Kuźnica (województwo podlaskie) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kuźnica
	wieś
	; Stacja kolejowa Kuźnica Białostocka
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sokólski
Gmina	Kuźnica
Liczba ludności (2019)	1717
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-123
Tablice rejestracyjne	BSK
SIMC	0033293
	Położenie na mapie gminy Kuźnica Kuźnica
	Położenie na mapie Polski Kuźnica
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Kuźnica
	Położenie na mapie powiatu sokólskiego Kuźnica
	53°30′49″N 23°38′46″E/53,513611 23,646111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kuźnica, dawniej Kuźnica Białostocka – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Kuźnica^[4]^[5]. Leży przy drodze krajowej nr 19 oraz liniach kolejowych nr nr 6 oraz nr 57. We wsi znajduje się kolejowe i drogowe przejście graniczne z Białorusią.

Kuźnica uzyskała lokację miejską w 1536 roku, zdegradowana w 1930 roku^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa białostockiego. Jest siedzibą gminy Kuźnica.

Dojazd pociągiem Polregio z: Białegostoku, Ełku, Łap, Szepietowa i Czyżewa^[7].

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Kuźnica Białostocka^[8].

W drugiej połowie XVI wieku Kuźnica położona była w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[9].

Historia

Początkiem wsi była rudnia – zakład wytopu żelaza z rud darniowych – założona nad rzeczką Łosośną^[10]^[11] około 1504. Niebawem powstał książęcy dwór. W 1536 na polecenie królowej Bony Sforzy Jerzy Zielepucha założył miasto Kuźnica, które w 1546 roku otrzymało miejskie prawo magdeburskie. W 1545 roku Zygmunt II August ufundował kościół katolicki. W 1679 roku miasto miało rynek i cztery ulice. Istniała tu bażantarnia królewska.

Po rozbiorach Kuźnica początkowo znajdowała się w zaborze pruskim (1795–1807), a potem, od 1807 roku, w granicach Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski), aż do momentu odzyskania niepodległości w 1918 roku (licząc okupację niemiecką z lat 1915–1918). Pomimo korzystnego położenia nad spławną rzeką i (od 1862 roku) przy linii kolejowej Warszawa–Petersburg, miasteczko nie rozwinęło się w większy ośrodek.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej wokół miasta toczyły się zacięte boje. We wrześniu 1920 walki w okolicach Kuźnicy zapoczątkowały bitwę niemeńską o Grodno i Lidę^[12]^[13].

Osobny artykuł: Bitwa pod Kuźnicą.

W 1921 roku zniszczenia wojenne z okresu I wojny światowej (1914–1918) oraz wojny bolszewickiej (1920) spowodowały odebranie miejscowości praw miejskich^[12].

W czerwcu 1941 roku niemiecka 256. Dywizja Piechoty na przedpolach miasta pokonała w bitwie (Bitwa pod Kuźnicą (1941)) silne zgrupowanie pancerne wojsk radzieckich^[14]. W czasie walk Kuźnica została poważnie zniszczona^[14].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lecie 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 osób. 2 listopada 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do obozu w Kiełbasinie i obozu zagłady w Treblince^[15].

W Kuźnicy stacjonowała strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza.

Współczesność

W Kuźnicy, przy ul. Sidrzańskiej, znajduje się parafialna cerkiew prawosławna Podwyższenia Krzyża Pańskiego. We wsi znajduje się cmentarz prawosławny założony w XIX wieku^[16].

Obecnie wieś nie ma kresowego charakteru – zniknął rynek, a Kuźnica jest zwykłą ulicówką. 31 grudnia 2013 roku najmniej osób mieszkało przy ul. Jagiellońskiej, a najwięcej przy ul. Nowodzielskiej.

Co roku w miejscowości odbywa się festiwal poezji śpiewanej „Kuźnia”.

Zabytki

kościół parafialny pod wezwaniem Opatrzności Bożej z lat 1863-1864, pl. Tysiąclecia 15, nr rej.:A-124 z 2.11.1993
cmentarz przykościelny, dawniej grzebalny, XVI-XIX, nr rej.:A-124 z 2.11.1993
cmentarz żydowski, XVIII, nr rej.:846 z 28.09.1998^[17]

Pomniki

Memoriał „Golgota Wschodu” na wzgórzu Szubienica^[18]

Ludzie związani z Kuźnicą‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Kuźnicą (województwo podlaskie)‎.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 65870
↑ Raport o stanie gminy za rok 2019. Stan ludności 31.12.2019 str.9 [dostęp 2021-10-26]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 637 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44–45.
↑ Plakatowy rozkład jazdy pociągów - Kuźnica Białostocka (przyjazdy) [online], PKP Polskie Linie Kolejowe [dostęp 2023-09-25] (pol.).
↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie celów, zasad i trybu udzielania oraz wysokości stawek dotacji dla rolnictwa w 1990... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
↑ Agata Lewandowski, Łosośna – dolina nieznana…, „Znad Wilii”, nr 3 (79) z 2019 r., s. 58–64, http://www.znadwiliiwilno.lt/wp-content/uploads/2019/10/Znad-Wilii-3-79m-1.pdf, 2019.
↑ NUKAT | Prosto do informacji – katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych [online], 193.0.118.54, 2019 [dostęp 2020-03-13] (ang.).
↑ ^a ^b Łyk historii. kuznica.ug.gov.pl. [dostęp 2024-10-18].
↑ Aneta Kursa: Upamiętnienie miejsc pamięci Bitwy Niemeńskiej 1920 roku na terenie województwa podlaskiego. wrotapodlasia.pl, 2020-12-10. [dostęp 2024-10-18].
↑ ^a ^b Kuźnica w gruzach. Wielka bitwa niemiecko-sowiecka na Sokólszczyźnie latem 1941 roku [FOTO] [online], Sokółka i powiat sokólski. Informacje, forum, ogłoszenia - iSokolka.eu, 11 kwietnia 2021 [dostęp 2024-12-23] (pol.).
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 916 .
↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 36.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
↑ Memoriał „Golgota Wschodu” góruje nad Kuźnicą. iSokolka.eu, 2013-10-13. [dostęp 2014-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-09)].

Linki zewnętrzne

Kuźnica 1 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 13 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 65870

[lud-2] Raport o stanie gminy za rok 2019. Stan ludności 31.12.2019 str.9 [dostęp 2021-10-26]

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 637 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-5] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[6] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44–45.

[7] Plakatowy rozkład jazdy pociągów - Kuźnica Białostocka (przyjazdy) [online], PKP Polskie Linie Kolejowe [dostęp 2023-09-25] (pol.).

[8] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie celów, zasad i trybu udzielania oraz wysokości stawek dotacji dla rolnictwa w 1990... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).

[9] Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.

[10] Agata Lewandowski, Łosośna – dolina nieznana…, „Znad Wilii”, nr 3 (79) z 2019 r., s. 58–64, http://www.znadwiliiwilno.lt/wp-content/uploads/2019/10/Znad-Wilii-3-79m-1.pdf, 2019.

[11] NUKAT | Prosto do informacji – katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych [online], 193.0.118.54, 2019 [dostęp 2020-03-13] (ang.).

[Historia-12] Łyk historii. kuznica.ug.gov.pl. [dostęp 2024-10-18].

[13] Aneta Kursa: Upamiętnienie miejsc pamięci Bitwy Niemeńskiej 1920 roku na terenie województwa podlaskiego. wrotapodlasia.pl, 2020-12-10. [dostęp 2024-10-18].

[:0-14] Kuźnica w gruzach. Wielka bitwa niemiecko-sowiecka na Sokólszczyźnie latem 1941 roku [FOTO] [online], Sokółka i powiat sokólski. Informacje, forum, ogłoszenia - iSokolka.eu, 11 kwietnia 2021 [dostęp 2024-12-23] (pol.).

[15] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 916 .

[16] Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 36.

[17] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .

[18] Memoriał „Golgota Wschodu” góruje nad Kuźnicą. iSokolka.eu, 2013-10-13. [dostęp 2014-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-09)].

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Wsie	Achrymowce Białobłockie Bilminy Chreptowce Cimanie Czepiele Czuprynowo Długosielce Klimówka Kowale Kruglany Kuścińce Kuźnica Litwinki Łosośna Wielka Łowczyki Mieleszkowce Pawłowickie Mieleszkowce Zalesiańskie Milenkowce Nowodziel Parczowce Popławce Saczkowce Starowlany Szymaki Tołcze Wojnowce Wołkusze Wołyńce Wyzgi
Kolonia	Kowale-Kolonia
Integralne części wsi	Adamowo Auls Chreptowce Dubnica Kurpiowska Gładowszczyzna Kierkielewszczyzna Kryski Kuścin Łosośna Mała Palestyna Pawłowicze Sterpejki Szalciny Tołoczki Małe Tołoczki Wielkie Ułeczki Zajzdra

Przynależność wojewódzka	Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1944–75)
Miasta (1808–1975)	Dąbrowa Białostocka (do 1892 i 1919–50) Janów (do 1892) Korycin (do 1892) Krynki (← 1944–50) Kuźnica (do 1892) Nowy Dwór (do 1934) Odelsk (do 1892 i 1919–34) Sidra (do 1857) Sokółka Suchowola (do 1892 i 1919–50*) Wasilków (do 1892)
Miasteczka (1808–1934)	Dąbrowa Białostocka (1892–1919) Janów (1892–1934) Korycin (1892–1934) Kuźnica (1892–1934) Nowy Dwór (1892–1919) Odelsk (1892–1919) Sidra (1857–1934) Suchowola (1892–1919) Wasilków (1892–1915 →)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Bagny (1861–1915) Babiki (1915–44 i 1973–75) Czarna Wieś (1861–1915 →) Czarna Wieś (1915–27) Dąbrowa Białostocka (1915–54) Grzebienie (1861–1915) Janów (1915–54 i 1973–75) Kamienna (1861–1915) Kamionka (1861–1915) Korycin (1915–54 i 1973–75) Kruglany (1861–1915) Krynki (← 1944–54 i 1973–75) Kuźnica (1915–54 i 1973–75) Makowlany (1861–1915) Nowowola (1861–1915) Nowy Dwór (1915–54) Odelsk (1915–44) Ostra Góra (1861–1915) Ostrów (1861–1915) Romanówka (1861–1915) Sidra (1915–54 i 1973–75) Sokolany (1915–44) Sokółka (1915–54 i 1973–75) Suchowola (1915–54) Trofimówka (1861–1915) Szudziałowo (1915–54 i 1973–75) Zalesie (1915–54) Zubrzyca (1861–1915)
Gromady (1954–72)	Achrymowce (1954–59) Babiki (1954–72) Białousy (1954–71) Bogusze (1954–61) Bombla (1959–72) Butrymowce (1954–55 →) Chodorówka Nowa (1954–61 →) Czerwonka (1954–59) Czuprynowo (1954–59) Dąbrowa (1954–55 →) Dubaśno (1954–55 →) Górka (1959–72) Górany (1954–71) Horodnianka (1954–55 →) Janowszczyzna (1954–72) Janów (1954–72) Kamienna Stara (1954–55 →) Kamionka Nowa (1954–59) Kamionka Stara / Stara Kamionka (1954–72) Kiersnówka (1954–55 →) Klimówka (1954–59) Korycin (1954–72) Krasne (1954–59) Krasne Folwarczne (1954–59 (→)) Kruszyniany (1954–59) Krynki (1954–72) Kuplisk (1954–57) Kuźnica (1954–72) Lipina (1954–57) Majewo (1954–71) Malawicze Dolne (1954–71) Nierośno (1954–55 →) Nowowola (1954–59) Nowy Dwór (1954–55 →) Ostra Góra (1954–59) Ostrowie (1954–55 →) Ostrów Południowy (1954–59) Pierożki (1954–57) Plebanowo (1954–59) Pokośna (1954–55 →) Popławce (1954–61) Racewo (1954–59) Reszkowce (1954–55 →) Rozedranka Stara / Stara Rozedranka (1954–72) Różanystok (1954–55 →) Sidra (1954–72) Siekierka (1954–57) Sokolany (1959–72) Sokołda (1954–71) Sokółka (1961–72) Suchodolina (1954–55 →) Suchowola (1954–61 →) Szudziałowo (1954–72) Talkowszczyzna (1954–61) Teolin (1954–59) Wierzchlesie (1954–59) Wołyńce (1954–57) Woroniany (1954–59) Wólka (1954–61 →) Zabrodzie (1954–57) Zagórze (1954–59) Zalesie (1954–72) Zdroje (1954–59) Zubrzyca Wielka (1954–57) Zwierzyniec Wielki (1954–55 →)
Legenda	* de facto skasowane w 1944, de jure w 1950