Mikołajek (roślina) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Mikołajek
Ilustracja
Morfologia (mikołajek nadmorski)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

mikołajek

Nazwa systematyczna
Eryngium Tourn. ex L.
Sp. Pl.: 233 (1753)[3]
Typ nomenklatoryczny

Eryngium maritimum L.[4]

Synonimy
  • Atirsita Raf.
  • Klonion Raf.
  • Reilia Steud.
  • Strebanthus Raf.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Mikołajek (Eryngium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych. Należy do niego ok. 230[5]–245[3] gatunków występujących na różnych kontynentach z wyjątkiem równikowej i południowej Afryki[5]. Najbardziej zróżnicowane są w Ameryce Południowej[6] oraz w Europie i północnej Afryce[5]. Do polskiej flory należą trzy gatunki rosnące w stanie dzikim: mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum), polny (E. campestre) i płaskolistny (E. planum)[7].

Liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne ze względu na walory ozdobne swoich zazwyczaj srebrzystych liści o metalicznym połysku, często kolczaste (gatunki euroazjatyckie) lub mieczowate (gatunki amerykańskie)[8][6]. Liczne gatunki są też jadalne (spożywane są liście i kandyzowane korzenie), niektóre są wykorzystywane leczniczo. Liście E. pandanifolium dostarczają włókna caraguata[5].

Gatunki uprawiane w Polsce: mikołajek agawolistny E. agavifolium, mikołajek alpejski E. alpinum, mikołajek ametystowy E. amethystinum, mikołajek białokolcowy E. spinalba, mikołajek iberyjski E. bourgati, mikołajek kreteński E. creticum, mikołajek nadwodny E. aquaticum, mikołajek błękitny E. caeruleum, mikołajek olbrzymi E. giganteum, mikołajek lodowcowy E. glaciale, mikołajek dłoniasty E. palmatum, mikołajek różnolistny E. variifolium, mikołajek jukkolistny E. yuccifolium[7][9][10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Rośliny dwuletnie i byliny osiągające nawet ponad 3 m wysokości[6], w tym też drewniejące, zwykle nagie[11].
Liście
O zróżnicowanych kształtach – od mieczowatych, poprzez okrągłe, sercowate, po w różny sposób klapowane i podzielone. Blaszka zwykle ząbkowana i kolczasta[6], zwykle skórzasta lub pergaminowa. Dolne liście są ogonkowe, górne – siedzące[11].
Kwiaty
Zebrane w gęste lub wydłużone główki, wsparte często okazałymi i kolczastymi pokrywami. Główki są skupione w różnej liczbie w złożone baldachy pozorne powstające na szczytach pędu i jego odgałęzień[11]. Kwiatostany są białe, niebieskie, fioletowe lub ciemnobrązowoczerwone[6]. Kwiaty są obupłciowe i siedzące[11]. Działki kielicha często kolczaste[6] i dłuższe od płatków korony[5] lub tych brak[6]. Pręciki w liczbie 5, okazałe. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem[6], kulistawa, jajowata lub odwrotnie jajowata, pokryta łuskami[11]. Szyjki słupka dwie[6] z rozszerzonym krążkiem miodnikowym u nasady[11].
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na dwie rozłupki, często pokryte łuskami i kolcami[6], natomiast żebra są niewyraźne lub ich brak[11].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj należący do podrodziny Saniculoideae Burnett, rodziny selerowatych Apiaceae, rzędu selerowców Apiales[2]. Jest największym i najbardziej skomplikowanym taksonomicznie rodzajem w obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych). Tradycyjne podziały oparte na budowie morfologicznej roślin grupujące rośliny w taksonach rangi pośredniej między rodzajem i gatunkiem okazały się nie być monofiletycznymi[12].

Mikołajek nadmorski
Mikołajek polny
Mikołajek płaskolistny
Eryngium giganteum
Mikołajek ametystowy
Mikołajek iberyjski
Eryngium glomeratum
Mikołajek alpejski
Eryngium caucasicum
Mikołajek jukkolistny
Wykaz gatunków[3]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ a b c d Eryngium Tourn. ex L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-27].
  4. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  5. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 342, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 304. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 78, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  10. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.
  11. ↑ a b c d e f g Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 20-21.
  12. ↑ Carolina I.Calviño, Susana G.Martínez, Stephen R.Downie. The evolutionary history of Eryngium (Apiaceae, Saniculoideae): Rapid radiations, long distance dispersals, and hybridizations. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46, 3, s. 1129-1150, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.10.021. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mikołajek_(roślina)&oldid=74116877”