Marceli Żółtowski (1900–1940) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy porucznika WP. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Marceli Żółtowski

porucznik kawalerii
Data i miejsce urodzenia	18 czerwca 1900 Jarogniewice
Data i miejsce śmierci	16-19 kwietnia 1940 Katyń
Przebieg służby
Lata służby	1919–1920, 1939–1940
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	16 pułk ułanów wielkopolskich 17 pułku ułanów wielkopolskich
Stanowiska	dowódca szwadronu
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Marceli Teodor Marek Żółtowski herbu Ogończyk^[1] (ur. 18 czerwca 1900 w Jarogniewicach, zm. 16–19 kwietnia 1940 w Katyniu) – polski ziemianin – hrabia, żołnierz, działacz społeczny, porucznik kawalerii rezerwy Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Urodził się 18 czerwca 1900 w Jarogniewicach, w powiecie kościańskim, w znanej wielkopolskiej rodzinie ziemiańskiej Adama Żółtowskiego (1866–1934) i Marii z Kwileckich (1870–1959)^[1][2].

Aby uniknąć germanizacji zarówno Marceli jak i jego rodzeństwo zostali wysłani do szkół za granicą. W latach 1910–1916 uczęszczał do szkoły w Patschkau na Śląsku, a następnie od 1916 do 1919 uczył się w szkole średniej w Szwajcarii^[3]. Ze względu na młody wiek nie uzyskał zgody rodziców na udział w powstaniu wielkopolskim. W marcu 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego^[3]. Po ukończeniu szkolenia w lutym 1920 na podchorążych w Warszawie^[3], walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w szeregach 16 pułku ułanów wielkopolskich przeciwko armii Budionnego. 3 sierpnia 1920 został ranny w nogę^[4] i wrócił do rodzinnych Jarogniewic, gdzie leczony był przez chirurga z Kościana. Po wyzdrowieniu powrócił do służby i do końca wojny dowodził plutonem^[3]. 1 września 1920 awansowano go na stopień podporucznika^[3]. W 1921 za zasługi wojenne został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy^[4][5][6], a we wniosku o jego nadanie, napisano m.in.^[3][7]:

W 1922 zdał egzamin dojrzałości w Poznaniu^[3], a następnie uczestniczył w wyższych kursach ziemiańskich we Lwowie, które ukończył^[3]. W okresie międzywojennym kilka razy odbywał ćwiczenia w 17 pułku piechoty^[3]. 29 stycznia 1932 został mianowany porucznikiem ze starszeństwem z 2 stycznia 1932 i 28. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych kawalerii^[8][3].

24 sierpnia 1939 zmobilizowany^[3] został do 17 pułku ułanów wielkopolskich w Lesznie. 26 sierpnia stawił się w Ośrodku Zapasowym Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Kraśniku Lubelskim^[3] i objął dowództwo szwadronu 17 puł. Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę, w nocy z 30 września na 1 października dostał się nad Sanem do niewoli sowieckiej. Od kwietnia 1940 przebywał w obozie jenieckim w Kozielsku^[9][3]. Między 15 a 17 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego^[9] – lista wywózkowa 032/1 z 14 kwietnia 1940^[9][10], pozycja 91^[3]. Między 16 a 19 kwietnia 1940 został zamordowany w Katyniu^[9][2][3] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu^[11][12]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne^[13][14]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców^[15] pod numerem 1142^{[16][17][9][2][18]} – dosłownie opisany jako Żołtowski Marcelli (raport dzienny z 6 maja 1943)^[9]. Przy jego szczątkach znaleziono legitymację „Virtuti Militari”, część książki wojskowej oraz wizytówkę^[19][20]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 01142^[19]. W Archiwum Robla w pakiecie 03-01^[9], wymieniony (bez nazwiska) z notatką „Głuchow”, w spisie nazwisk bez daty – jeńców obozu w Kozielsku, w notatniku znalezionym przy szczątkach Łukasza Zwierkowskiego^[21][22].

O pobycie por. Marcelego Żółtowskiego w Kozielsku wspominał w liście do rodziny z 1962 prof. Stanisław Swianiewicz:

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień kapitana^[24][25][26]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

17 października 1929 ożenił się z Różą Turno^[2] i objął po swoim wuju majątek Głuchowo^[3]. Oprócz gospodarowania poświęcał czas na swoje hobby, którymi była jazda konna i motoryzacja. Angażował się także wraz z żoną społecznie i charytatywnie na rzecz mieszkańców Głuchowa i okolic organizując wiejski ośrodek zdrowia, bibliotekę, półkolonie dla dzieci i kursy dokształcające dla ich rodziców. Ze związku Marcelego i Róży urodziło się czworo dzieci: Maria, Joanna, Teresa oraz Piotr^[7].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3360 – 30 czerwca 1921^{[27][28][29][3]}
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[3]

• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu
• kampania wrześniowa

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Kazimierz Banaszek, Krystyna Wanda Roman, Zdzisław Sawicki: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari, 2000. ISBN 83-87893-79-X.
• Piotr Bauer, Jerzy Zielonka, „Żołnierska droga przez mękę”, Kościan, Towarzystwo Miłośników Ziemi Kościańskiej, Biblioteczka „Wiadomości Kościańskich”, 1990.
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
• Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów Kozielskiego Obozu NKWD rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
• Żółtowski Marceli. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.38-2931 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-23].
• Marceli Teodor Marek hr. (primog.) Żółtowski h. Ogończyk w Wielkiej Genealogii Minakowskiego