Flota wojenna Zakonu Rycerzy Świętego Jana – Wikipedia, wolna encyklopedia
Widok wejścia do Grand Harbour, z różnymi okrętami Zakonu w tle | |
Zakon | |
---|---|
Siły zbrojne | |
Data utworzenia | XII wiek |
Data likwidacji | 1798 |
Bandera | |
Proporzec |
Flota wojenna Rycerzy Szpitalników Zakonu św. Jana, znana też po roku 1530 jako Flota Maltańska, była to pierwsza marynarka wojenna w historii zakonów rycerskich. Została ona utworzona w okresie średniowiecza, w późnych latach XII wieku. Flota osiągnęła swój rozkwit w latach 1680., podczas rządów Wielkiego Mistrza Gregorio Carafy[1]. Została ona rozformowana po francuskiej inwazji na Maltę w 1798 roku, a jej okręty zostały przejęte przez marynarkę wojenną Francji.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego został założony około roku 1099, aby objąć opieką pielgrzymów do Ziemi Świętej. Zakon został usankcjonowany bullą papieską w roku 1113. W końcu ich rola objęła również obronę pielgrzymów. W połowie XII wieku Zakon stał się właścicielem pierwszego okrętu transportowego. Później zaczął sam budować okręty dla siebie we własnej stoczni w Akce. W latach 1280. Zakon wysłał pewną liczbę okrętów, wspomagając krucjatę aragońską[2].
Po upadku Akki w roku 1291, rycerze szpitalnicy przenieśli się na Cypr. Papież Mikołaj IV namówił joannitów oraz inne zakony rycerskie (m.in. templariuszy), aby zbudowali własne floty wojenne, w celu wykonania embarga na mameluckim Egipcie. W grudniu 1291 roku papież zażądał, aby połowa europejskich dochodów Zakonu została przeznaczona na budowę floty, a w styczniu 1292 roku upoważnił on Zakon do wykorzystania swoich nowych galer w celu obrony Ormiańskiego Królestwa Cylicji[2].
Pierwsza wzmianka o admirale floty Zakonu datuje się na rok 1299. W roku 1306 Zakon radykalnie przystosował się do walk na morzu i zaczął stawać się potęgą morską[2].
Rodos
[edytuj | edytuj kod]W roku 1309 Zakon odebrał Bizancjum wyspę Rodos i ustanowił tam swoją siedzibę[3]. Od kiedy Zakon osiadł na wyspie, flota zaczęła być znaczącą częścią jego systemu obronnego[4].
W tym okresie Rycerze stoczyli kilka morskich bitew na Morzu Egejskim, jak np. bitwa koło wyspy Chios w roku 1319, oraz wspomagali operacje morskie innych flot europejskich, jak np. na Eubei w roku 1344.[4].
Malta
[edytuj | edytuj kod]W roku 1522, po sześciomiesięcznym oblężeniu, Zakon utracił Rodos na rzecz Imperium Osmańskiego. Po kilku latach błąkania się Zakonu po Europie, cesarz Karol V zaoferował joannitom objęcie w posiadanie wysp Malta i Gozo oraz portu w Trypolisie. Zakon przybył na Maltę, wpływając na okrętach „San Giovanni”, „Santa Croce”, „San Filippo” oraz na okręcie flagowym „Santa Anna” 26 października 1530 roku[5].
Bazując na Malcie, Zakon i jego flota brały udział w wielu bitwach morskich przeciwko flocie osmańskiej lub piratom berberyjskim. Zakon wysłał karakę oraz cztery galery, wspomagając Hiszpanów i ich sprzymierzeńców w zdobyciu Tunisu w roku 1535. Okręty Zakonu brały również udział w bitwie pod Prevezą (1538), ekspedycji algierskiej (1541) oraz bitwie o Dżerbę (1560), w których Turcy triumfowali nad siłami chrześcijańskimi.
Cztery zakonne galery, „Santa Fè”, „San Michele”, „San Filippo” oraz „San Claudio”, zostały w roku 1551 lub 1556 (źródła podają różne daty), w Grand Harbour wywrócone przez wielkie tornado. Naprawione je za fundusze przysłane z Hiszpanii, Państwa Papieskiego, Francji oraz przeora St. Giles. Jedna galera została zbudowana na koszt Wielkiego Mistrza Claude de la Sengle[6].
Kiedy w roku 1566 rozpoczęto budowę miasta Valletta, w planach było również zbudowanie arsenału oraz mandracchio dla floty Zakonu. Budowa arsenału nie została nigdy zrealizowana, a prace przy mandracchio wstrzymano niedługo po rozpoczęciu, zaś teren ten przeistoczył się w slumsy, znane jako Manderaggio[7]. W końcu, w roku 1597, arsenał został zbudowany w Birgu. W roku 1654, w fosie Valletty zbudowano przystań, lecz zamknięto ją w roku 1685.[8]
Trzy z zakonnych okrętów brały udział w bitwie pod Lepanto w roku 1571, która była przełomowym zwycięstwem Ligi Świętej . Po tej bitwie siła Turków osmańskich na terenie śródziemnomorskim zaczęła słabnąć i w końcu Zakon usankcjonował korsarstwo przeciwko statkom muzułmańskim u wybrzeży Afryki Północnej i Lewantu.
W wiekach XVII i XVIII flota Zakonu brała udział w kilku wojnach wenecko-tureckich . Godną uwagi akcją była walka z 28 września 1644 roku , która rozpoczęła wojnę kandyjską. Szczyt potęgi floty zakonnej przypadł na lata 1680., kiedy Wielkim Mistrzem był Gregorio Carafa[1]. W tym czasie powiększona została stocznia w Birgu[8].
Po roku 1740 flota zakonna oraz stocznia zaczęły podupadać, razem z powolnym upadkiem Zakonu[8]. Po raz ostatni flota była w walce podczas francuskiej inwazji na Maltę w roku 1798. 10 czerwca, galera, dwa galeony i szalupa wypłynęły z Grand Harbour i podjęły nieskuteczny atak przeciwko siłom francuskim lądującym w St. Julian’s Bay i St. George’s Bay[9].
Po kapitulacji Zakonu 11 czerwca 1798 roku, wszystkie jego okręty zostały przejęte przez Francuzów. Okręty liniowe „San Zaccharia” i „San Giovanni” oraz fregata „Sante Elisabeth” zostały włączone do francuskiej marynarki wojennej i przemianowane, odpowiednio, na „Dégo”, „Athénien” i „Carthaginoise”. Wszystkie trzy pozostały na Malcie podczas brytyjskiej blokady Malty i w roku 1800 przeszły w ręce Brytyjczyków. „Dégo” and „Carthaginoise” były uszkodzone, lecz „Athénien” została włączona do Royal Navy jako HMS „Athenienne”. Okręt zatonął koło Sycylii w roku 1806[10].
Okręty
[edytuj | edytuj kod]Flota wojenna zakonu Maltańskiego, podczas swojego istnienia miała wiele różnych typów okrętów. W XVII wieku w jej skład wchodziły głównie galery, które miały różne rozmiary. W skład floty wchodziły też w różnym czasie galeony, karaki, fregaty lub szebeki.
Wielki Mistrz posiadał też barkę ceremonialną , używaną podczas specjalnych okazji.
W XVIII wieku Zakon posiadał też kilka okrętów liniowych.
Lista okrętów liniowych Zakonu Joannitów, kiedy miał on swą siedzibę na Malcie (liczba po nazwie okrętu, oznacza ilość dział, w które był on uzbrojony):
- „Santa Anna” (1522) – wycofany z użycia 1540
- ? 40 (tunezyjski, przechwycony 1628)
- ? 46 (tunezyjski, przechwycony 1640)
- ? (turecki, przechwycony 1644)
- ? 54 (turecki, przechwycony 1654) – zatonął wkrótce po przejęciu 1654
- „Beneghem” 66 (turecki „Sultana Berenghemi”, przechwycony 1700)
- San Giovanni 64/70 (~ 1703)
- San Giacomo 64/70 (~ 1703)
- Santa Croce 44/46/50 (tunezyjski La Rosa/Rose of Tunis, przechwycony 1706)
- San Raimondo 46 (prawdopodobnie taki sam, jak Santa Croce, powyżej)
- Santa Caterina 64/70
- ? 56? (trypolitański, przechwycony 1709)
- ? (algierski Half Moon 40, przechwycony 1713)
- San Giovanni 60/64 (1718) – BU 1753
- San Giorgio 60/64 (1719)
- San Vicenzo 50 (1720)
- ? 48 (trypolitański, przechwycony 1723)
- San Antonio di Padova 52/60/64 (1727) – BU 1765
- ? 48 (turecki ?, przechwycony 1732)
- San Giovanni (1755) – BU 1765
- San Salvatore 70/80 (turecki „Corona Ottomana”, przechwycony po buncie niewolników 1760) – do Francji 1760/61, z powrotem do Turcji 1761
- San Zaccaria 64 (1765) – przechwycony przez Francję 1798 i przemianowany na Dégo, przejęty przez Brytyjczyków 1800
- San Giovanni 60-66 (1768/69) – do Neapolu 1781/84
- San Giacomo/San Gioacchino/St Joachim (1769/70) – do Neapolu 1781/84
- San Giovanni 64 (1798) – przechwycony przez Francję 1798 i przemianowany na Athénien, przejęty przez Brytyjczyków 1800, zatonął 1806[10]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Luisa Bertoni: Dizionario Biografico degli Italiani – Volume 19. 1976. [dostęp 2015-09-18]. (wł.).
- ↑ a b c Jonathan Riley-Smith: The Knights Hospitaller in the Levant, c.1070–1309. Palgrave Macmillan, 2012, s. 92–93. ISBN 978-0-230-29083-9. (ang.).
- ↑ Kevin Knight: Hospitallers of St. John of Jerusalem. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2015-09-18]. (ang.).
- ↑ a b Judi Upton-Ward: The Military Orders: On land and by Sea. Ashgate Publishing, Ltd., 2008. ISBN 978-0-7546-6287-7. (ang.).
- ↑ Birgu’s Fortifications. Birgu Local Council. [dostęp 2015-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-13)]. (ang.).
- ↑ Joe Abela: Claude de la Sengle (1494 – 1557). Senglea Local Council. [dostęp 2015-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
- ↑ Sonia Attard: The Valletta Fortifications. aboutmalta.com. [dostęp 2015-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-05)]. (ang.).
- ↑ a b c Sandro Sciberras: Maltese History – B. The Order’s Naval Establishments. St. Benedict College. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-30)]. (ang.).
- ↑ Stephen C. Spiteri. Fort Tigné 1792. „Arx Occasional Papers”, s. 68, 2011. [dostęp 2015-09-18]. (ang.).
- ↑ a b Terence Grocott: Shipwrecks of the Revolutionary & Napoleonic Eras. Caxton Editions, 2002, s. 219–221. ISBN 1-84067-164-5. (ang.).