Gródek (gmina) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Gródek
	gmina wiejska
	; Ulica Białostocka w Gródku, siedzibie gminy (2021)
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
TERC	2002042
Siedziba	Gródek
Wójt	Wiesław Kulesza
Powierzchnia	430,6 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 5354
• gęstość	12,5 os./km²
Nr kierunkowy	85
Tablice rejestracyjne	BIA
	Adres urzędu:ul. Chodkiewiczów 2; 16-040 Gródek
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	32
Liczba miejscowości	59
	Położenie na mapie powiatu;
	53°05′48″N 23°39′24″E/53,096667 23,656667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Gródek – gmina wiejska w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Siedziba gminy to Gródek.

Według danych z 30 czerwca 2012^[4] gminę zamieszkiwały 5633 osoby. Natomiast według danych z 31 grudnia 2017 roku gminę zamieszkiwało 5278 osób^[5].

Gmina wyróżnia się tym, że na jej terenie znajdują się obszary należące dawniej do czterech powiatów:

białostockiego:
- gminy Gródek (Bielewicze, Downiewo, Dzierniakowo, Gródek, Józefowo, Kołodno, Mieleszki, Nowosiołki, Pieszczaniki, Słuczanka, Sofipol, Waliły, Waliły-Stacja, Załuki, Zarzeczany),
- gminy Dojlidy (Zasady),
grodzieńskiego:
- gminy Brzostowica Wielka (Bobrowniki, Jaryłówka),
- gminy Hołynka (Chomontowce, Gobiaty, Grzybowce, Łużany, Mostowlany, Narejki, Skroblaki, Świsłoczany, Zielona, Zubki, Zubry),
sokólskiego:
- gminy Szudziałowo (Borki, Królowe Stojło, Radunin),
wołkowyskiego:
- gminy Jałówka (Wiejki, Podozierany, Straszewo, Wierobie).

Historia

Początki gminy Gródek sięgają XI–XII w. W tym okresie był to ważny gród na szlaku Grodno-Bielsk-Drohiczyn. W też czasie osiedlił się na tych terenach ród Chodkiewiczów. Szczyt swojej świetności Gródek przeżywał w XV i XVI w., zwłaszcza w czasach Aleksandra i jego syna Grzegorza Chodkiewiczów. Wówczas założono większość wsi w dobrach gródeckich. Po śmierci Grzegorza jego spadkobiercy nie interesowali się Gródkiem, wskutek czego zaczął on podupadać. Prawdopodobnie na początku XVIII wieku, w trakcie wojny północnej, został zniszczony też zamek Chodkiewiczów, który wybudowany w XV za miastem^[6]^[7]. W XVII i XVIII w. Gródek kilkakrotnie zmieniał właścicieli. Należał do Paców, Sapiehów, Radziwiłłów. Lata wojen w okresie najazdu szwedzkiego zdziesiątkowały mieszkańców obszaru, co spowodowało zahamowanie rozwoju. W ciągu okresu przejściowego, około 1793 roku, Gródek należał do Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski znalazł się przejściowo na terytorium Królestwa Prus, a po 1807 roku należał do Carstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego w 1863, w okolicznych lasach działały oddziały Walerego Wróblewskiego i Onufrego Duchińskiego. Po przeprowadzeniu w 1886 linii kolejowej Białystok–Wołkowysk, przebiegającej w odległości 2 km od Gródka, nastąpił intensywny rozwój całej gminy, szczególnie pod względem przemysłu włókienniczego. W tym okresie większość mieszkańców Gródka stanowili Żydzi^[7].

W czasie II wojny światowej, około 1941, do Gródka wkroczyli Niemcy. Po odwrocie Armii Czerwonej w pobliskich lasach zaczęły działać liczne oddziały partyzanckie, w skład których wchodzili – czynnie lub biernie – także okoliczni mieszkańcy. Jednym z takich oddziałów był oddział partyzancki im. Konstantego Kalinowskiego, którym dowodził Aleksander Karpiuk ze Straszewa^[8]. 3 czerwca 1943 za współpracę z partyzantami hitlerowcy wymordowali ludność wsi Popówka i spalili wszystkie jej zabudowania. Zginęło 37 osób^[9]. Do walki z hitlerowskim najeźdźcą stawały niejednokrotnie całe rodziny. W dowód uznania bohaterskiej postawy społeczności gródeckiej w czasie okupacji hitlerowskiej, w 1977 gmina otrzymała Krzyż Grunwaldu II klasy^[8]. W czasie wojny i niemieckiej okupacji przemysł Gródka został zniszczony, zaś ludność żydowska, spośród której rekrutowała się większość robotników, uległa zagładzie. W okresie Polski Ludowej Gródek przestał być ośrodkiem przemysłowym, a rozwój gminy nastąpił w kierunku rolniczym. Powstały spółdzielnie produkcyjne i państwowe gospodarstwa rolne. Jedyną oznaką przemysłu było wybudowanie w Gródku Zakładu Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”, które dawały zatrudnienie wielu kobietom z całej gminy^[10].

Na początku lat 90. XX wieku zostało otwarte przejście graniczne w Bobrownikach. W ten sposób gmina gródecka znowu stała się pomostem na szlaku handlowym między Wschodem a Zachodem. Obecnie Gródek to obszar intensywnego rozwoju przemysłu drzewnego oraz rolnictwa. Słabe gleby nie sprzyjają uprawom, dlatego też miejscowi rolnicy upatrują dodatkowego źródła dochodu w agroturystyce^[7].

Zabytki

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[11] gmina Gródek jest największą gminą w powiecie białostockim^[7], ma obszar 430,6 km², w tym:

użytki rolne: 33%
użytki leśne: 58%

Gmina stanowi 14,43% powierzchni powiatu.

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę zamieszkiwało 4401 osób, wśród których 437 było wyznania rzymskokatolickiego, 2386 prawosławnego, 14 ewangelickiego, 1549 mojżeszowego a 15 określiło siebie jako bezwyznaniowcy. Jednocześnie 1211 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1752 białoruską, 5 niemiecką,1432 żydowską a 1 rusińską. W gminie było 800 budynków mieszkalnych (w tym 15 niezamieszkałych)^[12].

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[5].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	5 278	100	2 713	51,4	2 565	48,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	12		7		5

Piramida wieku mieszkańców gminy Gródek w 2014 roku^[1].

Skład narodowościowy

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku większość mieszkańców ówczesnej gminy Gródek zadeklarowała narodowość białoruską (1752 osoby, co stanowiło 40% wszystkich mieszkańców gminy). Pozostali podali kolejno narodowość: żydowską (1432 osoby, 33% mieszkańców), polską (1211 osób, 27% mieszkańców), niemiecką (5 osób) i rusińską (1 osoba)^[13].

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku 76,1% mieszkańców gminy Gródek zadeklarowało narodowość polską, zaś 23,07% narodowość białoruską^[14]. Wynik ten dał możliwość zastosowania na terenie gminy polsko-białoruskiego dwujęzycznego nazewnictwa geograficznego oraz wprowadzenia języka białoruskiego jako pomocniczego.

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku udział mniejszości białoruskiej w strukturze narodowościowej mieszkańców gminy spadł poniżej 20%, w związku z czym mniejszość ta utraciła wspomniane w poprzednim akapicie prawa^[15].

Sołectwa

Bielewicze, Bobrowniki, Borki, Chomontowce, Dzierniakowo, Gródek I, Gródek II, Grzybowce, Kołodno, Królowe Stojło, Królowy Most, Mieleszki, Mieleszki-Kolonia, Mostowlany, Nowosiółki, Pieszczaniki, Piłatowszczyzna, Podozierany, Radunin, Skroblaki, Słuczanka, Sofipol, Straszewo, Waliły, Waliły-Dwór, Waliły-Stacja, Wiejki, Wierobie, Załuki, Zarzeczany, Zubki, Zubry^[2].

Miejscowości niesołeckie

Bagno, Bobkowy Hrud, Downiewo, Glejsk, Gobiaty, Jakubin, Jaryłówka, Józefowo, Józefowo (leśniczówka), Kondycja, Kozi Las, Kuberka, Łużany, Narejki, Pałatki, Podzałuki, Przechody, Radunin (gajówka), Ruda, Skroblaki (leśniczówka), Stryjenszczyzna, Świsłoczany, Turowo, Waliły-Osada, Wyżary, Zasady, Zielona.

Sąsiednie gminy

Krynki, Michałowo, Supraśl, Szudziałowo, gmina Zabłudów. Gmina sąsiaduje z Białorusią.

Przyroda

Właściwym dla Gródka jest Nadleśnictwo Waliły, podlegające Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Białymstoku.

Na terenie gminy częściowo znajdują się rezerwaty przyrody:

Rezerwat Chomontowszczyzna utworzono m.in. w celu zachowania wolno żyjącego stada żubrów^[7].

W ramach programu sieci obszarów objętych ochroną przyrody na terytorium Unii Europejskiej Natura 2000 w celu zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważane są za cenne i zagrożone w skali całej Europy, objęte zostały, mieszcząca się w części na terenie gminy Gródek:

Ostoja Knyszyńska^[16]
Puszcza Knyszyńska^[17]

W obrębie gminy Gródek znajduje się także część Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej im. profesora Witolda Sławińskiego^[18] oraz część Obszaru Chronionego Krajobrazu Wzgórza Sokólskie.

Przypisy

↑ ^a ^b Gmina Gródek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b BIP gminy, sołectwa
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Białymstoku
↑ GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-19]. (pol.).
↑ ^a ^b Gmina Gródek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-14] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Sulimierski i Chlebowski 1880 ↓, s. 52.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gródek. Zielone Wrota. [dostęp 2018-04-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-22)].
↑ ^a ^b Pomnik Krzyża Grunwaldu (Gródek). Ciekawepodlasie.pl. [dostęp 2018-04-22].
↑ Urszula Krutul: Ależ gada to Podlasie. Wspolczesna.pl. [dostęp 2018-04-22].
↑ Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Karo" w Siedlcach. Szukajwarchiwach.pl. [dostęp 2018-04-22].
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 13 .
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 22 (13).
↑ Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu. Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 r.. [dostęp 2016-06-29].
↑ Eugeniusz Czykwin. Białorusinów coraz mniej i mniej. „Przegląd Prawosławny”. 12 (342), grudzień 2013. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego. [dostęp 2018-12-07].
↑ Obszar Natura 2000. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].
↑ Obszar Natura 2000. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].
↑ Park krajobrazowy. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].

Bibliografia

Genealogia rodu Chodkiewiczów
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T 2. Kasa im. Józefa Mianowskiego, 1880.

[populacja2016-1] Gmina Gródek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[sol-2] BIP gminy, sołectwa

[us-3] Urząd Statystyczny w Białymstoku

[autonazwa1-4] GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-19]. (pol.).

[:0-5] Gmina Gródek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-14] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[CITEREFSulimierskiChlebowski188052-6] Sulimierski i Chlebowski 1880 ↓, s. 52.

[zielone-7] Gródek. Zielone Wrota. [dostęp 2018-04-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-22)].

[ciekawe-8] Pomnik Krzyża Grunwaldu (Gródek). Ciekawepodlasie.pl. [dostęp 2018-04-22].

[9] Urszula Krutul: Ależ gada to Podlasie. Wspolczesna.pl. [dostęp 2018-04-22].

[10] Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Karo" w Siedlcach. Szukajwarchiwach.pl. [dostęp 2018-04-22].

[autonazwa1a-11] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[:02-12] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 13 .

[Spis1921-13] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 22 (13).

[14] Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu. Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 r.. [dostęp 2016-06-29].

[PP08/2009-15] Eugeniusz Czykwin. Białorusinów coraz mniej i mniej. „Przegląd Prawosławny”. 12 (342), grudzień 2013. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego. [dostęp 2018-12-07].

[16] Obszar Natura 2000. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].

[17] Obszar Natura 2000. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].

[18] Park krajobrazowy. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Wsie	Bielewicze Bobrowniki Borki Chomontowce Downiewo Dzierniakowo Gobiaty Gródek Grzybowce Jaryłówka Józefowo Kołodno Królowe Stojło Łużany Mieleszki Mostowlany Narejki Nowosiółki Pieszczaniki Podozierany Podzałuki Przechody Radunin Skroblaki Słuczanka Sofipol Straszewo Świsłoczany Waliły Wiejki Wierobie Załuki Zarzeczany Zasady Zielona Zubki Zubry
Kolonie	Bagno Bobkowy Hrud Glejsk Gródek-Kolonia Jakubin Kondycja Mieleszki-Kolonia Piłatowszczyzna Ruda Stryjenszczyzna
Osady	Królowy Most Kuberka Pałatki Radunin (osada leśna) Waliły-Dwór Waliły-Osada Waliły-Stacja Wyżary
Osady leśne	Józefowo (leśniczówka) Kozi Las Skroblaki (leśniczówka) Turowo

Miasta	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy miejsko-wiejskie	Choroszcz Czarna Białostocka Łapy Michałowo Supraśl Suraż Tykocin Wasilków Zabłudów
Gminy wiejskie	Dobrzyniewo Duże Gródek Juchnowiec Kościelny Poświętne Turośń Kościelna Zawady

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie (1795–1975)	Białystok (do 1928 →) Choroszcz (do 1875 i od 1919) Czarna Białostocka (od 1962) Goniądz (do 1954 →) Gródek (do 1875) Jasionówka (do 1875) Knyszyn (do 1954 →) Starosielce (1919–54) Supraśl (1824–1875 i od 1919) Suraż (do 1919 i 1923–54 →) Trzcianne (do 1800) Wasilków (od 1919) Zabłudów (do 1875 i od 1919)
Miasteczka (1795–1934)	Choroszcz (1875–1919) Gródek (1875–1934) Janopol (1875–1915) Jasionówka (1875–1919) Supraśl (1875–1919) Trzcianne (1800–1934) Wasilków (← 1915–19) Zabłudów (1875–1919)
Osiedla (1954–72)	Czarna Wieś (1956–62)
Gminy wiejskie (1861–1954 i 1973–75)	Bacieczki (1944–54) Barszczewo (1944–54) Białostoczek (1861–1944) Choroszcz (1861–1944 i 1973–75) Czarna Wieś (← 1915–54) Czarna Białostocka (1973–75) Dobrzyniewo (Kościelne) (1944 i 1973–75) Dojlidy (1861–1954) Dolistowo (1915–44) Goniądz (1915–54 →) Gródek (1861–1954 i 1973–75) Jaświły (1861–1915 i 1944–54 →) Juchnowiec (Dolny) (1861–1954 i 1973–75) Kalinówka (1915–54 →) Krypno (1861–1954 →) Michałowo (1861–1954 i 1973–75) Obrubniki (1861–1944 i 1944–54) Przytulanka (1861–1915) Supraśl (1973–75) Suraż (1919–23) Szymki (1973–75) Trzcianne (1915–54 →) Tykocin (1973–75) Wasilków (1973–75) Zabłudów (1861–1954 i 1973–75) Zaścianki (1973–75) Zawyki (1861–1954)
Gromady (1954–72)	Barszczewo (1954–72) Biele (1954–59) Bobrowniki (1954–59) Bogdanki (1959–72) Czarna Wieś (1954–55) Czarna Wieś Kościelna (1954–72) Dobrzyniewo Duże (1954–59) Dobrzyniewo Kościelne (1959–72) Dobrzyniówka (1954–59) Dojlidy Górne (1959–71) Dorożki (1954–59) Fasty (1954–68) Folwarki Tylwickie (1954–71) Gnieciuki (1954–59) Grabówka (1954–71) Gródek (1954–72) Horodniany (1954 → i ← 1956–72) Jałówka (1954–71) Jeżewo (← 1958–72) Juchnowiec Dolny (1954–72) Jurowce (1954–61) Juszkowy Gród (1954–72) Kamionka (1954–59) Konowały (1954–72) Kozińce (1954–72) Koźliki (1954–59) Królowy Most (1954–72) Kuriany (1954–59) Lewickie (1954–59) Łopuchowo (← 1958–59) Michałowo (1954–72) Mostowlany (1954–59) Nowa Wola (1954–59) Nowe Aleksandrowo (1954–59) Ogrodniczki (1954–71) Olmonty (1954–59) Pogorzałki (1954–61) Rafałówka (1959–72) Rogowo (1954–59) Rudnia (1954–57) Rynki (1954 →) Rzędziany (← 1958–61) Saniki (← 1958–59) Simuny (1954–59) Studzianki (1954–61) Szymki (1954–72) Topolany (1954–59) Trypucie (1954 →) Turośl Dolna (1954 →) Turośl Kościelna (1954 →) Tykocin (← 1958–72) Uhowo (1954 →) Waliły-Stacja (1954–68) Wasilków (1961–72) Wiejki (1954–59) Zabłudów (1959–72) Załuki (1954–59) Zaścianki (1972) Zawady (1954 →) Zawyki (1954 →) Złotoria (← 1958–72) Zubki (1954–72) Zwierki (1954–59) Żuki (1954–59)