Obrona Katowic – Wikipedia, wolna encyklopedia

Obrona Katowic

II wojna światowa, kampania wrześniowa
Wieża spadochronowa w Katowicach, symbol oporu jednostek samoobrony we wrześniu 1939
Czas	3–4 września 1939
Miejsce	Katowice
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	agresja III Rzeszy na Polskę
Wynik	zwycięstwo Niemców
Strony konfliktu
Polska  III Rzesza
Dowódcy
Jan Faska Ferdinand Neuling
Straty
ok. 150 zabitych ok. 15 zabitych
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce bitwy
50°15′51″N 19°01′25″E/50,264167 19,023611

Obrona Katowic – prowadzona przez niewielkie grupy polskiej formacji nieregularnych w dniach 3–4 września 1939 r. podczas kampanii wrześniowej. Wojska niemieckie po przełamaniu polskiego oporu zajęły miasto pod koniec 4 września.

W okresie II RP Katowice znajdowały się około 20 km od ówczesnej granicy polsko-niemieckiej i były największym miastem w polskiej części Śląska. Wobec narastających napięć polsko-niemieckich miejscowi działacze polscy, głównie byli powstańcy śląscy i młodzież harcerska, pod koniec sierpnia 1939 r. zaczęli organizować oddziały samoobrony. Dowódcą polskiej milicji od 1 września był Jan Faska. Miasto znajdowało się w obszarze działania Armii „Kraków” Wojska Polskiego, ale Naczelne Dowództwo zdecydowało o opuszczeniu miasta. 2 września ewakuację skończyli urzędnicy państwowi, siły policyjne, jednostki regularnej armii i niektóre jednostki samoobrony, a część dalszych jednostek samoobrony wycofała się następnego dnia^[1][2].

Tymczasem niemieckie siły zbliżające się do miasta obejmowały 8 Dywizję Pancerną, 239 Dywizję Piechoty generała Ferdinanda Neulinga i 28 Dywizję Piechoty Jäger, a także jednostki niemieckiej straży granicznej z Grenzschutz Abschnittskommando i jednostki niemieckiej milicji Freikorps (Freikorps Ebbinghaus)^[1][2][3].

Już 1 września zbombardowane zostało Lotnisko Katowice-Muchowiec, a w dniach 1–2 września rozegrała się w okolicach Katowic bitwa wyrska^[1][4].

Wojska niemieckie pojawiły się na obrzeżach miasta 3 września i najprawdopodobniej tego dnia doszło do kilku wczesnych starć^[1][5]. Siły niemieckie, które wkroczyły do miasta 4 września i zajęły je w ciągu kilku godzin, miały do czynienia jedynie z nielicznymi polskimi oddziałami samoobrony, które albo odmówiły ewakuacji, albo nie wiedziały o rozkazach dowództwa armii polskiej^[1][2][6]. Dodatkowo, poza oddziałami samoobrony, w walkach wziął udział niewielki oddział straży tylnej lub maruderów z 73 pułku piechoty 23. Dywizji Piechoty, w wyniku czego kilku polskich żołnierzy zostało zabitych, rannych lub wziętych do niewoli^[1].

Niemieccy żołnierze zgłaszali, że byli wielokrotnie ostrzeliwani, w wyniku czego jednostki niemieckie straciły ok. 15 żołnierzy^[6][7]. Do najbardziej znaczących incydentów doszło podczas obrony Śląskiego Domu Powstańczego (siedziby dowództwa oddziałów samoobrony), a także podczas starcia z harcerzami zajmującymi punkt widokowy Wieży Spadochronowej. W tym ostatnim przypadku relacje świadków sugerują, że wśród polskich obrońców zginęło co najmniej dziesięć osób, a kilku obrońców mogło również trafić do niewoli. Obrona Wieży Spadochronowej stała się również najlepiej wspominanym incydentem obrony Katowic i określana jest jako „legendarna”^[1][2][7][8].

Inne punkty, w których jednostki samoobrony stawiły opór, to Drapacz Chmur, Teatr Śląski, Muzeum Śląskie i wieże lokalnych kościołów^[1].

Wkrótce po zabezpieczeniu miasta Niemcy rozstrzelali ponad 80 więźniów (tzw. zbrodnia w Katowicach albo krwawy poniedziałek w Katowicach^[9]), głównie osób w mundurach powstańczych lub harcerskich. Łączna liczba polskich ofiar (walk i egzekucji) z dnia 4 września jest szacowana na około 150. Całkowita liczba aresztowanych nie jest znana, a więcej osób stracono w ciągu następnych tygodni^[1].

Oddziały Einsatzgruppen działały również w Katowicach i na Śląsku, a jednym z ich stałych rozkazów było wykonanie doraźnej egzekucji wszystkich zidentyfikowanych byłych polskich powstańców. Jedną z pierwszych akcji Niemców po zajęciu miasta było zniszczenie Wielkiej Synagogi (w dniu 8 września)^[1].

W 1961 r. odsłonięto Pomnik Obrońców Katowic. 4 września 1983 r. odsłonięto Pomnik Harcerzy Września w Katowicach. Istnieją też groby indywidualne i zbiorowe, a także kilka tablic pamiątkowych poświęconych ofiarom obrony Katowic, w tym rozstrzelanym^[10]. W rocznice rozpoczęcia II wojny światowej wiele z tych pomników jest miejscem ceremonii, w których udział biorą przedstawiciele władz i mieszkańcy^[11].