Lulek – Wikipedia, wolna encyklopedia

Lulek
	; Morfologia (lulek czarny)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
Rodzaj	lulek
	Nazwa systematyczna
	Hyoscyamus L.; Sp. Pl. 179. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hyoscyamus niger L.
Synonimy
	Archihyoscyamus A.M.Lu; Hyoscarpus Dulac;
	Archihyoscyamus A.M.Lu; Hyoscarpus Dulac;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lulek (Hyoscyamus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny psiankowatych^[2]. Obejmuje ok. 15^[5]–32^[4] gatunków występujących w Eurazji – na wschodzie po Chiny i w północnej Afryce – na południu sięgając po Somalię^[6] (w Europie 5 gatunków^[5]). Niektóre gatunki bywają uprawiane^[7]. W Polsce jako zadomowiony antropofit rośnie lulek czarny (Hyoscyamus niger) i jako efemerofit lulek biały (Hyoscyamus albus)^[8]. Rośliny z tego rodzaju, podobnie jak wiele innych psiankowatych, są silnie trujące, ale w przeszłości, zwłaszcza lulek czarny, były stosowane w medycynie (np. w starożytnej Asyrii używano lulka do uśmierzania bólu zęba) i jako narkotyk^[6]. W małych dawkach ułatwia zasypianie, w większych powoduje halucynacje, w tym wrażenie bycia pokrytym włosami na podobieństwo wilkołaka. Lulek został użyty jako trucizna w morderstwie dokonanym przez dr. Crippena w 1910^[5]. Stosowany był do ogłuszania ptactwa (np. w celu ułatwienia jego kradzieży), ale też do zwalczania szkodników roślin^[6].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 1 m wysokości^[5], o pędach prosto wzniesionych lub rozpościerających się, pokrytych prostymi włoskami gruczołowatymi^[7].
Liście: Pojedyncze^[5], skrętoległe, ale też czasem skupione w rozetę przyziemną, siedzące lub krótkoogonkowe, czasem całobrzegie, ale na ogół zatokowo wcinane, grubo ząbkowane lub pierzasto klapowane^[7]. Zwykle cienkie i lepkie od pokrywających je włosków gruczołowych^[5].
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo w kątach liści, czasem skupione w górnej, pastorałowato wygiętej części pędu na podobieństwo grona lub kłosa^[7]. Kielich zrosłodziałkowy, rurkowaty. Korona kwiatu szeroko dzwonkowata, zrosłopłatkowa, w kolorze fioletowym, zielonkawym, białym lub żółtym, często z ciemniejszym żyłkowaniem^[5]. Nitki 5 pręcików zrośnięte z nasadą korony. Zalążnia górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami, szyjka słupka pojedyncza, zakończona zaokrąglonym znamieniem^[5].
Owoce: Wielonasienne, suche torebki zamknięte w trwałym i powiększającym się w czasie owocowania kielichu. Nasiona brązowe, drobne^[5].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Hyoscyameae i podrodziny Solanoideae z rodziny psiankowatych Solanaceae^[9].

Wykaz gatunków^[4]

Hyoscyamus afghanicus Pojark.
Hyoscyamus albus L. – lulek biały
Hyoscyamus arachnoideus Pojark.
Hyoscyamus aureus L. – lulek złoty
Hyoscyamus bornmuelleri Khat.
Hyoscyamus boveanus (Dunal) Asch. & Schweinf.
Hyoscyamus coelesyriacus Bornm.
Hyoscyamus desertorum (Asch. ex Boiss.) Täckh.
Hyoscyamus flaccidus C.Wright
Hyoscyamus gallagheri A.G.Mill. & Biagi
Hyoscyamus grandiflorus Franch.
Hyoscyamus insanus Stocks
Hyoscyamus kotschyanus Pojark.
Hyoscyamus kurdicus Bornm.
Hyoscyamus leptocalyx Stapf
Hyoscyamus leucanthera Bornm. & Gauba
Hyoscyamus longipedunculatus C.C.Towns.
Hyoscyamus malekianus Parsa
Hyoscyamus multicaulis Rech.f. & Edelb.
Hyoscyamus muticus L.
Hyoscyamus niger L. – lulek czarny
Hyoscyamus nutans Schönb.-Tem.
Hyoscyamus orthocarpus Schönb.-Tem.
Hyoscyamus pojarkovae Schönb.-Tem.
Hyoscyamus pusillus L.
Hyoscyamus reticulatus L.
Hyoscyamus rosularis Schönb.-Tem.
Hyoscyamus senecionis Willd.
Hyoscyamus squarrosus Griff.
Hyoscyamus tenuicaulis Schönb.-Tem.
Hyoscyamus tibesticus Maire
Hyoscyamus turcomanicus Pojark.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-13] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c Hyoscyamus Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 225. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 457, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Hyoscyamus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Genus: Hyoscyamus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-23].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-13] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[powo-4] Hyoscyamus Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-03].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 225. ISBN 0-333-74890-5.

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 457, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-7] Hyoscyamus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-03-01].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-9] Genus: Hyoscyamus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]