Wasilków – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wasilków
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kościół Przemienienia Pańskiego w Wasilkowie
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Wasilków
Aglomeracja	białostocka
Data założenia	XVI wiek
Prawa miejskie	10 grudnia 1566
Burmistrz	Adrian Łuckiewicz (2018)
Powierzchnia	28,26 km²
Populacja (01.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 12 768; 451,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 85
Kod pocztowy	16-010
Tablice rejestracyjne	BIA
	Położenie na mapie gminy Wasilków Wasilków
	Położenie na mapie Polski Wasilków
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Wasilków
	Położenie na mapie powiatu białostockiego Wasilków
	53°12′00″N 23°12′16″E/53,200000 23,204444
TERC (TERYT)	2002134
SIMC	0923526
	Urząd miejskiul. Białostocka 7; 16-010 Wasilków
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Wasilków – miasto w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wasilków. Zaliczane do aglomeracji białostockiej. Według danych GUS z 1 stycznia 2024 roku Wasilków liczył 12 768 mieszkańców^[1].

Położenie

Wasilków położony jest w centralno-wschodniej części województwa podlaskiego, w dolinie rzeki Supraśli, przy drodze krajowej nr 19^[2]. Od Białegostoku oddalony jest o 3 km, od Czarnej Białostockiej o 14, a od Sokółki o 32 km.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym wasilkowskim w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Historia

Badania archeologiczne wskazują, że pierwsi osadnicy na terenie Wasilkowa pojawili się już w mezolicie^[4]. Pierwsze osadnictwo występowało tu w XIII-XIV wieku. Po 1509 r. obszar na zachód od rzeki Sokołdki był kolonizowany przez Mikołaja Radziwiłła, który zbudował sobie dwór nad tą rzeczką. Od 1512 r. na zachód od niej rozciągała się posiadłość Samuela Lenca Samotyi (dziś Leńce). Niedługo potem miejsce u ujścia Sokołdki, w którym wcześniej znajdowały się stajnie królewskie, Radziwiłł oddał wójtowi dobrzyniewskiemu Łukaszowi Kurzenieckiemu, który w 1536 r., wyrąbał tam las pod pole „pod ostupom Vasilkovom”^[5]. Miasto zostało założone na polecenie Zygmunta Augusta w 1566 roku, a 8 grudnia 1566 otrzymało prawa miejskie^[2]. Starostą był Hiob Bretfus, nadworny architekt króla Zygmunta I Starego. Od tej pory mieszkańcy mieli sądzić się i rządzić według prawa magdeburskiego. Miasto otrzymało też herb, którym mogło pieczętować dokumenty oraz prawo pobierania ceł i myt^[2]. Miasto powstało w miejscu wcześniej niezamieszkanym, a zasiedlili je ludzie z Goniądza, Tykocina i Białegostoku. Dwa dni później utworzono parafię^[4]. W 1566 w Wasilkowie wzniesiono drewnianą cerkiew^[6], a w 1567 roku zbudowano tu pierwszy kościół (również drewniany). W roku 1576 starostą został Łukasz Górnicki^[4].

Miasto królewskie w 1782 roku^[7].

W połowie XVII wieku miasteczko zamieszkiwało około 500 mieszkańców^[4]. Przed I rozbiorem Polski w Wasilkowie mieszkało już 1500 osób, w tym ok. 100 unitów i 150 Żydów. Po III rozbiorze w 1795 roku Wasilków włączony został do Prus, a w 1807 do zaboru rosyjskiego^[4].

W roku 1880 Wasilków liczył 3880 mieszkańców^[4]. 5 maja 1895 roku pożar strawił pół miasta^[4]. Pod koniec XIX wieku Wasilków liczył 3918 mieszkańców, z czego połowa była katolikami. Miasto powróciło do Polski po odzyskaniu niepodległości w 1918. W 1921 mieszkańców było 3903. Były tu kościół katolicki, cerkiew i synagoga. W 1929 działały fabryki sukna, młyny i tartaki^[8].

Synagoga przy ul. Wojtachowskiej powstała w połowie XVIII wieku. Był to budynek murowany. W 1941 Niemcy bożnicę spalili^[9].

W 1939 liczba mieszkańców wynosiła 5174.

16 września 1939 Wasilków zaatakowany został przez wojska niemieckie, tydzień później wkroczyła Armia Czerwona^[4]. W sierpniu 1941 roku Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej, w którym przebywało ponad 1000 osób. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942^[10]. Żydzi zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku^[10], a stamtąd do obozu zagłady w Treblince^[11].

W wyniku działań wojennych Wasilków zniszczony został w około 20 procentach, a liczba mieszkańców wyniosła 3948 osób.

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 3903 osoby, wśród których 2469 było wyznania rzymskokatolickiego, 481 prawosławnego, 3 ewangelickiego a 950 mojżeszowego. Jednocześnie 3348 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 23 białoruską, 514 żydowską, 17 rosyjską i jeden czeską. Było tu 713 budynków mieszkalnych^[12].

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 12 768 mieszkańców^[1].

Demografia
rok	ludność
połowa XVII w.	500^[4]
1772	1500^[4]
1799	ok. 1500^[13]
1846	1916^[14]
1860	1381^[14]
1877	1500^[14]
1880	3880^[4]^[14]
1891	3335^[14]
1897	3918^[14]
1899	4828
1910	5314^[15]
1921	3903^[15]
1927	3903
1931	4801^[15]
1937	5100^[16]
1939	5574^[16]
1939	5174^[4]
1946	3948^[4]
1956	3648^[17]
2004	8751^[4]
2012	10 306^[18]
2014	11 106
2022	12 559^[19]

Piramida wieku mieszkańców Wasilkowa w 2014 roku^[20].

Zabytki

Renesansowy układ przestrzenny miasta – najstarszy i najcenniejszy zabytek miasta zaprojektowany w ramach pomiary włócznej.
Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego^[21]
Cerkiew prawosławna pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła (parafialna)^[21]
Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Świętej Wodzie^[21]
Cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX wieku
Cmentarz żydowski przy ul. Słowackiego z drugiej połowy XIX wieku (w Wasilkowie istniały jeszcze dwa kirkuty – przy ul. Polnej i przy ul. Supraślskiej – które zostały zniszczone podczas wojny i nie są uznane za zabytki)

Muzea

Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej

Transport

Do przejścia granicznego z Białorusią w Kuźnicy przez Białystok do Rzeszowa biegnie trasa drogi krajowej nr 19, która mija Wasilków obwodnicą.

W mieście przy linii kolejowej nr 6 Zielonka – Kuźnica Białostocka znajduje się stacja kolejowa Wasilków.

Sport

W 1946 w mieście założono obecny klub sportowy KS Wasilków, występujący w swojej historii także pod nazwami Łoś, Włókniarz, MZKS, KP (Klub Piłkarski) Wasilków.

Ludzie związani z Wasilkowem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Wasilkowem‎.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
↑ ^a ^b ^c UM Wasilków: Gmina Wasilków. Mapa turystyczna 1:60 000. Wasilków: UM Wasilków, 2008. ISBN 83-89834-37-5.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 96.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ UM Wasilków: historia Wasilkowa. [dostęp 2009-07-24].
↑ Mariusz RedM.R. Zemło Mariusz RedM.R., Małe miasta. Przestrzenie, Stowarzyszenie Collegium Suprasliense, 2003 [dostęp 2016-10-07] .
↑ Strona parafii – Historia.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 160 .
↑ Dom modlitwy w Wasilkowie (ul. Wojtachowska) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-05] .
↑ ^a ^b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 557. ISBN 83-01-00065-1.
↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10 .
↑ UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].
↑ ^a ^b ^c UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].
↑ ^a ^b UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].
↑ UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].
↑ GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-19]. (pol.).
↑ Główny Urząd Statystyczny (GUS) - dane za rok 2022
↑ Wasilków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b ^c Podlaski Rejestr Zabytków.

Linki zewnętrzne

Wasilków w dokumencie archiwalnym. polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-13)].
Serwis gminy i miasta
Jurajski Park Dinozaurów (Muzeum Dziejów Ziemi)
Wasilków (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 129 .

[PopulacjaPowierzchnia-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).

[mapa-2] UM Wasilków: Gmina Wasilków. Mapa turystyczna 1:60 000. Wasilków: UM Wasilków, 2008. ISBN 83-89834-37-5.

[3] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 96.

[historia-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ UM Wasilków: historia Wasilkowa. [dostęp 2009-07-24].

[5] Mariusz RedM.R. Zemło Mariusz RedM.R., Małe miasta. Przestrzenie, Stowarzyszenie Collegium Suprasliense, 2003 [dostęp 2016-10-07] .

[hist-6] Strona parafii – Historia.

[7] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.

[8] Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 160 .

[9] Dom modlitwy w Wasilkowie (ul. Wojtachowska) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-05] .

[Pilichowski557-10] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 557. ISBN 83-01-00065-1.

[11] Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.

[:02-12] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10 .

[kalendarium2-13] UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].

[kalendarium3-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].

[kalendarium4-15] UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].

[kalendarium5-16] UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].

[kalendarium6-17] UM Wasilków: Kalendarium Wasilkowa. [dostęp 2009-07-25].

[autonazwa1-18] GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-19]. (pol.).

[:0-19] Główny Urząd Statystyczny (GUS) - dane za rok 2022

[populacja2016-20] Wasilków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[rejestr-21] Podlaski Rejestr Zabytków.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Miasto	Wasilków
Wsie	Dąbrówki Horodnianka Jurowce Katrynka Nowodworce Osowicze Rybniki Sielachowskie Sochonie Studzianki Woroszyły Wólka Poduchowna Wólka-Przedmieście
Kolonie	Jaroszówka Jurowce Mostek Ożynnik Zapieczki Zaścianek
Osady leśne	Burczak Katrynka Mostek Podkrzemionka
Części wsi	Horodnianka Hułka Wygwizdowie

Miasta	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy miejsko-wiejskie	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy wiejskie	Dobrzyniewo Duże Gródek Juchnowiec Kościelny Poświętne Turośń Kościelna Zawady

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie (1795–1975)	Białystok (do 1928 →) Choroszcz (do 1875 i od 1919) Czarna Białostocka (od 1962) Goniądz (do 1954 →) Gródek (do 1875) Jasionówka (do 1875) Knyszyn (do 1954 →) Starosielce (1919–54) Supraśl (1824–1875 i od 1919) Suraż (do 1919 i 1923–54 →) Trzcianne (do 1800) Wasilków (od 1919) Zabłudów (do 1875 i od 1919)
Miasteczka (1795–1934)	Choroszcz (1875–1919) Gródek (1875–1934) Janopol (1875–1915) Jasionówka (1875–1919) Supraśl (1875–1919) Trzcianne (1800–1934) Wasilków (← 1915–19) Zabłudów (1875–1919)
Osiedla (1954–72)	Czarna Wieś (1956–62)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Bacieczki (1944–54) Barszczewo (1944–54) Białostoczek (1861–1944) Choroszcz (1861–1944 i 1973–75) Czarna Wieś (← 1915–54) Czarna Białostocka (1973–75) Dobrzyniewo (Kościelne) (1944 i 1973–75) Dojlidy (1861–1954) Dolistowo (1915–44) Goniądz (1915–54 →) Gródek (1861–1954 i 1973–75) Jaświły (1861–1915 i 1944–54 →) Juchnowiec (Dolny) (1861–1954 i 1973–75) Kalinówka (1915–54 →) Krypno (1861–1954 →) Michałowo (1861–1954 i 1973–75) Obrubniki (1861–1944 i 1944–54) Przytulanka (1861–1915) Supraśl (1973–75) Suraż (1919–23) Szymki (1973–75) Trzcianne (1915–54 →) Tykocin (1973–75) Wasilków (1973–75) Zabłudów (1861–1954 i 1973–75) Zaścianki (1973–75) Zawyki (1861–1954)
Gromady (1954–72)	Barszczewo (1954–72) Biele (1954–59) Bobrowniki (1954–59) Bogdanki (1959–72) Czarna Wieś (1954–55) Czarna Wieś Kościelna (1954–72) Dobrzyniewo Duże (1954–59) Dobrzyniewo Kościelne (1959–72) Dobrzyniówka (1954–59) Dojlidy Górne (1959–71) Dorożki (1954–59) Fasty (1954–68) Folwarki Tylwickie (1954–71) Gnieciuki (1954–59) Grabówka (1954–71) Gródek (1954–72) Horodniany (1954 → i ← 1956–72) Jałówka (1954–71) Jeżewo (← 1958–72) Juchnowiec Dolny (1954–72) Jurowce (1954–61) Juszkowy Gród (1954–72) Kamionka (1954–59) Konowały (1954–72) Kozińce (1954–72) Koźliki (1954–59) Królowy Most (1954–72) Kuriany (1954–59) Lewickie (1954–59) Łopuchowo (← 1958–59) Michałowo (1954–72) Mostowlany (1954–59) Nowa Wola (1954–59) Nowe Aleksandrowo (1954–59) Ogrodniczki (1954–71) Olmonty (1954–59) Pogorzałki (1954–61) Rafałówka (1959–72) Rogowo (1954–59) Rudnia (1954–57) Rynki (1954 →) Rzędziany (← 1958–61) Saniki (← 1958–59) Simuny (1954–59) Studzianki (1954–61) Szymki (1954–72) Topolany (1954–59) Trypucie (1954 →) Turośl Dolna (1954 →) Turośl Kościelna (1954 →) Tykocin (← 1958–72) Uhowo (1954 →) Waliły-Stacja (1954–68) Wasilków (1961–72) Wiejki (1954–59) Zabłudów (1959–72) Załuki (1954–59) Zaścianki (1972) Zawady (1954 →) Zawyki (1954 →) Złotoria (← 1958–72) Zubki (1954–72) Zwierki (1954–59) Żuki (1954–59)

Przynależność wojewódzka	Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1944–75)
Miasta (1808–1975)	Dąbrowa Białostocka (do 1892 i 1919–50) Janów (do 1892) Korycin (do 1892) Krynki (← 1944–50) Kuźnica (do 1892) Nowy Dwór (do 1934) Odelsk (do 1892 i 1919–34) Sidra (do 1857) Sokółka Suchowola (do 1892 i 1919–50*) Wasilków (do 1892)
Miasteczka (1808–1934)	Dąbrowa Białostocka (1892–1919) Janów (1892–1934) Korycin (1892–1934) Kuźnica (1892–1934) Nowy Dwór (1892–1919) Odelsk (1892–1919) Sidra (1857–1934) Suchowola (1892–1919) Wasilków (1892–1915 →)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Bagny (1861–1915) Babiki (1915–44 i 1973–75) Czarna Wieś (1861–1915 →) Czarna Wieś (1915–27) Dąbrowa Białostocka (1915–54) Grzebienie (1861–1915) Janów (1915–54 i 1973–75) Kamienna (1861–1915) Kamionka (1861–1915) Korycin (1915–54 i 1973–75) Kruglany (1861–1915) Krynki (← 1944–54 i 1973–75) Kuźnica (1915–54 i 1973–75) Makowlany (1861–1915) Nowowola (1861–1915) Nowy Dwór (1915–54) Odelsk (1915–44) Ostra Góra (1861–1915) Ostrów (1861–1915) Romanówka (1861–1915) Sidra (1915–54 i 1973–75) Sokolany (1915–44) Sokółka (1915–54 i 1973–75) Suchowola (1915–54) Trofimówka (1861–1915) Szudziałowo (1915–54 i 1973–75) Zalesie (1915–54) Zubrzyca (1861–1915)
Gromady (1954–72)	Achrymowce (1954–59) Babiki (1954–72) Białousy (1954–71) Bogusze (1954–61) Bombla (1959–72) Butrymowce (1954–55 →) Chodorówka Nowa (1954–61 →) Czerwonka (1954–59) Czuprynowo (1954–59) Dąbrowa (1954–55 →) Dubaśno (1954–55 →) Górka (1959–72) Górany (1954–71) Horodnianka (1954–55 →) Janowszczyzna (1954–72) Janów (1954–72) Kamienna Stara (1954–55 →) Kamionka Nowa (1954–59) Kamionka Stara / Stara Kamionka (1954–72) Kiersnówka (1954–55 →) Klimówka (1954–59) Korycin (1954–72) Krasne (1954–59) Krasne Folwarczne (1954–59 (→)) Kruszyniany (1954–59) Krynki (1954–72) Kuplisk (1954–57) Kuźnica (1954–72) Lipina (1954–57) Majewo (1954–71) Malawicze Dolne (1954–71) Nierośno (1954–55 →) Nowowola (1954–59) Nowy Dwór (1954–55 →) Ostra Góra (1954–59) Ostrowie (1954–55 →) Ostrów Południowy (1954–59) Pierożki (1954–57) Plebanowo (1954–59) Pokośna (1954–55 →) Popławce (1954–61) Racewo (1954–59) Reszkowce (1954–55 →) Rozedranka Stara / Stara Rozedranka (1954–72) Różanystok (1954–55 →) Sidra (1954–72) Siekierka (1954–57) Sokolany (1959–72) Sokołda (1954–71) Sokółka (1961–72) Suchodolina (1954–55 →) Suchowola (1954–61 →) Szudziałowo (1954–72) Talkowszczyzna (1954–61) Teolin (1954–59) Wierzchlesie (1954–59) Wołyńce (1954–57) Woroniany (1954–59) Wólka (1954–61 →) Zabrodzie (1954–57) Zagórze (1954–59) Zalesie (1954–72) Zdroje (1954–59) Zubrzyca Wielka (1954–57) Zwierzyniec Wielki (1954–55 →)
Legenda	* de facto skasowane w 1944, de jure w 1950