przemian, które doprowadziły do przekształcenia wsi Katowice w nowoczesne i dynamicznie rozwijające się miasto^[106]. Sojusznikiem Grundmanna w staraniach na rzecz przekształcenia Katowic w miasto stał się osiadły w 1851 roku Richard Holtze^[107]. Intensywny rozwój wsi Katowice rozpoczął się wraz z uruchomieniem 3 października 1846 przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej (OSE) połączenia kolejowego Wrocławia z Mysłowicami. O przeprowadzenie linii kolejowej przez Katowice zabiegał Franz von Winckler, gdyż linia ta miała pierwotnie omijać dolinę Rawy^[107]. Szybki rozwój przemysłu i rozbudowa sieci transportowej sprzyjały urbanizacji wsi Katowice^[108]. W 1848 roku w Katowicach powstał pierwszy hotel, utrwalony przez mieszkańców jako hotel Welta^[107], a w 1856 roku powstał pierwszy plan zabudowy przestrzennej Katowic. Wprowadzał on ład urbanistyczny w miejsca, gdzie trwała już rozbudowa miejscowości, zwłaszcza w Rynku, który połączono reprezentacyjną ulicą, nazwaną później ulicą 3 Maja, kończącą się na obecnym placu Wolności^[109].

Katowice połowy XIX wieku były miejscowością wielonarodowościową i wielowyznaniową z wyraźną jednak przewagą katolików^[110]. Już 29 września 1858 roku, dzięki znacznemu wsparciu ówczesnego właściciela dóbr katowickich – Huberta von Tiele-Wincklera konsekrowano ewangelicki kościół Zmartwychwstania Pańskiego przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej, a pierwszym proboszczem ewangelickiej parafii został ks. Gotthold Christian Clausnitzer^[111]. Katolicy z Katowic i przyległych wsi korzystali w tym czasie z niewielkiego kościoła w Bogucicach. Dopiero 11 listopada 1860 roku poświęcono, zbudowany z muru pruskiego kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, który był usytuowany przy dzisiejszym placu Wolności. W 1862 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę pierwszego murowanego kościoła katolickiego w Katowicach – kościoła Mariackiego^[111]. W 1862 roku ukończona też została pierwsza publiczna synagoga na rogu dzisiejszych ulic 3 Maja i J. Słowackiego, którą postawił budowniczy Ignatz Grünfeld^[112][113].

Prawdopodobnie już w XVII wieku Katowice miały samorząd gminny na czele z sołtysem^[12], a do 1865 roku w skład gminy wchodziły prócz Katowic także dwa przysiółki: Brynów i Katowicka Hałda^[108]. Około 1859 roku ostatni polskojęzyczny sołtys Katowic – Kazimierz Skiba, ustąpił ze swojego urzędu. Opierał się on wraz z innymi polskimi członkami rady gminy naciskom ze strony ludności niemieckiej, którzy docelowo planowali przekształcić Katowice w miasto^[113]. Ostatecznie, w dniu 11 września 1865 na zamku w Babelsbergu król Prus Wilhelm I Hohenzollern nadał Katowicom prawa miejskie, a 28 grudnia 1866 roku wprowadzono zarząd miejski^[114][115]. Wraz z powstaniem miasta wyodrębniono Brynów i Katowicką Hałdę, tworząc z nich nową gminę – Brynów^[100].

Pierwszym burmistrzem Katowic został Louis Diebel, który po 5 latach urzędowania uciekł do USA, okradając miasto z większości funduszy^[115]. Jego następcą w 1871 roku został Oswald Kerner^[116]. Pierwsza rada miejska składała się z 18 członków, wśród których 50% stanowili Żydzi. W 1866 roku pierwszym przewodniczącym rady miejskiej został wybrany Richard Holtze^[117]. Na skutek nowego podziału terytorialnego Śląska w 1873 roku powiat bytomski został podzielony na 4 powiaty (tarnogórski, bytomski, zabrski i katowicki), a Katowice stały się miastem powiatowym (niem. Kreisstadt), licząc wówczas około 16 tys. mieszkańców. Miasto stało się siedzibą Wydziału Powiatowego (niem. Kreisausschuss) oraz Sejmiku Powiatowego (niem. Kreistag) z 34 członkami^[118]. Pierwszym landratem powiatu katowickiego został mianowany baron Hans Hermann von Berlepsch, późniejszy pruski minister handlu i rzemiosła^[119].

Z chwilą uzyskania przez Katowice praw miejskich rozpoczął się w mieście szybki ruch budowlany poprzedzony parcelacją^[100]. W latach 70. XIX wieku po długich pertraktacjach zarząd dóbr Tiele-Wincklerów przekazał miastu za bardzo korzystnym odszkodowaniem czynszowym obszar gruntów^[120]. W latach 1869–1872 zbudowano w mieście łącznie 182 domy mieszkalne^[100]. W drugiej połowie XIX wieku powstało w mieście kilka instytucji, które zadecydowały o rozwoju młodego ośrodka gospodarczego, w tym: Górnośląska Konwencja Węglowa, Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo-Hutniczych, gwarectwa węglowe, Państwowa Dyrekcja Poczt (1866 rok) czy Sąd Okręgowy (1872 rok)^[120]. W 1876 roku został oddany do użytku budynek Urzędu Powiatowego^[119], a w 1871 roku powołano pierwsze gimnazjum (późniejsze III Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza)^[99].

Katowice liczyły w 1866 roku 4815 mieszkańców, z tego 3354 z nich to byli katolicy, 888 osób było ewangelikami, a 573 żydami^[121][114]. Wraz z rozbudową miasta i wzrostem liczby jego mieszkańców rosło również zapotrzebowanie na nowe świątynie. W 1870 roku została ukończona budowa murowanego, katolickiego kościoła Mariackiego, który 14 czerwca 1873 roku stał się kościołem parafialnym^[99]. W 1902 roku został ukończony i konsekrowany nowy kościół pw. śś. Piotra i Pawła^[122]. Z inicjatywy ks. Ludwika Skowronka w 1902 do Panewnik zostali sprowadzeni franciszkanie^[123]. Wznieśli oni zespół klasztorny wraz z kościołem. 19 lipca 1908 roku świątynię poświęcił biskup wrocławski ks. kard. Georg von Kopp^[124]

Również społeczność żydowska w Katowicach budowała nowe obiekty kultu. W 1869 roku na zakupionej rok wcześniej działce przy ulicy Kozielskiej został otwarty cmentarz żydowski. W 1872 roku został utworzony w gminie izraelickiej samodzielny rabinat, a pierwszym samodzielnym rabinem został Jacob Cohn^[112]. W Katowicach 6 listopada 1884 roku rozpoczęła się konferencja organizacji należących do Ruchu Miłośników Syjonu. Ruch ten dążył do założenia przez Żydów własnego państwa, a inicjatorem tego wydarzenia był Leon Pinsker^[125].

W nocy z 2 na 3 marca 1896 roku w kopalni „Cleophas” („Kleofas”) w Załężu doszło do pożaru, w wyniku którego zginęło 104 górników. Dla ich upamiętnienia został ufundowany kościół, którego budowę ukończono w 1900 roku^[126].

W 1897 roku Katowice zostały wyłączone z powiatu, uzyskując przez to większą samodzielność^[127], co przyspieszyło rozwój gospodarczy miasta. Szczególnie szybko rozwijał się przemysł, a do miasta przyjeżdżali liczni robotnicy, urzędnicy i rzemieślnicy. Rozwijała się także infrastruktura Katowic i powstało szereg różnego typu obiektów użyteczności publicznej^[88]. Do końca XIX wieku w pełni był już rozbudowany obszar Rynku, ulicy 3 Maja i ulic od niej odchodzących, a także tereny wzdłuż ulic św. Jana, Francuskiej i północnej części placu Wolności. Do końca XIX wieku w Katowicach pojawiła się sieć wodociągowa, oświetlenie gazowe i linia tramwajowa^[128]. W 1895 roku powołano regionalną dyrekcję Prusko-Królewskich Kolei Państwowych, oddano do użytku Łaźnię Miejską^[129], a także przy ulicy Francuskiej szpital Spółki Brackiej (z klinikami: okulistyczną i laryngologiczną) z 450 łóżkami. W 1897 roku działalność rozpoczął szpital im. św. Elżbiety z 200 łóżkami, w 1904 roku Szpital Miejski z 120 łóżkami, a w 1912 roku Szpital Dziecięcy na 60 łóżek^[130]. Do końca XIX wieku powstały jeszcze: budynek Szkoły Rzemiosł Budowlanych, Grand Hotel, a przy późniejszej ulicy A. Mickiewicza gmach gimnazjum męskiego i Synagoga Wielka^[131]. Z początkiem XX wieku Katowice wzbogaciły się o Teatr Miejski (późniejszy Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego), zbudowany przy Rynku w latach 1905–1907 według projektu Carla Moritza. Nowe stulecie przyniosło miastu także kolejny w jego dziejach dworzec kolejowy^[132].

Wybuch I wojny światowej nie spowodował dla obszaru Katowic zniszczeń i strat, ale rozwój przemysłu i sprzyjającą koniunkturę, zwłaszcza dla zakładów hutniczych^[133].

Zbliżająca się w czasie I wojny światowej klęska Niemiec spowodowała wzrost nastrojów propolskich w regionie i już 1918 roku zaczęto organizować manifestacje, domagając się przyłączenia Górnego Śląska do Polski. Z jednej strony w listopadzie 1918 roku na Górny Śląsk zostały sprowadzone oddziały Grenzschutzu, a z drugiej strony 11 stycznia 1919 roku w Katowicach powołano Komitet Wykonawczy Polskiej Organizacji Wojskowej^[133], którego przewodniczącym został Józef Grzegorzek, a komendantem katowickiego okręgu Adam Postrach^[88]. W atmosferze wzrastającego napięcia i terroru ze strony niemieckiej^[88] 17 sierpnia 1919 roku doszło do wybuchu I powstania śląskiego. Na terenie współczesnych Katowic najbardziej zacięte walki trwały 20 sierpnia o zdobycie Szopienic, a po zakończeniu powstania 24 sierpnia powstańcy i członkowie ich rodzin w obawie przed represjami uciekło na drugą stronę Brynicy^[133].

W myśl postanowieniom traktatu wersalskiego o przynależności państwowej Górnego Śląska miał decydować plebiscyt, a do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia przynależności państwowej regionu władzę miała sprawować komisja międzynarodowa, która przybyła 11 lutego 1920 roku. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa składała się z przedstawicieli Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch, a przewodniczył jej gen. Henri Le Rond^[134]. W dniach 17–18 sierpnia 1920 doszło w mieście do zamieszek, w trakcie których niemieckie bojówki zaatakowały oddziały francuskie i polskich mieszkańców miasta. Zniszczono lokal Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, który mieścił się w hotelu „Deutsches Haus”, a członkowie komisariatu, w tym przewodniczący Henryk Jarczyk, zostali pobici^[134]. W trakcie zamieszek bojówkarze niemieccy zamordowali lekarza Andrzeja Mielęckiego^[88]. Wydarzenia te były jedną z przyczyn wybuchu z 18 na 19 sierpnia 1920 roku II powstania śląskiego, podczas którego oddziały rozjemcze ogłosiły w mieście stan oblężenia. 20 sierpnia powstańcy opanowali Dąbrówkę Małą, Roździeń, Szopienice, Bogucice, Zawodzie, Janów i Giszowiec, a zacięte walki trwały w Załężu, Dębie i Wełnowcu^[134].

20 marca 1921 roku odbył się plebiscyt. W okręgu wyborczym Katowice, który objął powiat i miasto Katowice, 51,9% wyborców opowiedziało się za pozostaniem w Niemczech, z czego w samym mieście Katowice 85,4%. W powiecie katowickim 44,4% głosujących odpowiedziało się za Niemcami, a 55,6% za Polską^[134]. Po wiadomości o niekorzystnej dla Polski interpretacji wyników plebiscytu w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku doszło do wybuchu III powstania śląskiego^[135], na którego czele stanął Wojciech Korfanty^[88]. Początkowo powstańcy zajęli Katowice, ale na żądanie wojsk alianckich opuścili je, otaczając miasto szczelnym kordonem^[88]. W rękach powstańców znajdowały się natomiast okalające miasto gminy: Załęże, Dąb, Brynów, Bogucice i Szopienice^[135]. W konsekwencji podjęto korzystniejszą dla Polski decyzję wielkich mocarstw, a ostatecznego podziału spornych ziem dokonała Rada Ambasadorów 20 października 1921 roku. Cały współczesny obszar Katowic znalazł się w nowych granicach Polski^[135].

20 czerwca 1922 roku do Katowic wkroczyły oddziały Wojska Polskiego prowadzone przez gen. Stanisława Szeptyckiego^[88], a polskie władze zaczęły przejmować administrację nad przyznaną Polsce częścią Górnego Śląska. Symboliczny akt przejęcia tych ziem podpisali przedstawiciele najwyższych władz Rzeczpospolitej Polskiej 16 lipca 1922 roku podczas zorganizowanej na boisku przy parku T. Kościuszki uroczystości^[135]. Na mocy dekretu z 3 października 1922 roku Katowice stały się siedzibą władz autonomicznego województwa śląskiego z własnym parlamentem (Sejm Śląski) oraz skarbem (Skarb Śląski)^[136]. Pierwszym polskim burmistrzem Katowic został w 1922 roku Alfons Górnik^[137]. Piastował tę funkcję do 1928 roku, kiedy zastąpił go na tym stanowisku Adam Kocur. Wieloletnim przewodniczący Rady Miejskiej Katowic w latach międzywojennych był Jan Piechulek^[88].

Rozbudowa aparatu administracji państwowej i gospodarczych instytucji kierowniczych wiązała się z napływem do miasta nowych kadr urzędniczych, a ruch migracyjny wzbogacił Katowice o szczególnie wartościowe grupy zawodowe – w tym przede wszystkim inteligencję^[138]. Miasto w tym okresie rozwijało się w kierunku południowym, a nowa zabudowa koncentrowała się w rejonie ulic: T. Kościuszki, M. Skłodowskiej-Curie, J. Poniatowskiego, Jagiellońskiej, Powstańców i W. Stwosza. Powstały tu liczne budynki mieszkalne wraz z gmachami urzędów i instytucji^[139], a także luksusowe osiedla willowe i monumentalne budowle sakralne^[140]. W 1929 roku oddano do użytku gmach Sejmu Śląskiego, będący wówczas największym budynkiem w Polsce^[141]. W 1931 roku poświęcono kościół garnizonowy, w 1934 roku oddano do użytku gmach Urzędu Skarbowego (tzw. „Drapacz Chmur”) i Dom Oświatowy^[140], a w 1937 roku Dom Powstańca Śląskiego i budynek Urzędów Niezespolonych^[142]. Powstały też liczne obiekty użyteczności publicznej, w tym nowoczesne lotnisko na Muchowcu, w którym regularne loty pomiędzy Katowicami a Warszawą i Poznaniem zainaugurowano w 1929 roku^[143].

Podział Górnego Śląska spowodował konieczność reorganizacji administracji kościelnej Kościoła rzymskokatolickiego^[138]. Na mocy bulli papieskiej Vixdum Poloniae Unitas wydanej przez papieża Piusa XI 28 października 1925 roku powołano diecezję katowicką, której biskupem 14 grudnia tego samego roku mianowano Augusta Hlonda – późniejszego prymasa Polski^[144]. W 1927 roku w Katowicach rozpoczęto budowę katedry Chrystusa Króla^[143], którą konsekrowano dopiero po okresie II wojny światowej, w 1955 roku^[145].

Lata międzywojenne były okresem ogromnego rozwoju przestrzennego miasta wskutek pierwszych dużych inkorporacji podmiejskich gmin. 15 października 1924 roku do Katowic włączono gminy: Bogucice, Dąb, Załęże, Brynów i Ligota Pszczyńska^[146]. Powierzchnia miasta wzrosła z 8,88 km² do 40,23 km², a liczba ludności z 56 739 do 112 822 osób^[144].

W 1926 roku w mieście działały m.in.: 4 kopalnie węgla kamiennego, 5 hut żelaza, huta cynku, 4 odlewnie metali i zakłady konstrukcji stalowych, 2 fabryki maszyn, fabryka porcelany, fabryka nawozów sztucznych, zakład impregnacji drewna kopalnianego, fabryka silników elektrycznych, rafineria ropy naftowej, 2 tartaki i młyn parowy. Przed II wojną światową miasto było siedzibą 53 banków, 14 zagranicznych przedstawicielstw dyplomatycznych, 9 międzynarodowych koncernów, 4 spółek akcyjnych, 9 biur sprzedaży oraz 7 związków gospodarczych^[147].

Stosunkowo dynamicznie rozwijała się kultura i media. W 1927 roku rozpoczęło działalność Polskie Radio Katowice, które w 1937 roku otrzymało nowy budynek przy ulicy J. Ligonia. Prasę, poza tytułami ogólnokrajowymi, w 1926 roku reprezentowało 11 wychodzących w Katowicach gazet codziennych (z tego 8 w języku polskim, 3 w niemieckim) oraz znaczna (i zmienna) liczba rzadziej ukazujących się periodyków^[148]. Działał subsydiowany z budżetu miasta Teatr Miejski^[149], a na mocy ustawy Sejmu Śląskiego z 23 stycznia 1929 roku powołano Muzeum Śląskie w Katowicach, którego organizatorem był Tadeusz Dobrowolski^[141]. Latem 1939 roku powstała siedziba Muzeum Śląskiego w Katowicach, która miała być oddana do użytku wiosną następnego roku^[150].

Wobec groźby wybuchu konfliktu zbrojnego od końca sierpnia 1939 roku z Katowic ewakuowano pracowników administracji państwowej, urzędów i osoby, które mogły być zagrożone. Na początku II wojny światowej, w trakcie kampanii wrześniowej z Katowic w nocy z 2 na 3 września 1939 roku wycofały się większe jednostki Wojska Polskiego, a ci, którzy pozostali brali udział w obronie miasta w dniach 3–4 września. Byli to w szczególności powstańcy śląscy i młodzież harcerska, a do większych walk doszło m.in. na Wieży Spadochronowej w parku T. Kościuszki^[150][151]. 4 września do miasta wkroczyły oddziały Wehrmachtu, witane entuzjastycznie przez katowicką mniejszość niemiecką, po czym rozpoczęły się prześladowania obrońców Katowic, powstańców i osób znajdujących się na listach proskrypcyjnych Gestapo^[152]. Jeszcze tego samego dnia Niemcy rozstrzelali grupę około 80 obrońców Katowic. Zginęli wtedy m.in.: Franciszek Feige, Nikodem Renc wraz z synem i Józef Olejniczak^[150].

Włączone bezpośrednio do III Rzeszy Katowice stały się siedzibą władz rejencji (od 1 listopada 1939), a potem prowincji górnośląskiej^[153]. Nadprezydentem rejencji i gauleiterem został mianowany Fritz Bracht. W tym okresie Katowice stały się również siedzibą okręgowych władz NSDAP, a także centralą Gestapo^[154]. W okresie okupacji niemieckiej starano się zniszczyć wszystkie ślady polskości w mieście, m.in. poprzez wysiedlanie do Generalnego Gubernatorstwa, wpisywanie na Volkslistę czy nauczanie w języku niemieckim. Zniszczono pomniki powstańcze^[153], 8 września 1939 roku spalono Synagogę Wielką^[155], a także rozebrano siedzibę Muzeum Śląskiego w Katowicach^[153].

W okresie okupacji niemieckiej polskie społeczeństwo przystąpiło do podziemnej walki z niemieckim okupantem. Już w październiku 1939 roku powstały pierwsze organizacje konspiracyjne, m.in. Polska Organizacja Powstańcza i Polskie Siły Zbrojne, które w następnych latach weszły w skład Armii Krajowej. W czasie II wojny światowej zginęło wielu znaczących członków ruchu oporu z rejonu Katowic, w tym m.in.: Józef Pukowiec, Bolesław Wiechuła, Karol Kornas, Wincenty Wajda, Paweł Chromik czy Józef Skrzek^[156].

Z Katowic do przełomu maja i czerwca 1940 roku wysiedlono wszystkich Żydów, których przed wojną mieszkało tu według różnych szacunków od 5 tys. do ponad 8 tys. Większość z nich podzieliła losy Żydów w gettach zagłębiowskich, a po ich likwidacji zostali oni wywiezieni w latach 1942–1943 do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie zostali wymordowani^[157].

27 stycznia 1945 roku w południe do centrum Katowic z dwóch stron wkroczyły główne siły sowieckie 1 Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marsz. Iwana Koniewa. Poległych żołnierzy Armii Czerwonej pochowano na cmentarzu, który został w 1963 roku przeniesiony do parku T. Kościuszki^[158]. Nie doszło do dużych strat materialnych podczas walk o Katowice, a zakłady przemysłowe w mieście mogły szybko wznowić produkcję^[159]. W wyniku podpaleń dokonanych przez wojska sowieckie spłonął za to fragment katowickiego Śródmieścia pomiędzy ulicą św. Jana a ulicą Pocztową oraz pomiędzy Rynkiem a ulicą Stawową^[159].

Katowice w czasach Polski Ludowej powróciły do roli centrum administracyjnego regionu i dużego ośrodka przemysłowego^[159]. Jeszcze w 1945 roku miasto ponownie zostało stolicą województwa śląskiego, pierwszym wojewodą został Jerzy Ziętek, a po nim urząd objął Aleksander Zawadzki. Pierwszym prezydentem miasta został za to Józef Wesołowski^[160]. 1 kwietnia 1951 roku zniesiono powiat katowicki, a do Katowic włączono gminy Panewniki, Piotrowice i Wełnowiec^[161]. Katowice według spisu powszechnego z 1946 roku liczyły 128 229 osób^[159]. 31 grudnia 1959 roku do Katowic włączono miasto Szopienice wraz z Janowem, Giszowcem i Dąbrówką Małą^[162], a 27 maja 1975 roku miasto i gminę Kostuchna wraz z Podlesiem i Zarzeczem oraz miasto Murcki^[163][164].

Po śmierci Józefa Stalina, na podstawie uchwały Rady Państwa i Rady Ministrów z 7 marca 1953 roku Katowice przemianowano na Stalinogród, a województwo katowickie na województwo stalinogrodzkie^[165]. Dekret wszedł w życie 9 marca tego samego roku^[90][166]. Nazwę Katowice i województwo katowickie przywrócono na mocy dekretu Rady Państwa 10 grudnia 1956 roku, a wszedł on w życie 20 grudnia tego samego roku^[91].

W 1946 roku zorganizowano pierwszy konkurs na przebudowę śródmieścia Katowic^[167]. W 1959 roku podjęto decyzję o przebudowie centrum miasta^[168], a ostateczny projekt został zatwierdzony przez Egzekutywę i Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w 1962 roku^[167]. W jego wyniku powstało kilka reprezentacyjnych budowli, w tym pomnik Powstańców Śląskich i Hala Widowiskowo-Sportowa Spodek, które stały się symbolami miasta. Zbudowano także Superjednostkę, pawilony handlowe i Biuro Wystaw Artystycznych, Pałac Ślubów, hotele Silesia i Katowice oraz nowy, brutalistyczny gmach dworca kolejowego^[169]. Powstały także nowe osiedla mieszkaniowe – w 1961 roku rozpoczęto budowę osiedla Tysiąclecia^[170], a w latach 1970–1978 zostało wzniesione osiedle W. Roździeńskiego (zwane potocznie Gwiazdy)^[171].

W czasach Polski Ludowej wzrosła ranga miasta jako ośrodka naukowego i kulturalnego, a Katowice stały się także centrum uniwersyteckim^[172]. Pierwszą dużą inwestycją w powojennej historii miasta był Pałac Młodzieży, który został oddany do użytku 4 grudnia 1951 roku^[173]. 6 lutego 1945 roku ukazał się pierwszy numer Dziennika Zachodniego^[159], a 4 grudnia 1957 roku nadano pierwszy program Telewizji Katowice^[170].

W 1968 roku zainaugurowano działalność Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, powstałego z połączenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach i Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach. Pierwszym rektorem uczelni został prof. Kazimierz Popiołek^[172]. W 1971 roku do Katowic przeniesiono Śląską Akademię Medyczną^[174].

W styczniu 1981 roku powołano jako placówkę państwową Muzeum Historii Katowic^[175], a 30 czerwca 1984 roku uchwalono zarządzenie w sprawie utworzenia Muzeum Śląskiego w Katowicach^[176]. Nastąpił także rozwój kultury muzycznej. Od marca 1945 roku w Katowicach zaczęła koncertować Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, a w maju 1945 roku zainaugurowano działalność Filharmonii Śląskiej^[177].

Po 13 grudnia 1981 roku i wprowadzeniu przez władze PRL-u stanu wojennego, w Katowicach doszło do strajku załóg m.in. w hucie „Baildon” oraz w kopalniach „Staszic”, „Wieczorek” i „Wujek”. 16 grudnia, w wyniku użycia broni w KWK „Wujek” przez ZOMO zginęło na miejscu siedmiu górników, a na skutek odniesionych ran dwóch następnych zmarło później w szpitalu^[178]. 20 czerwca 1983 roku przybył do Katowic z pielgrzymką papież Jan Paweł II, spotykając się z wiernymi na muchowieckim lotnisku. Na mszę świętą przybyło około 1,5 mln osób^[176].

Katowice na przełomie lat 80. i 90. XX wieku były miastem z wieloma problemami zarówno w sferze infrastrukturalnej i środowiskowej, jak i kulturalnej i tożsamościowej^[179]. Po 1989 roku warunkami niezbędnymi do zmian w rozwoju i funkcjonowaniu miasta stały się m.in. restrukturyzacja gospodarki czy przewartościowanie w świadomości władz i mieszkańców miasta, a jednocześnie zadbanie o dziedzictwo Katowic, czego symbolem stało się m.in. odsłonięcie pomników Wojciecha Korfantego i Józefa Piłsudskiego^[180] czy 15 grudnia 1991 roku pomnika poległych górników KWK „Wujek”^[181].

Po pierwszych po 1989 roku wyborach samorządowych zorganizowanych 27 maja 1990 roku wyłoniono 55-osobowej Radę Miejską, w której 49 osób wywodziło się z Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Rada Miejska w Katowicach na prezydenta miasta wybrała Jerzego Śmiałka. W pierwszych wyborach samorządowych, w których bezpośrednio wybierano prezydenta Katowic, w wyniku głosowania z 27 października 2002 roku wybrano w I turze głosowania Piotra Uszoka^[182], który ubiegał się o reelekcję po wyborze przez radnych 3 listopada 1998 roku na prezydenta miasta^[183].

25 marca 1992 roku na mocy bulli papieża Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae Populus Katowice zostały stolicą metropolii katowickiej^[184].

W Katowicach po 1989 roku w związku z nasyceniem przedsiębiorstw o znaczeniu strategicznym dla państwa (w tym kopalń i hut oraz przedsiębiorstw z nimi kooperujących) prywatyzacja w pierwszym rzędzie objęła przemysł przetwórczy i usługi, w tym PSS „Społem”^[185]. Przekształceniom towarzyszyło rozwój przedsiębiorczości, napływ kapitału zagranicznego, a także wzrost bezrobocia. Zlikwidowano lub ograniczono produkcję w najbardziej uciążliwych dla miasta zakładów, w tym kopalni „Katowice-Kleofas”, Huty Metali Nieżelaznych „Szopienice” czy hut „Baildon” i „Ferrum”^[186]. 18 czerwca 1996 roku^[187] powołano Katowicką Specjalną Strefę Ekonomiczną^[188]. Nastąpił także okres rozwoju usług, a wraz z tym budowy nowych obiektów biurowo-handlowych, w tym wysokościowców, jak oddany do użytku w 2003 roku Altus^[189] czy w 2022 roku kompleks .KTW^[190]. Nowe budownictwo mieszkaniowe zaczęło coraz intensywniej powstawać w dzielnicach południowych^[191].

Po 1989 roku przeprowadzono szereg znaczących dla miasta inwestycji przy współudziale władz samorządowych. Wśród nich było m.in. ukończenie w grudniu 2006 roku budowy śródmiejskiego odcinka Drogowej Trasy Średnicowej wraz z przebudową ronda im. gen. J. Ziętka, na którym w lipcu 2007 roku powstała szklano-metalowa kopuła będąca pod opieką Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Było to jedno z najważniejszych i największych przedsięwzięć inwestycyjnych miasta Katowice. Dodatkowymi znaczącymi inwestycjami publicznymi były m.in.: budowa ulicy F.W. Grundmanna i późniejsze jej przedłużenie do ulicy J. Matejki (ul. M. Goeppert-Mayer)^[192], oddanie do użytku 29 października 2012 roku nowego dworca kolejowego na stacji Katowice^[193] czy też zakończona w 2022 roku przebudowa węzła drogowego w Giszowcu^[194].

W Katowicach zaczęło się intensywniej rozwijać szkolnictwo wyższe. W 1993 roku powołano pierwszą w mieście niepubliczną uczelnię wyższą – Śląską Wyższą Szkołę Zarządzania, a i miasto wspomagało rozwój katowickich uczelni^[195]. W 2003 roku oddano do użytku noczesny nowoczesny budynek Wydziału Prawa i Administracji UŚ^[196], a w 2007 roku Centrum Edukacji Muzycznej „Symfonia” Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach^[195]. W 2012 roku oddano do użytku Centrum Informacji Naukowej i Bibliotekę Akademicką^[197].

Polepszyła się także baza instytucji kulturalnych miasta Katowice. Powstała Strefa Kultury, w której w 2014 roku oddano do użytku siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i w 2015 roku nową siedzibę Muzeum Śląskiego w Katowicach. Strefę wyznaczono na terenach pokopalnianych po zamkniętej w 1999 roku kopalni „Katowice”^[198]. Wyremontowano siedziby Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach oraz Filharmonii Śląskiej, a także Pałacu Młodzieży w Katowicach i dzielnicowych domy kultury^[199]. W 2009 roku Katowice rozpoczęły starania w konkursie o nadaniu miastu tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, a dzięki tym staraniom w mieście zainicjowano działalność instytucji kultury Katowice Miasto Ogrodów, a także zaczęto organizować cykliczne wydarzenia kulturalne, jak Katowice Street Art Festival czy Ars Independent Katowice^[200].

Katowice były także organizatorem oraz współorganizatorem wielu znaczących imprez sportowych, w tym rangi światowej jak m.in.: Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 2016 (I Dywizja)^[201], Mistrzostwa Świata w Piłce Ręcznej Mężczyzn 2023^[202] czy Mistrzostwa Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014^[203] i 2022^[204]. W mieście rozwinęła się ponadto branża e-sportu – w 2013 roku po raz pierwszy w Katowicach zorganizowano turniej e-sportowy Intel Extreme Masters^[205].

W grudniu 2018 roku Katowice były gospodarzem Szczytu Klimatycznego ONZ – COP24, podczas którego zostało zawarte porozumienie Katowice Rulebook, w którym zostały określone procedury i mechanizmy konieczne do wdrożenia Porozumienia Paryskiego^[206][207]. Z okazji święta Wojska Polskiego i 100. rocznicy wybuchu I powstania śląskiego, 15 sierpnia 2019 roku w Katowicach odbyła się defilada pod hasłem „Wierni Polsce”^[208].

 Osobny artykuł: Ludność Katowic.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31 grudnia 2022 roku Katowice są 11. pod względem liczby ludności miastem w Polsce. W tym czasie w mieście mieszkało 280 190 osób (6,45% mieszkańców województwa śląskiego i 0,74% mieszkańców Polski), w tym 132 010 mężczyzn i 148 180 kobiet, a wskaźnik feminizacji wynosił wówczas 112 kobiet na 100 mężczyzn. Gęstość zaludnienia w tym okresie wynosiła 1700,9 osób/km²^[16]. Według danych z Urzędu Miasta Katowice na dzień 21 grudnia 2021 roku najbardziej zaludnionymi katowickimi dzielnicami były: Ligota-Panewniki (28 003 osoby), Śródmieście (24 741 osób) i Piotrowice-Ochojec (22 233 osoby), a najmniej Zarzecze (2972 osoby), Dąbrówka Mała (4504 osoby) i Murcki (4734 osoby)^[209].

Pod koniec 2018 roku w Katowicach mieszkało 294 510 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 1789 osób/km² i była ona 5-krotnie wyższa od gęstości dla województwa śląskiego i 15-krotnie wyższa dla całego kraju^[210]. W 2018 roku urodziło się 2768 osób, a zmarło 3609 (w tym 15 niemowląt)^[211]. Saldo migracji wewnętrznych wynosiło wówczas − 840 osób, a zagranicznych +88 osób^[212]. W tym czasie doszło do 1552 małżeństw i 527 rozwodów^[211].

Według danych z końca 2018 roku, 59,3% mieszkańców miasta było w wieku produkcyjnym, 25,8% w wieku poprodukcyjnym, a 14,9% w wieku przedprodukcyjnym^[210]. Największy udział osób w wieku poprodukcyjnym w 2007 roku miały dzielnice: Koszutka, Dąb, Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka i Osiedle Tysiąclecia^[213].

Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku na 310 764 mieszkańców Katowic, zarówno jako jedyną, jak i jedną z dwóch narodowości narodowość polską zadeklarowało 268 471 osób (86,4% mieszkańców miasta), a inną niż polską 81 500 osób (26,2%), w tym narodowość śląską 78 838 osób (25,4% osób) i niemiecką 1058 osób (0,3%)^[214]. Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 roku, pod względem krajów obywatelstwa na 285 711 mieszkańców Katowic obywatelstwo polskie miało 284 648 osób, a niepolskie 1059 (w tym: ukraińskie 452, białoruskie 95, rosyjskie 37, niemieckie 35 i wietnamskie 32 osoby). Dwie osoby były bezpaństwowcami, a dwóm innym nie ustalono obywatelstwa^[16].

Katowice jeszcze w latach 20. XIX wieku były niewielką miejscowością liczącą niespełna 700 mieszkańców, lecz w ciągu następnych 50 lat liczba mieszkańców wzrosła kilkunastokrotnie, osiągając w 1871 roku poziom 8132 osób. Tak duże zwiększenie liczby mieszkańców zostało wywołane znaczną imigracją ludności z zewnątrz za sprawą rozwoju przemysłu w regionie katowickim i rosnącą rangą młodego miasta^[215] jako tworzącego się wówczas ośrodka dyspozycyjno-przemysłowego. Do Katowic migrowały zaś głównie osoby z sąsiednich górnośląskich miejscowości^[216]. W 1871 roku 26,1% mieszkańców miasta urodziło się w Katowicach, 71,4% przybyło z innych miejscowości Królestwa Prus (głównie ze Śląska), a 2,5% z innych państw^[217]. Przemysłowcy ściągali do Katowic przede wszystkim specjalistów niemieckich, a także osiedlali się tutaj przedstawiciele klasy średniej – głównie Niemcy i Żydzi^[218]. W 1890 roku w Katowicach mieszkało ponad 16 tys. osób, a w ciągu następnych 10 lat liczba ta się podwoiła, by przed wybuchem I wojny światowej dojść do poziomu 46,5 tys. osób^[215].

Wraz z rozwojem przemysłu w regionie katowickim, jak i wzrostem znaczenia samych Katowic następował stały przyrost liczby ludności również w ościennych miejscowościach. Miasto wraz z ościennymi gminami stanowiły już w latach 70. XIX wieku dość wyraźną aglomerację miejską i był to jeden z najludniejszych na Górnym Śląsku zespołów miejskich, liczący w 1871 roku 16 886 osób (łącznie gminy: Katowice, Bogucice, Dąb i Załęże), a w 1910 roku 94 281 mieszkańców^[219].

Pod względem narodowościowym, w spisie z 1910 roku według języka ojczystego Niemców w Katowicach było 36 891 osób (85,5%), Polaków 5766 osób (13,4%), a osób innych narodowości 101. W powiecie katowickim odsetek Niemców stanowił 30,3%, a Polaków 64,9%^[220]. Statystyka szkolna wskazywała zaś, że dzieci używających języka polskiego w 1911 roku w samych Katowicach było 16,89%, języka niemieckiego 61,38%, a dzieci dwujęzycznych było 21,73%^[220]. W 1900 roku odsetek Żydów wśród ogółu mieszkańców Katowic wynosił 7,1%, a w osadach podmiejskich 0,4%^[221].

Przyłączenie Katowic do Polski w 1922 roku wywołało znaczne zmiany w liczbie i narodowości mieszkańców. Po plebiscycie miasto opuściło ponad 9 tysięcy Niemców, a w tym czasie napływali do Katowic imigranci z przyznanych Niemcom terenów Śląska Opolskiego^[222]. W pierwszych trzech latach w okresie przyłączenia Katowic do Polski (1921–1923) liczba ludności miasta wykazywała znaczne wahania – w 1921 roku w mieście mieszkało 50 020 osób, w 1922 roku liczba ta spadła do 48 513 osób, by w 1923 roku wzrosnąć znacznie do poziomu 56 739 osób^[223].

W rezultacie inkorporacji do miasta 15 października 1924 roku gmin podmiejskich – Bogucic, Brynowa, Dębu, Ligoty i Załęża^[222], liczba ludności Katowic wzrosła do 112 822 osób w 1924 roku. Odtąd miał już miejsce stopniowy wzrost liczby ludności i w 1938 roku liczba mieszkańców Wielkich Katowic wynosiła 134 329 osób, lecz w przeciwieństwie do okresu przed I wojną światową przyrost ludności związany był głównie z przyrostem naturalnym^[224]. Współczynnik feminizacji w 1910 roku wynosił 104, w 1931 roku 105,9, a w 1938 roku 102,1^[225]. Pod względem narodowościowym, według danych Powszechnego Spisu Ludności z 9 grudnia 1931 roku, w Katowicach dla 126 058 osób 107 040 (84,9% mieszkańców miasta) językiem ojczystym był język polski, dla 16 396 osób (13,4%) język niemiecki, a dla 1388 osób (1,1%) jidysz. Pozostałymi językami jako ojczystym posługiwało się 0,6% mieszkańców miasta^[226].

W czasie II wojny światowej zmiany liczby ludności Katowic były w głównym stopniu podyktowane polityką migracyjną niemieckiego okupanta. Polacy pochodzenia pozaśląskiego przeważnie sami opuszczali miasto w trakcie kampanii wrześniowej i pierwszych tygodniach okupacji bądź też zostali wysiedlanie przez Niemców. Luki powstałej na skutek przesiedleń nie zdołał wypełnić napływ osób średniego i wyższego szczebla z III Rzeszy^[227]. Po opuszczeniu Katowic przez Niemców z III Rzeszy w 1945 roku do miasta zaczęli napływać dawni mieszkańcy, repatrianci ze wschodu oraz Polacy wracający z Niemiec, dzięki czemu liczba ludności szybko przekroczyła stan przedwojenny^[228].

Do lat połowy lat 50. XX wieku następował stały i systematyczny wzrost liczby mieszkańców miasta, który spowodowany był także zwiększeniem się obszaru Katowic, kiedy to m.in. w 1951 roku przyłączono do miasta Panewniki, Wełnowiec i Piotrowice. Liczba mieszkańców, wynosząca w maju 1945 roku 107 735 osób, wzrosła w 1955 roku do 197 411 osób^[229]. Cechą powojennych stosunków demograficznych Katowic była m.in. dysproporcja płci – w 1946 roku na 100 mężczyzn przypadało 126 kobiet i z biegiem czasu uległa wyrównaniu, sięgając w 1954 roku poziomu 111^[230].

Katowice w latach 1956–1980 były miastem o relatywnie wysokim tempie przyrostu liczby ludności. Przed przyłączeniem Szopienic w granice Katowic miasto było ośrodkiem niemal 200-tysięcznym i w ciągu ćwierćwiecza liczba mieszkańców przekroczyła 350 tys. osób – w 1979 roku Katowice liczyły ponad 351 tys. mieszkańców. Wzrost był związany zarówno poprzez znaczny przyrost naturalny czy inkorporację okolicznych gmin, jak i dzięki atrakcyjności Katowic jako centrum administracyjnego i kulturalnego Górnego Śląska, co zwiększyło poziom imigracji do miasta^[231]. Wśród migrantów zewnętrznych największą grupę stanowiły osoby wyjeżdżające do Niemiec w ramach akcji łączenia rodzin^[232].

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego najwyższy poziom zaludnienia Katowic odnotowano w 1987 roku – pod koniec roku liczba mieszkańców wynosiła 368 621 osób^[233], a wraz ze schyłkiem lat 80. XX w. nastąpiła zmiana tendencji rozwoju demograficznego miasta i rozpoczął się spadek liczby ludności Katowic spowodowany redukcją liczby mieszkańców czasowych oraz ubytkiem naturalnym, a od 1992 roku również ujemnym saldem migracji^[234]. Najmniejszy spadek liczby ludności w latach 1988–2007 nastąpił w Śródmieściu (ponad 25% stanu zaludnienia), spowodowany m.in. przez ubytek naturalny czy też wypieranie funkcji mieszkaniowej na rzecz usług. Przyrost ludności w tym czasie nastąpił jedynie w trzech dzielnicach: Kostuchna, Podlesie i Zarzecze – łącznie o około 3 tys. osób^[213].

W 1983 roku odnotowano najwyższy poziom urodzeń – 5869 osób, po czym nastąpił jej spadek. Najniższy do 2007 roku poziom urodzeń odnotowano w 2001 roku i wynosił 2335 osób. Liczba zgonów w latach 80. i w I połowie lat 90. XX wieku wynosiła około 4 tys. osób rocznie, a w latach 1995–2000 utrzymywała poziom około 3,5 tys. osób rocznie. Spadek liczby zgonów wynikał m.in. ze wzrostu oczekiwanej długości życia oraz zmniejszenia się liczby mieszkańców Katowic^[213]. Od 1992 roku notowano także ujemne salda migracji, co wiązało się m.in. ze zwiększonym ubytkiem w wyniku migracji wewnątrzkrajowych, wyjazdem głównie całych rodzin czy też pogłębieniem ujemnego salda migracji z gminami wiejskimi w związku z rosnącymi cenami nieruchomości^[235].

Pod względem struktury narodowościowej w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2002 roku, narodowość polską zadeklarowało 296 792 (90,1%) spośród 327 222 mieszkańców miasta, a narodowość śląską 17 777 katowiczan (5,4%). Ponadto w mieście żyło wówczas 674 Niemców i 165 Romów. 470 mieszkańców zadeklarowało inną narodowość, a 11 344 osób miało wówczas narodowość nieustaloną (brak deklaracji)^[236].

W wyniku kryzysu uchodźczego spowodowanego inwazją Rosji na Ukrainę wzrosła liczba osób pochodzenia ukraińskiego zamieszkujących Katowice. W raporcie Miejska gościnność: wielki wzrost, wyzwania i szanse przygotowanym przez Centrum Analiz i Badań Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza wskazano, iż według stanu z 1 kwietnia 2022 roku liczba Ukraińców w Katowicach wynosiła wówczas 96 462 osoby (w tym 18 998 dzieci), co stanowiło 25% mieszkańców miasta^[237].

Szczegółowe dane dotyczące liczby ludności Katowic od czasu uzyskania praw miejskich w 1865 roku w poszczególnych latach przedstawia poniższy wykres:

Źródła danych: 1865^[238]; 1870^[238]; 1880^[238]; 1890^[239][238]; 1900^[239][240]; 1910^[240] (bądź 43 173 osób^[239]); 1920^[240]; 1930^[241]; 1938^[241]; 1945 (1 maja)^[229][242]; 1950 (spis powszechny^[243]; bądź 172 043 osób^[229]); 1960 (31 grudnia^[244]; bądź 268 915 osób^[231]); 1970 (31 grudnia^[245]; bądź 322 123 osób^[231]); 1980 (31 grudnia)^[231][246]; 1987 (31 grudnia)^[233]; 1990 (31 grudnia)^[247]; 2000 (31 grudnia)^[16]; 2010 (31 grudnia)^[16]; 2020 (31 grudnia)^[16].

Katowice są miastem na prawach powiatu, stolicą województwa śląskiego oraz siedzibą władz samorządu wojewódzkiego, organów administracji rządowej i wymiaru sprawiedliwości^[17][4]. Miasto jest głównym ośrodkiem decyzyjnym województwa w zakresie podejmowania decyzji administracyjnych. Skupiają się tutaj jednostki administracji rządowej, a także znaczna większość terenowych organów administracji niezespolonej i państwowej. Jest siedzibą związków międzygminnych, władz kościelnych, regionalnych władz licznych organizacji pozarządowych oraz urzędów konsularnych^[248].

Przy ulicy Jagiellońskiej 25 mieści się siedziba wojewody śląskiego, a także Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach^[249]. Ponadto siedzibę mają tutaj m.in. następujące urzędy oraz organy terenowe: Delegatura w Katowicach Najwyższej Izby Kontroli (ul. Powstańców 29)^[250], Pełnomocnik Terenowy Rzecznika Praw Obywatelskich w Katowicach (ul. Jagiellońska 25)^[251], Delegatura Katowice Centralnego Biura Antykorupcyjnego (ul. 1 Maja 123)^[252], Śląski Urząd Celno-Skarbowy w Katowicach (ul. Słoneczna 34)^[253], Izba Administracji Skarbowej w Katowicach (ul. K. Damrota 25)^[254], Delegatura w Katowicach Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (ul. Z. Krasińskiego 29)^[255], Wyższy Urząd Górniczy (ul. J. Poniatowskiego 31)^[256] czy Oddział Urzędu Dozoru Technicznego w Katowicach (ul. Wrocławska 54)^[257]. Ponadto Katowice są siedzibą Archiwum Państwowego w Katowicach (ul. Józefowska 104)^[258], Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach (ul. Józefowska 102)^[259] i Urzędu Statystycznego w Katowicach (ul. Owocowa 3)^[260].

Katowice są członkiem Śląskiego Związku Gmin i Powiatów oraz Unii Metropolii Polskich^[4], a także stanowią siedzibę Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii znajduje się przy ulicy Barbary 21a^[261].

• Siedziby organów i urzędów na terenie Katowic
• 
  Delegatura w Katowicach Najwyższej Izby Kontroli (ul. Powstańców 29)
• 
  Delegatura Katowice Centralnego Biura Antykorupcyjnego (ul. 1 Maja 123)
• 
  Wyższy Urząd Górniczy (ul. J. Poniatowskiego 31)

W latach 1950–1953, 1956–1975 oraz 1975–1998 Katowice administracyjnie było stolicą „dużego” i „małego” województwa katowickiego, a w latach 1922–1939, 1945–1950 oraz od 1999 roku stolicą województwa śląskiego^[262].

Symbole określa załącznik nr 2 do statutu miasta Katowice, a zasady ich używania ustala Rada Miasta Katowice^[263]. Symbolami miasta są:

• Herb miasta Katowice – herb ustanowiony na mocy uchwały Rady Miejskiej z dnia 17 grudnia 1936 roku. Przedstawia on urządzenie młotowni z kołem zębatym na złotym tle, umieszczone na belce symbolizującej historyczny młot wodny pochodzący z Kuźnicy Boguckiej oraz płynącą przez miasto Rawę^[264][265],
• Flaga miasta Katowice – flaga w formie dwóch połączonych ze sobą płatów tkaniny, z których górny jest w kolorze żółtym, a dolny w kolorze błękitnym. Pośrodku umieszczony jest herb miasta^[264][266],
• Hejnał miasta Katowice – hejnał skomponowany przez Adama Biernackiego, który wygrał w konkursie w marcu 2002 roku. Odgrywany jest z wieży kamienicy przy ulicy Młyńskiej 2^[264][266].

Dodatkowo Katowice posiadają własne logo^[264]. Jest to jedyny symbol promocyjny Katowic, a powstał on w ramach starań miasta o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Logo przedstawia sygnet w kształcie serca i logotyp „Katowice dla odmiany”. Autorem loga jest Wojciech Janicki^[267].

Obowiązujący statut miasta Katowice został uchwalony 9 lutego 2004 roku. Zgodnie z jego przepisami, mieszkańcy miasta Katowice tworzą lokalną wspólnotę samorządową. Rozstrzygnięcia są podejmowane w głosowaniu powszechnym lub za pośrednictwem organów miasta^[263]. Organami miasta są: Rada Miasta Katowice i Prezydent Miasta Katowice^[268].

Rada Miasta Katowice jest reprezentantem zbiorowych interesów wspólnoty samorządowej, a także jest organem stanowiącym i kontrolnym miasta Katowice. W jej skład wchodzi 28 radnych, spośród których wybierany przez przewodniczący i trzech wiceprzewodniczących. Rada kontroluje działalność prezydenta miasta, miejskich jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych (dzielnic), powołując w tym celu Komisję Rewizyjną^[269]. Radni są wybierani w wyborach samorządowych z pięciu okręgów wyborczych. Pracują oni na sesjach oraz w ramach komisji^[270]. Przewodniczącym Rady Miasta Katowice w kadencji 2018–2024 jest Maciej Biskupski z Klubu Radnych Forum Samorządowe i Marcin Krupa, a wiceprzewodniczącymi są: Tomasz Maśnica (Klub Radnych KO), Krystyna Panek (Klub Radnych PiS) i Krystyna Siejna (Klub Radnych FSiMK)^[271].

Prezydent miasta Katowice kieruje bieżącymi sprawami miasta oraz reprezentuje miasto na zewnątrz. Wykonuje on uchwały Rady Miasta Katowice oraz wydaje rozstrzygnięcia, m.in. w formie zarządzeń. Może on powołać swoich zastępców – wiceprezydentów miasta Katowice, lecz nie więcej niż czterech. Prezydent wykonuje swoje zadania przy pomocy Urzędu Miasta Katowice^[272]. Siedziba Urzędu Miasta Katowice znajduje się przy ulicy Młyńskiej 4. Prezydentem miasta Katowice w kadencji 2018–2024 jest Marcin Krupa^[273], a wiceprezydentami Bogumił Sobula, Waldemar Bojarun, Jarosław Makowski i Jerzy Woźniak^[274].

Statut miasta Katowice określa, iż w mieście mogą działać jednostki pomocnicze jako m.in. dzielnice^[263], a organizację i zakres działania jednostki pomocniczej określa Rada Miasta Katowice odrębnym statutem dla każdej z nich^[275]. Rady i Zarządy Dzielnicy w Katowicach funkcjonowały w połowie 2023 roku w 20 spośród 22 dzielnic miasta^[276]. Ponadto w mieście funkcjonuje Młodzieżowa Rada Miasta Katowice^[277], a także Rada Seniorów Miasta Katowice^[278].

Świętem miasta jest dzień 11 września, kiedy to przypada rocznica uzyskania przez Katowice praw miejskich^[263]. Dodatkowo miasto posiada dwa miejskie wyróżnienia honorowe: Honorowy Obywatel Miasta Katowice i Zasłużony dla Miasta Katowice^[279].

Katowice są siedzibą także władz wojewódzkich województwa śląskiego. Sejmik Województwa Śląskiego znajduje się przy ulicy J. Ligonia 46^[280]. Pod tym samym adresem mieści się Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego^[281], natomiast Zarząd Województwa Śląskiego ma swoją siedzibę przy ulicy H. Dąbrowskiego 23^[282].

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Katowic.

Katowice są podzielone na 22 jednostki pomocnicze samorządu – dzielnice, zgrupowane w 5 zespołów: śródmiejski, północny, zachodni, wschodni i południowy^[10]. Podział ten został ustanowiony na mocy uchwały Rady Miejskiej Katowic z 29 września 1997 roku^[283]. Wszystkie z nich mają uchwalony statut^[276]. Poniższa tabela przedstawia wykaz wszystkich katowickich dzielnic.

Wykaz dzielnic miasta Katowice

Nr	Nazwa	Pow. (km²)	Odsetek pow. miasta (%)	Ludność (2021)	Odsetek ludności miasta (%)	Zespół dzielnic
1	Śródmieście	3,81	2,31	24 741	9,19	śródmiejski
2	Załęska Hałda-Brynów cz. zachodnia	6,54	3,97	13 384	4,97	zachodni
3	Zawodzie	4,00	2,43	10 615	3,94	wschodni
4	Os. Paderewskiego-Muchowiec	7,42	4,50	11 380	4,22	śródmiejski
5	Brynów cz. wschodnia-Os. Zgrzebnioka	4,08	2,48	6 364	2,36	zachodni
6	Ligota-Panewniki	12,59	7,64	28 003	10,40	zachodni
7	Załęże	3,39	2,06	8 411	3,12	północny
8	Osiedle Witosa	3,49	2,12	12 018	4,46	północny
9	Osiedle Tysiąclecia	1,88	1,14	20 376	7,56	północny
10	Dąb	1,86	1,13	6 751	2,51	północny
11	Wełnowiec-Józefowiec	3,15	1,91	13 622	5,06	północny
12	Koszutka	1,38	0,84	9 854	3,66	śródmiejski
13	Bogucice	2,78	1,69	13 265	4,92	śródmiejski
14	Dąbrówka Mała	3,68	2,23	4 504	1,67	wschodni
15	Szopienice-Burowiec	8,47	5,14	13 301	4,94	wschodni
16	Janów-Nikiszowiec	8,65	5,25	9 441	3,51	wschodni
17	Giszowiec	12,03	7,30	15 026	5,58	wschodni
18	Murcki	41,53	25,21	4 734	1,76	południowy
19	Piotrowice-Ochojec	12,08	7,33	22 233	8,25	południowy
20	Zarzecze	5,08	3,08	2 972	1,10	południowy
21	Kostuchna	8,59	5,21	11 577	4,30	południowy
22	Podlesie	8,28	5,03	6 795	2,52	południowy

Źródła danych: nr i nazwa^[276]; powierzchnia^[10]; ludność^[209]; zespół dzielnic^[10].

Niezależnie od podziału administracyjnego Katowic na dzielnice, Główny Urząd Statystyczny w bazie SIMC będącego częścią rejestru TERYT wyszczególnia 41 miejscowości będącymi częściami miasta Katowice. Są to: Bederowiec, Bogucice, Borki, Brynów, Burowiec, Cegielnia-Murcki, Dąb, Dąbrówka Mała, Dolina Trzech Stawów, Giszowiec, Janów, Józefowiec, Karbowa, Kokociniec, Kolonia Agnieszki, Kolonia Amandy, Kolonia Boże Dary, Kolonia Wysockiego, Kolonia Zuzanny, Kostuchna, Koszutka, Ligota, Muchowiec, Murcki, Nikiszowiec, Ochojec, Panewniki, Piotrowice, Podlesie, Roździeń, Stawiska, Szadok, Szopienice, Wełnowiec, Wilhelmina, Wymysłów, Zadole, Załęska Hałda, Załęże, Zarzecze i Zawodzie^[284].

Lista miast partnerskich miasta Katowice

Lp.	Miasto	Państwo	Data nawiązania współpracy	Źr.
1	Mobile	Stany Zjednoczone	1990-03-14	[285][286]
2	Kolonia	Niemcy	1991-03-15	[285][286]
3	Groningen	Holandia	1994-05-06	[285][286]
4	Saint-Étienne	Francja	1994-06-09	[285][286]
5	Opawa	Czechy	?	[286]
6	Ostrawa	Czechy	1996-01-04	[285][286]
7	Miszkolc	Węgry	2005-08-28	[285][286]
8	Shenyang	Chiny	2007-06-06	[285][286]
9	Koszyce	Słowacja	2009-05-06	[285][286]
10	Pula	Chorwacja	2012-11-30	[285][286]
11	Lwów	Ukraina	2019-07-03	[286]

Współpraca międzynarodowa Katowic odbywa się z miastami partnerskimi z różnych krajów. Ma ona formę międzynarodowych kontaktów, wymiany informacji i doświadczeń, rotacji uczniów czy realizacji wspólnych przedsięwzięć kulturalno-sportowych^[286]. Katowice wraz z Ostrawą, Koszycami i Miszkolcem tworzą miasta partnerskie Grupy Wyszehradzkiej, a w 2003 roku zorganizowano pierwsze spotkania miast partnerskich Grupy Wyszehradzkiej^[287]. Przy ulicy L. Różyckiego 14c funkcjonuje Dom Miasta Saint-Étienne w Katowicach^[288]. W dzielnicy Ligota-Panewniki znajduje się plac Miast Partnerskich, a na nim granitowy globus wskazujący kierunki i odległości do miast partnerskich, a także postumenty oraz drzewa im dedykowane. Co więcej, w mieście część ulic noszą nazwę miast partnerskich, m.in.: Kolońska, Opawska, Ostrawska czy Saint-Etienne, a także plac Przyjaciół z Miszkolca^[286].

Katowice są także członkiem międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji, w tym: Eurocities, Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Edukacyjnych – IAEC i Międzynarodowej Rady na Rzecz Lokalnych Inicjatyw Środowiskowych – ICLEI(inne języki)^[4].

 Osobny artykuł: Konsulaty w Katowicach.

Miasto jest także siedzibą licznych konsulatów, a w lipcu 2023 roku swoją siedzibę w Katowicach miały placówki następujących państw: Białoruś (ul. Rolna 43), Benin (ul. gen. W. Andersa 24), Bułgaria (ul. Hutnicza 10), Chile (ul. W. Pola 32a), Francja (ul. Szpaków 56), Łotwa (ul. Kolejowa 54), Litwa (ul. J. III Sobieskiego 2), Luksemburg (ul. Porcelanowa 60), Peru (ul. P. Stalmacha 17), Słowenia (ul. Opolska 15) i Ukraina (ul. M. Kopernika 4)^[289].

Katowice, zgodnie z ustawą z dnia 5 stycznia 2011 roku – Kodeks wyborczy, w wyborach do Sejmu RP wraz z powiatem bieruńsko-lędzińskim oraz miastami na prawach powiatu: Chorzów, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice i Tychy przynależą do okręgu wyborczego nr 31. Z tego okręgu wybieranych jest 12 posłów na Sejm RP, a siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej są Katowice. W wyborach do Senatu RP Katowice przynależą do okręgu nr 80, obejmującego wyłącznie miasto na prawach powiatu Katowice. W wyborach do Parlamentu Europejskiego Katowice są w okręgu nr 11 obejmującym obszar całego województwa śląskiego, a miasto jest jednocześnie siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej^[290]. Przy ulicy Jagiellońskiej 25 siedzibę ma Delegatura Krajowego Biura Wyborczego w Katowicach^[291].

Spośród posłów na Sejm RP IX kadencji okręgu 31 swoje biura poselskie w Katowicach mieli następujący z nich: Ewa Kołodziej (KO; ul. P. Stalmacha 17)^[292], Maciej Konieczny (Lewica; ul. Andrzeja 13)^[293], Mateusz Morawiecki (PiS; ul. Warszawska 23)^[294], Jerzy Polaczek (PiS; ul. Warszawska 6)^[295], Monika Rosa (KO; al. W. Korfantego 48)^[296], Dobromir Sośnierz (Konfederacja; ul. J. Słowackiego 51)^[297] i Michał Wójcik (PiS; ul. Mariacka 7)^[298].

W Katowicach według stanu z września 2023 roku swoje siedziby mają regionalne struktury znaczących ogólnopolskich partii politycznych i koalicji, w tym m.in.: Prawo i Sprawiedliwość (Biuro Zarządu Okręgowego w Katowicach; ul. Warszawska 6)^[299], Platforma Obywatelska (Biuro Regionu Śląskiego; ul. 3 Maja 17)^[300], Nowa Lewica (Rada Wojewódzka; ul. A. Mickiewicza 24)^[301], Polskie Stronnictwo Ludowe (ul. H. Dąbrowskiego 4)^[302] czy Konfederacja (Centrum Wolności; ul. J. Słowackiego 51)^[303]. Główną siedzibę ma w Katowicach m.in. Stowarzyszenie Ruch Autonomii Śląska (ul. ks. N. Bończyka 9)^[304].

Katowice są siedzibą sądów powszechnych^[248]. Są to następujące placówki:

• Sąd Apelacyjny w Katowicach (al. W. Korfantego 117/119)^[305] – obejmuje działalnością obszar całego województwa śląskiego^[306],
• Sąd Okręgowy w Katowicach (ul. Francuska 38 i ul. Andrzeja 16/18)^[307] – obejmuje swoją działalnością obszar całego miasta Katowice, a także środkową część województwa śląskiego^[306]; przy Sądzie Okręgowym funkcjonuje Areszt Śledczy w Katowicach (ul. Mikołowska 10a)^[308],
• Sąd Rejonowy Katowice-Zachód w Katowicach – Pion Karny (pl. Wolności 10) i Pion Cywilny (ul. Warszawska 45)^[309] – obejmuje zasięgiem obszar miasta Katowice na zachód od ulicy T. Kościuszki i alei W. Korfantego^[306],
• Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach (ul. J. Lompy 14; ul. Francuska 70a)^[310] – obejmuje obszar miasta na wschód od ulicy T. Kościuszki i alei W. Korfantego^[306].

Sądem administracyjnym właściwym dla Katowic jest Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach (ul. Prymasa S. Wyszyńskiego 2)^[311][306], a sąd wojskowy dla obszaru miasta funkcjonuje we Wrocławiu – Wojskowy Sąd Garnizonowy we Wrocławiu (ul. Saperów 22–24)^[312][313].

W Katowicach swoją działalność swoją siedzibę mają także placówki prokuratorskie. Są to:

• Prokuratura Regionalna w Katowicach (ul. W. Stwosza 31)^[314] – podlegają jej wszystkie prokuratury okręgowe w województwie śląskim^[315],
• Prokuratura Okręgowa w Katowicach (ul. W. Stwosza 31) – podlegają jej wszystkie prokuratury rejonowe w mieście, a także w środkowej części województwa śląskiego^[316],
• Prokuratura Rejonowa Katowice Północ w Katowicach (ul. Pocztowa 8)^[317],
• Prokuratura Rejonowa Katowice Południe w Katowicach (ul. W. Stwosza 31)^[318],
• Prokuratura Rejonowa Katowice Zachód w Katowicach (ul. W. Stwosza 31)^[319],
• Prokuratura Rejonowa Katowice Wschód w Katowicach (ul. S. Kossutha 11)^[320].

• Wymiar sprawiedliwości w Katowicach
• 
  Gmach Sądu Apelacyjnego w Katowicach (al. W. Korfantego 117/119)
• 
  Jedna z dwóch siedzib Sądu Okręgowego w Katowicach (ul. Francuska 38)
• 
  Jedna z dwóch siedzib Sądu Okręgowego w Katowicach (ul. Andrzeja 16/18)

Przy ulicy Gliwickiej 17 swoje biuro ma Okręgowa Rada Adwokacka w Katowicach. W marcu 2020 roku liczyła ona 1540 adwokatów wykonujących zawód, 205 adwokatów emerytów i nie wykonujących zawodu oraz 255 aplikantów adwokackich^[321].

Katowice są wielofunkcyjnym ośrodkiem miejsko-usługowym o randze krajowej i regionalnej, z istotnym udziałem sektora przemysłowego. Należą one do grona największych w Polsce ośrodków tego typu, a ze względu na wielkość rynku konsumpcyjnego i przemysłowego stanowią ważne w skali kraju centrom handlowo-usługowe^[322], konferencyjne i targowo-wystawiennicze. Miasto odgrywa także ważną rolę w krajowym rynku finansowym i na rynku nieruchomości^[323] oraz jest ośrodkiem podejmowania decyzji gospodarczych i finansowych. Jest siedzibą licznych organizacji gospodarczych, a także instytucji otoczenia biznesu^[248].

W 2018 roku w mieście koncentrowało się 19,1% wszystkich podmiotów gospodarki narodowej w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii i 10,0% podmiotów w całym województwie śląskim. Spółek z udziałem kapitału zagranicznego w tym czasie koncentrowało się w Katowicach odpowiednio 39,1% i 23,6%^[18]. Pod koniec 2012 roku liczba wszystkich podmiotów gospodarczych w mieście wynosiła 44,1 tys., z czego samych tylko podmiotów prywatnych zarejestrowanych było 42,6 tys. Spośród nich, 29,3% stanowią podmioty z branży handlowej, 22% było związanych z obsługą nieruchomości oraz usługami wspierającymi biznes, 9,1% z działalnością usługową, komunalną, społeczną i pozostałą (w tym kultura i rozrywka), 8,9% podmiotów było z branży budownictwa, 6,9% z ochrony zdrowia, 6,8% z przetwórstwa przemysłowego, 5,9% z transportu, a podmioty zajmujące się pośrednictwem finansowym stanowiły 4,3% wszystkich katowickich przedsiębiorstw^[324]. W 2012 roku 68% przedsiębiorstw sektora prywatnego zarejestrowanych w Katowicach według danych GUS to były podmioty osób fizycznych (łącznie 27 689)^[325], a najwięcej z nich związanych było z handlem hurtowym i detalicznym oraz naprawami – 28,8%, a także z działalnością profesjonalną, naukową i techniczną – 13,3%^[326].

Katowice w porównaniu do pozostałych ośrodków Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii generują znaczącą liczbę miejsc pracy. W 2011 roku liczba osób pracujących w Katowicach wynosiła 160,6 tys., z samych mieszkańców Katowic 109,4 tys. Najwięcej osób dojeżdżających do pracy do Katowic w tym czasie mieszkało w Sosnowcu, Bytomiu, Chorzowie, Rybniku, Tychach i Zabrzu^[327]. 31 grudnia 2006 roku 73% mieszkańców Katowic było zatrudnionych w sektorze usług^[322]. Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku głównym źródłem utrzymania mieszkańców Katowic były dochody z pracy – 109,4 tys. osób, co stanowiło 35% ogółu mieszkańców miasta, a z pracy na własny rachunek utrzymywało się 4,3% katowiczan^[323]. Poziom bezrobocia w Katowicach jest jednym z najniższych w Polsce. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2013 roku wynosiła 5,4% i była wówczas dwukrotnie niższa od przeciętnej wartości w województwie śląskim i 2,5-krotnie mniejsza niż przeciętna wartość w Polsce^[328]. W grudniu 2022 roku stopa ta wynosiła 1,4%^[16].

W grupie 100 największych polskich przedsiębiorstw pod względem przychodów ogółem, w 2012 roku znalazły się następujące katowickie firmy: Tauron Polska Energia, Kompania Węglowa, Polskie Sieci Energetyczne-Południe, ING Bank Śląski, Farmacol oraz Katowicki Holding Węglowy^[329], a pod względem kryterium wielkości zatrudnienia w tym czasie w Katowicach funkcjonowały następujące duże przedsiębiorstwa: Kompania Węglowa i Katowicki Holding Węglowy – przedsiębiorstwa prowadzące wydobycie węgla kamiennego; Tauron Polska Energia – przedsiębiorstwo wytwarzające energię elektryczną; Grupa Famur – producent maszyn i urządzeń dla przemysłu wydobywczego i cementowego oraz kolei; Polskie Sieci Energetyczne-Południe – wykonawca instalacji elektroenergetycznej; Zakłady Mięsne Silesia – producent wyrobów z mięsa i ING Bank Śląski^[324].

Mimo procesów schyłkowych i likwidacyjnych w górnictwie oraz procesów restrukturyzacji w przetwórstwie przemysłowym Katowice nadal są silnym ośrodkiem przemysłowym w skali kraju, odgrywając dużą rolę na rynku pracy. W 2011 roku udział górnictwa i przetwórstwa przemysłowego sięgał 25% potencjału przemysłowego miejsc pracy w Katowicach^[330]. W Katowicach przy ulicy Powstańców 30 siedzibę ma Polska Grupa Górnicza^[331] – największy producent węgla kamiennego w Polsce^[332]. W granicach miasta znajdują się dwie czynne kopalnie: KWK „Staszic-Wujek” (ul. Karolinki 1)^[333] i KWK „Mysłowice-Wesoła” (Mysłowice, ul. Kopalniana 5)^[334]. W Spółce Restrukturyzacji Kopalń funkcjonuje będąca w likwidacji Kopalnia Węgla Kamiennego „Wieczorek II” (ul. Szopienicka 58)^[335]. Na terenach zlikwidowanej huty „Baildon” w Dębie i Załężu koncentruje się działalność usługowo-produkcyjna, a nowe działalności mają tam głównie charakter usługowy^[336]. Funkcjonuje także spółka Ferrum z siedzibą przy ulicy Porcelanowej 11 w Zawodziu, która jest producentem rur stalowych^[337]. Do innych większych zakładów produkcyjnych na terenie Katowic należą m.in.: Alstom Polska – Katowice D&IS (d. ZWUS; ul. Modelarska 12)^[338], Eldom (ul. P. Chromika 5a)^[339], Fabryka Żarówek „Helios” (ul. 1 Maja 11-13)^[340], Fabryki Sprzętu i Narzędzi Górniczych Grupa Kapitałowa Fasing (ul. Modelarska 11)^[341], Grenevia SA Famur (ul. Armii Krajowej 51)^[342], MOJ (ul. Tokarska 6)^[343] czy Śląska Fabryka Urządzeń Górniczych „Montana” (d. „Katomasz”; ul. Porcelanowa 25)^[344].

Katowice stanowią kluczowe w regionie centrum handlowo-usługowe^[330]. Łącznie w 2007 roku w Katowicach było zarejestrowanych 4,6 tys. podmiotów gospodarczych prowadzących działalność handlową, a sieć handlowa miasta odznacza się stosunkowo wysokim stopniem koncentracji^[345]. W 2022 roku w Katowicach działało 8 hipermarketów, 73 supermarkety, 2 domy towarowe i 3 domy handlowe^[16]. Do największych z nich należą m.in.: Silesia City Center (największy tego typu obiekt w mieście^[346]; ul. Chorzowska 107)^[347], Galeria Katowicka (ul. 3 Maja 30)^[348] i Libero (ul. T. Kościuszki 229)^[349]. Miasto ponadto zajmuje czołową pozycję na rynku wystawienniczym i targowym, a także jest największym w regionie centrum finansowo-bankowym i ubezpieczeniowym. W mieście działa około 30 banków i ponad 100 placówek bankowych. Siedzibę ma tutaj regionalny oddział Narodowego Banku Polskiego (ul. Bankowa 1^[350]). Działalność ubezpieczeniową prowadzi w mieście ponad 30 towarzystw ubezpieczeniowych^[330].

Miasto koncentruje nowoczesne powierzchnie biurowe, a znaczący w nich udział posiadają podmioty sektora finansowego, w tym głównie banki. Nowoczesna powierzchnia biurowa koncentruje się w centrum Katowic^[351] (w tym m.in.: Altus, Chorzowska 50 i .KTW), w rejonie autostrady A4 (A4 Business Park, biurowiec PKO Banku Polskiego czy Centrum Biurowe Francuska) i na północ od ronda gen. J. Ziętka (Reinhold Center, GPP Business Park). Szacunkowo w 2012 roku Katowice posiadały 263 tys. m² powierzchni biurowej^[352].

W Katowicach prowadzona jest także działalność gospodarcza z zakresu nowoczesnych usług biznesowych, związanymi z outsourcingiem procesów biznesowych (BPO/ITO), usługami wspólnymi (SSC) czy pracami badawczo-rozwojowymi (R&D). W październiku 2013 roku w całej konurbacji katowickiej na 12 tys. osób zatrudnionych w sektorach nowoczesnych usług biznesowych porównywalny poziom zatrudnienia był w grupie usług BPO/ITO i SSC, a mniejszy w R&D. Katowice wraz z całą konurbacją plasowały w latach 2009–2013 na trzecim miejscu wśród najszybciej rozwijających się ośrodków tych usług w Polsce^[353]. W 2013 roku największymi inwestorami nowoczesnych usług biznesowych w Katowicach były firmy: Capgemini, Orange, Contact Center, ISTA i ING Services^[354].

Działalność rolna w Katowicach ze względu na dużą urbanizację ma ograniczony zasięg i odbywa się ona głównie w południowych dzielnicach miasta, zwłaszcza w Zarzeczu i Podlesiu, gdzie obszary rolne zajmują ponad 100 ha^[64]. W 2006 roku udział pracujących sektorze rolniczym w stosunku do wszystkich pracujących w Katowicach wyniósł 0,3%^[322].

Podstawowymi instytucjami wspierania gospodarki w Katowicach są:

1. Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna – jest częścią polskiego systemu specjalnych stref ekonomicznych powołanych przez Radę Ministrów. Powstała ona w 1996 roku celem wsparcia i przyspieszenia procesów restrukturyzacji przemysłu w GOP-ie oraz stworzenia nowych miejsc pracy w regionie. W 2008 roku była ona największą z 14 wówczas funkcjonujących polskich stref ekonomicznych pod względem liczby firm, zainwestowanego kapitału i nowo utworzonych miejsc pracy. Strefa ma charakter rozproszony, a Katowice objęte są w podstrefie tyskiej, w której w 2006 roku znajdowały się następujące kompleksy: „Altus” (ok. 0,78 ha), „Chorzowska 50” (ok. 2,22 ha) i „ul. Roździeńska – ul. Obrońców Westerplatte” (ok. 4,97 ha). W 2007 roku włączono do KSSE dodatkowo 14 kompleksów w różnych częściach miasta^[355].
2. Parki przemysłowe i technologiczne, w tym m.in.:
   • Górnośląski Park Przemysłowy (ul. Konduktorska) – działalność parku obejmuje m.in.: obrót nieruchomościami, doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania, pozaszkolne formy kształcenia czy promocję i reklamę; prowadzi ona działania na rzecz tworzenia parku przemysłowego na terenach po zlikwidowanych terenach huty „Silesia”^[355],
   • Euro-Centrum Park Przemysłowy (ul. Ligocka 103) – działalność parku obejmuje m.in.: obrót i zarządzanie nieruchomościami, prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie norm technicznych, a także promocję i reklamę; park obejmuje kompleks budynków biurowo-usługowych w standardzie klasy B+; na jego terenie powstał Euro-Centrum Park Naukowo-Technologiczny^[356],
   • Green Park (ul. Murckowska 14)^[356].

Prócz powyższych instytucji, w Katowicach działa także Izba Rzemieślnicza oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach (pl. Wolności 12)^[357] i Regionalna Izba gospodarcza w Katowicach (ul. Opolska 15)^[358]. Powiatowy Urząd Pracy w Katowicach położony jest przy ulicy ks. P. Pośpiecha 14^[359], a Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach przy ulicy T. Kościuszki 30^[360].

W Katowicach odbywa się szereg wydarzeń kongresowych oraz wystawienniczych^[361]. Łącznie w 2011 roku w Katowicach odbyło się 900 spotkań i wydarzeń konferencyjnych, w których uczestniczyło 173,6 tys. osób^[362]. Do największych wydarzeń cyklicznych o charakterze międzynarodowych odbywających się w mieście zaliczany jest Europejski Kongres Gospodarczy oraz Europejski Kongres Małych i Średnich Przedsiębiorstw^[361].

Do początku XIX wieku Katowice, jak i pozostałe wsie w okolicy zachowały przeważnie charakter rolniczy. Cały zaś Górny Śląsk w okresie panowania Habsburgów był zacofany pod względem rozwoju w porównaniu z zamożniejszym Dolnym Śląskiem. Wzrost zainteresowania bogatym w surowce obszarem Górnego Śląska zanotowano dopiero po włączeniu regionu do Królestwa Prus po wojnach śląskich^[215]. Nowoczesny przemysł na obszar współczesnych Katowic wprowadził przedsiębiorca hutniczy Johann Ferdinand Koulhaas, który postanowił zrealizować plany wytopu żelaza za pomocą węgla kamiennego. W 1801 roku założył w Brynowie kopalnię węgla kamiennego „Beate”. W tym samym czasie książę Hohenlohe w Wełnowcu otworzył kopalnię węgla, a w 1805 roku dwa wielkie piece, dając początek kompleksowi zakładów „Hohenlohe”^[215].

Rozwój przemysłu wydobywczego oraz ciężkiego w XIX wieku stał się jednym z czynników miastotwórczych Katowic, zwłaszcza jego zewnętrznych części. Początki eksploatacji węgla kamiennego sięgają lat 40. XVIII wieku, kiedy to wydobywano węgiel w Murckach. W 1769 rozpoczęto budowę kopalni „Emanuelssegen” („Błogosławiona Emanuela”; późniejsza kopalnia „Murcki”) i była ona jednocześnie jedną z najstarszych kopalni na terenie Górnego Śląska^[363]. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na węgiel w pierwszej połowie XIX wieku na terenie obecnych Katowic powstały kolejne kopalnie, w tym m.in. w 1823 roku „Ferdinand” (późniejsza kopalnia „Katowice”) w Bogucicach^[364], a w 1840 Karl Godulla założył kopalnię „Cleophas” (późniejszy „Kleofas”) w Załężu^[364]. W 1883 roku powstała skonsolidowana kopalnia „Giesche” (późniejszy „Wieczorek”) w Janowie, a w 1899 roku w Brynowie największy i najnowocześniejszy wówczas zakład tego typu – kopalnia „Oheim” (późniejszy „Wujek”)^[365].

W XIX wieku intensywnie rozwijało się hutnictwo cynku, które było jednym z podstawowych gałęzi przemysłu ciężkiego w granicach obecnych Katowic. W 1863 roku na obszarze współczesnych Katowic działało 12 hut cynku, z czego największa z nich była huta „Wilhelmina” w Szopienicach, założona w 1834 roku. W tym czasie rozwijało się też hutnictwo żelaza. Jedna z pierwszych hut tego typu powstała na granicy Dębu i Załęża w 1823 roku z inicjatywy Johna Baildona – była to huta „Baildon”^[366]. Uruchamiano też zakłady dalszej przeróbki produktów hutniczych, a najważniejszym z nich była huta „Ferrum” w Zawodziu, otwarta w 1874 roku. Zakład ten wyspecjalizował się w produkcji rur i wyrobów stalowych^[365].

Po uzyskaniu przez Katowice praw miejskich stały się one prężnie rozwijającym się ośrodkiem gospodarczym. Obok zakładów przemysłowych, które powstały jeszcze przed nadaniem praw miejskich, do końca XIX wieku ulokowały się tutaj 3 browary, młyn zbożowy, fabryka chemiczna, cegielnia, fabryka mydła D. Czwiklitzera, 2 fabryki pieców i kotłów, kilkanaście hurtowni i inne przedsiębiorstwa. Czynnych było około 100 sklepów^[367].

Samo miasto Katowice do momentu inkorporacji w 1924 roku dzielnic o funkcji przemysłowo-mieszkaniowej miało charakter głównie administracyjno-usługowy^[368]. W 1931 roku 49,5% mieszkańców miasta pracowało w przemyśle, z czego 12,5% w górnictwie węgla kamiennego. W 1938 roku funkcjonowało łącznie 258 zakładów przemysłowych, w tym 55 zakładów metalurgicznych, 41 chemiczno-technologicznych oraz 19 ceramicznych i kamieniarskich. W tym czasie prócz przemysłu ciężkiego funkcjonowały przedsiębiorstwa z branży przetwórczej, silnie powiązane z przemysłem ciężkim i wydobywczym, produkujące głównie środki produkcji, natomiast przemysł nastawiony na dobra konsumenckie funkcjonował w formie drobnych zakładów. Przemysł cynkowy w latach międzywojennych odgrywał znacznie mniejszą rolę – w granicach ówczesnych Katowic funkcjonowała tylko jedna huta – „Kunegunda” w Zawodziu^[369]. W latach międzywojennych na terenie miasta powstawały także nowe zakłady. W 1923 roku w Zawodziu rozpoczęła produkcja Wytwórnia Maszyn i Urządzeń Górniczych „Elewator”, a na początku lat 30. XX wieku Fabryka Żarówek „Helios”^[368]. W 1922 roku powstała firma Elektro-Porcelana Czudaywerke, z której wykształciła się w Zawodziu Fabryka Porcelany „Gieshe”. W Załężu w latach 30. XX wieku działała natomiast Fabryka Maszyn i Narzędzi Górniczych „Moj”^[370].

W latach międzywojennych wzrosła też rola Katowic jako ekonomicznego ośrodka dyspozycyjnego. Ulokowano tutaj siedzibę Izby Przemysłowo-Handlowej, a ponadto siedzibę miało tutaj 9 dyrekcji wielkich koncernów górniczo-hutniczych i 4 spółki akcyjne przemysłu chemicznego i drzewnego. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku utworzono Wspólnotę Interesów Górniczo-Hutniczych^[222]. W tym okresie w Katowicach swoją placówkę miało wiele banków, zarówno polskich, jak i zagranicznych. 8 sierpnia 1922 roku został otwarty, oparty na kapitale francuskim Bank Śląski^[370]. Wielki kryzys lat 30. XX wieku odczuwany był także w Katowicach, zwłaszcza w hutnictwie – w samej hucie „Baildon” zatrudnienie zmniejszono o 30–40%, a w hucie „Ferrum” aż o 80%. W górnictwie w najgorszej sytuacji były kopalnie „Kleofas” i „Ferdynand”. Powstawały także biedaszyby^[371].

W latach 1945–1989 przemysł nadal odgrywał znaczącą rolę w gospodarce miasta. W 1968 roku z Katowic pochodziło 8% krajowej produkcji węgla kamiennego (10,4 mln ton), 1,9% stali (214,6 tys. ton) oraz 73,3% cynku (148,8 tys. ton)^[372]. W skali ówczesnego województwa katowickiego w 1975 roku udział produkcji przemysłowej stanowił 12,8%, a zatrudnienia w przemyśle 11,4%. W 1985 roku udziały te były mniejsze – 10,7% produkcji przemysłowej i 9,7% pracujących w przemyśle. W 1989 w przemyśle zatrudnionych było 112,2 tys. mieszkańców Katowic (36% zatrudnionych w mieście)^[373].

Po II wojnie światowej w Katowicach funkcjonowało łącznie 7 kopalń węgla kamiennego: „Katowice”, „Kleofas”, „Wujek”, „Eminencja” (od 1953 roku „Gottwald”), „Wieczorek” (w tym włączona do niej 1 stycznia 1976 roku Zautomatyzowana Doświadczalna Kopalnia „Jan”^[374]), „Boże Dary” i „Murcki”. W 1964 roku na terenach rezerwowych kopalni „Wieczorek” w Giszowcu uruchomiono kopalnię „Staszic”, w 1974 roku połączono kopalnie „Kleofas” i „Gottwald”, a w 1976 roku „Boże Dary” i „Murcki”^[373]. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku na obszarze Katowic funkcjonowały dwie huty stali: „Baildon” i „Ferrum”, a także Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” i Zakłady Metalurgiczne „Silesia”, które ze względu na uciążliwy wpływ na środowisko zostały zlikwidowane. W 1985 roku w hutnictwie pracowało 10,2 tys. osób. Spośród pozostałych gałęzi przemysłu, wysokim udziałem w okresie PRL-u cechował się przemysł maszynowy, wyspecjalizowany głównie w produkcji maszyn i urządzeń górniczych^[375]. Do ważniejszych zakładów należały: Piotrowicka Fabryka Urządzeń Maszyn Górniczych, Fabryka Sprzętu i Narzędzi Górniczych oraz Śląska Fabryka Urządzeń Górniczych^[375].

Po 1989 roku w wyniku przemian gospodarczych udział zatrudnionych w przemyśle w Katowicach zmalał w latach 1995–2006 o blisko połowę, do 27,9% ogółu zatrudnionych w 2006 roku. W tym czasie w Katowicach zlikwidowano kilka uciążliwych zakładów przemysłowych, a także wiele kopalń i hut. Pozostałe po ich likwidacji tereny poprzemysłowe często przeznaczone są pod inne funkcje, głównie handlowo-usługowe. Do najważniejszych tego typu przekształceń należy powstanie centrum handlowego Silesia City Center na terenie byłej kopalni „Gottwald”^[336], które oddano do użytku 17 listopada 2005 roku^[346]. Po 1989 rozwinęły się natomiast nowoczesne gałęzie przemysłu, zlokalizowane zwłaszcza w parkach przemysłowych i technologicznych^[376].

Zaopatrzenie miasta w energię eklektyczną odbywa się za pomocą sieci wysokich napięć 110 kV, a przekazywanie energii odbywa się poprzez stacje elektroenergetyczne, w tym przez stację nadrzędną 220/110 kV „Katowice-Północ”. Poza tym na terenie Katowic działa kilkanaście stacji energetycznych GPZ o przekładni 110 kV na średnie napięcie, a także stacje na terenach większych zakładów przemysłowych^[377]. Większość źródeł energii elektrycznej znajduje się poza granicami miasta^[378], a z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego Katowic kluczowe znaczenie posiadają elektrownie: Halemba, Jaworzno, Łagisza i Łaziska^[379]. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu w Katowicach w 2006 roku wynosiło ok. 272 tys. MWh^[380].

Siecią ciepłowniczą objęta jest większość obszaru Katowic, a poza nią pozostają głównie południowe części miasta: Zarzecze, większa część Kostuchny, Podlesie, zachodnia część Ligoty-Panewnik oraz północno-wschodnia część Dąbrówki Małej. Największym źródłem ciepła jest Zakład Wytwarzania Katowice (d. Elektrociepłownia Katowice) z siedzibą przy ulicy Siemianowickiej 60. W 2009 roku moc cieplna zakładu wynosiła 692 MW, a moc elektryczna 205 MW. Innymi znaczącymi zakładami są należące do spółki Dalkia Polska Energia zakłady produkcyjne: „Szopienice” (ul. 11 Listopada 19; 76,5 MW mocy ciepła), „Wieczorek” (ul. Szopienicka 58; 131,1 MW mocy ciepła) i „Wujek” (ul. W. Pola 65; 121,2 MW mocy ciepła)^[380][381]. Zużycie energii cieplnej w 2003 roku w Katowicach wynosiło 11,04 mln GJ^[380].

Katowice nie posiadają własnych źródeł zasilania w gaz i jest on dostarczany do miasta z układów ogólnopolskich. Źródłem gazu są gazociągi wysokoprężne oraz podwyższonego średniego ciśnienia, w tym m.in. wysokiego ciśnienia Szopienice – Dąbrowa Górnicza. W mieście znajduje się kilkanaście stacji redukcyjno-pomiarowych I stopnia^[382]. Długość sieci gazowej w Katowicach (łącznie z przyłączami do budynków niemieszkalnych) wynosiła w 2018 roku 661,3 km, a zużycie gazu na 1 mieszkańca 1543,3 kWh^[383]. Gazociągi wysokoprężne eksploatowane są przez Operatora Gazociągów Przesyłowych Gaz-System oddział w Świerklanach^[382], a sieć gazowa oraz urządzenia z nią związane na terenie miasta przez będącą częścią Polskiej Spółki Gazownictwa Gazowni w Katowicach (ul. J. Pukowca 3)^[384]. Spółka ta też zajmuje się regionalną dystrybucją gazu sieciowego^[382].

Źródła wody dla Katowic także znajdują się poza granicami miasta. Zaopatrzenie miasta w wodę stanowi integralny element regionalnego systemu wodociągowego Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach, korzystającego ze źródeł wody m.in. w Goczałkowicach-Zdroju, Dziećkowicach i Czańcu, obejmującego zakłady i stacje uzdatniania wody, wodociągi magistralne oraz zbiorniki wyrównawcze wody^[378]. Długość sieci wodociągowej w Katowicach (sieć rozdzielcza) wynosiła w 2018 roku 711,6 km, a zużycie wody na 1 mieszkańca wynosiło 36,4 m³^[383]. Zaopatrzenie Katowic w wodę realizują dwie spółki: Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów w Katowicach (ul. Wojewódzka 19^[385]) – prowadzi działalność polegającą na ujmowaniu, uzdatnianiu, magazynowaniu, rozprowadzaniu i sprzedaży wody głównie odbiorcom hurtowym oraz Katowickie Wodociągi (ul. Obrońców Westerplatte 89^[386]) – dokonuje zakupów wody od GPW, po czym sprzedaje ją bezpośrednio odbiorcom^[387].

Długość sieci kanalizacyjnej w Katowicach (sieć rozdzielcza + kolektory) wynosiła w 2018 roku 630,9 km^[383], a jej eksploatacją na terenie miasta zajmują się dwie instytucje: Katowickie Wodociągi – w zakresie kanalizacji sanitarnej i ogólnospławnej^[388] (część także przez Chorzowsko-Świętochłowickie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji – osiedle Tysiąclecia Górne, które jest podłączone do OŚ Klimzowiec^[389]) oraz Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach – w zakresie kanalizacji deszczowej^[388]. W 2012 roku ze zbiorowego systemu kanalizacji korzystało 275,5 tys. mieszkańców Katowic (90% mieszkańców miasta)^[388]. Spółka Katowickie Wodociągi zarządza następującymi oczyszczalniami ścieków: Gigablok – obejmuje północną część Katowic, położoną w dorzeczu Wisły, której ścieki po oczyszczeniu są odprowadzane do Rawy^[388]; Panewniki – obejmuje południowo-zachodnią część miasta, położoną w zlewniach Kłodnicy i Ślepiotki (Ligota-Panewniki i część Piotrowic-Ochojca)^[388]; Podlesie – obejmuje południową i południowo-wschodnią część miasta (Piotrowice-Ochojec, Kostuchna, Murcki i Podlesie), z której oczyszczone ścieki wpływają do Mlecznej^[388] i Dąbrówka Mała-Centrum – obejmuje Dąbrówkę Małą, a także Czeladź i część Sosnowca^[390].

Odbiorem i transportem odpadów na terenie miasta, a także oczyszczaniem dróg zajmuje się Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Katowicach z siedzibą przy ulicy Obroki 140^[391]. Odpady komunalne wytwarzane na terenie Katowic są poddawane odzyskowi w kompostowni oraz sortowaniu w sortowni surowców wtórnych z selektywnej zbiórki przy ulicy Milowickiej 7, składowaniu jako odpad podsitowy na składowisku odpadów komunalnych przy ulicy Żwirowej bądź też unieszkodliwieniu w obiektach poza terenem miasta^[392]. Łączna ilość wytworzonych odpadów komunalnych w 2003 roku wynosiła ok. 134 tys. Mg^[392].

Na terenie Katowic, przy ulicy Leopolda (na granicy z Siemianowicami Śląskimi) zlokalizowane jest nieczynne, zrekultywowane składowisko odpadów komunalnych. Dodatkowo na terenie miasta znajdują się zwały, hałdy pogórnicze i pohutnicze w tym hałda w Kostuchnie i hałda Murckowska^[392].

W 2007 roku Katowice dysponowały 133,6 tys. mieszkaniami (439,7 tys. izb) o łącznej powierzchni użytkowej 7,8 mln m², z czego najwięcej stanowiły zasoby spółdzielni mieszkaniowych (blisko 60 tys. mieszkań; 44% wszystkich zasobów mieszkaniowych miasta) oraz mieszkania osób fizycznych (43 tys. mieszkań; 32%)^[393]. Według danych z NSP 2002, w Katowicach przeważały mieszkania powstałe w latach 1971–1988, stanowiące wówczas 39,8% ogółu zasobów mieszkaniowych miasta oraz z lat 1945–1970, stanowiących 28,1% zasobów. Około 27% lokali mieszkalnych znajdowało się w budynkach powstałych przed 1944 rokiem, w tym 16% przed 1918 rokiem. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w Katowicach wynosiło wówczas 58 m². Dominowały mieszkania o powierzchni 40–80 m² (65% ogółu), najmniejsze (poniżej 30 m²) stanowiły 4,2% zasobów, a największe (powyżej 80 m²) 12,3%. Na jedno mieszkanie przypadało średnio 3,3 izby, a na jedną osobę przypadało 24,6 m² powierzchni użytkowej mieszkania^[394].

W 2012 roku liczba mieszkań w Katowicach wynosiła 129,2 tys. W tym czasie niemal 47% zasobu mieszkaniowego miasta były własnością osób fizycznych, a 12% stanowił zasób komunalny (łącznie około 16 tys. mieszkań)^[323]. W 2012 roku w jednym mieszkaniu przeciętnie zamieszkują 2,4 osoby, a średnia powierzchnia użytkowa mieszkania wynosiła wówczas 59 m² (25 m² na 1 osobę)^[323].

Obsługą komunalną zasobów mieszkaniowych miasta Katowice zajmuje się Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach (ul. M. Grażyńskiego 5)^[395].

Według stanu z połowy 2022 roku sieć dróg publicznych w Katowicach liczy 558 km, z czego 32,6 km to drogi krajowe, 2,5 km to drogi wojewódzkie, 198,6 km to drogi powiatowe, a 318,1 km to drogi gminne (288,7 km z dróg gminnych ma nawierzchnię twardą ulepszoną^[16]). Ponadto w mieście znajduje się 130 obiektów mostowych i 28 tuneli (w tym tunel Katowicki pod rondem gen. J. Ziętka o długościach naw 665 m i 659 m)^[396]. Drogi powiatowe, wojewódzkie i krajowe (w tym autostrada A4) stanowią podstawowy układ komunikacyjny Katowic^[397].

Katowice znajdują się na skrzyżowaniu dwóch drogowych szlaków komunikacyjnych. Są to:

• Trasa europejska E40 – w granicach Katowic przebiega w ciągu drogi autostrady A4^[398],
• Trasa europejska E75 – w granicach Katowic przebiega w ciągu drogi ekspresowej S1^[398].

Przez Katowice przebiegają następujące drogi ponadpowiatowe:

• Autostrada A4 (11 km na terenie Katowic^[398]; część jako aleja Górnośląska; jezdnie zbiorczo-rozprowadzające w zachodniej części jako ulica Kochłowicka^[399]) – droga będąca głównym elementem układu komunikacyjnego miasta, której podstawową funkcją jest przenoszenie ruchu dalekiego zasięgu; droga ta stanowi część paneuropejskiego korytarza transportowego nr III zapewniającego połączenia na wschód w kierunku Ukrainy przez Kraków i Rzeszów, a na zachód w kierunku Niemiec przez Opole i Wrocław^[400],
• Droga ekspresowa S1 (krótki odcinek w granicach Murcek) – droga będąca częścią paneuropejskiego korytarza transportowego nr VI, kierująca się w kierunku północnym do Finlandii przez Toruń i Gdańsk, a w kierunku południowym do Grecji m.in. przez Czechy, Węgry i Serbię; droga ta dla Katowic zapewnia poprowadzenie potoków w ruchu tranzytowym relacji północ-południe^[400],
• Droga krajowa nr 86 i droga ekspresowa S86 (aleja W. Roździeńskiego od węzła z ulicą Murckowską do granicy miasta z Sosnowcem jako droga ekspresowa; fragment alei W. Roździeńskiego oraz ulice: Murckowska, Pszczyńska i Bielska jako droga krajowa) – droga zapewniająca połączenie Katowic w kierunku południowym z Tychami, a na północ z Sosnowcem, Będzinem i dalej wzdłuż drogi ekspresowej S1 do portu lotniczego Katowice im. W. Korfantego^[400],
• Droga krajowa nr 79 (kolejno: ulica Krakowska, ulica Bagienna, aleja W. Roździeńskiego i ulica Chorzowska^[398]) – droga przecinająca Katowice w osi wschód-zachód, stanowiąca alternatywę dla autostrady A4; zapewnia połączenie Katowic w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a na wschód z Mysłowicami, Jaworznem i Krakowem^[400],
• Droga krajowa nr 81 (ulice: 73 Pułku Piechoty, Kolejowa i T. Kościuszki^[401]) – droga stanowiąca wylot z Katowic w kierunku Mikołowa, Żor i Skoczowa^[400],
• Droga wojewódzka nr 902 – Drogowa Trasa Średnicowa (estakada Orląt Lwowskich, trasa N. i J. Renców^[402]) – droga ruchu przyspieszonego o dwóch jezdniach po trzy pasy ruchu w każdym kierunku; przebiega ona w odcinku wschód-zachód i łączy Katowice z Chorzowem, Świętochłowicami, Rudą Śląską, Zabrzem i