French
DeutschMonastyr Spaso-Eufrozyński w Połocku – Wikipedia, wolna encyklopedia
 Kompleks monastyru z cerkwiami Podwyższenia Krzyża Pańskiego i Przemienienia Pańskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Kościół | |
| Rodzaj klasztoru | |
| Eparchia | zarząd egzarchy Białorusi |
| Ihumenia | Eudokia (Lewczuk) |
| Klauzura | nie |
| Typ monasteru | żeński |
| Liczba mniszek (2012) | 80 |
| Obiekty sakralne | |
| Sobór | Podwyższenia Krzyża Pańskiego |
| Cerkiew | Przemienienia Pańskiego |
| Założyciel klasztoru | |
| Styl | staroruski, rosyjsko-bizantyjski |
| Data budowy | po 1128 |
| Data zamknięcia | 1960 |
| Data reaktywacji | 1989 |
Położenie na mapie Połocka  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
 55°30′15″N 28°46′48″E/55,504167 28,780000 | |
| Strona internetowa | |
Monastyr Spaso-Eufrozyński[1] (także: monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej[2][3][4]; biał. Спаса-Ефрасіннеўскі манастыр) – prawosławny żeński klasztor w Połocku, od 2015 w bezpośredniej jurysdykcji egzarchy Białorusi[5].
Twórczynią monastyru była późniejsza prawosławna święta mniszka Eufrozyna Połocka. Założyła ona nowy żeński klasztor w 1128[6]. Według prawosławnej tradycji decyzję o utworzeniu nowego klasztoru mniszka podjęła pod wpływem objawienia bożego[7]. Monastyr powstał przy starszej drewnianej cerkwi Przemienienia Pańskiego. Bezpośrednio po utworzeniu klasztoru na jej miejscu wzniesiono świątynię murowaną. Od 1161 szczególnym obiektem kultu na jej terenie był krzyż z cząsteczkami relikwii różnych świętych, znany jako krzyż Eufrozyny Połockiej[7]. Klasztor pozostawał w jurysdykcji eparchii połockiej, witebskiej i mścisławskiej[8].
W XIII w. monastyr został zniszczony w czasie najazdu litewskiego[6]. Został jednak odbudowany i funkcjonował nadal przez trzy stulecia. W 1582 polski król Stefan Batory przekazał zabudowania monastyru zakonowi jezuitów. Po zdobyciu Połocka przez wojska cara Aleksego I obiekty ponownie przejęły prawosławne mniszki, jednak w 1667, na mocy rozejmu w Andruszowie, Połock znalazł się ponownie w granicach I Rzeczypospolitej i jezuici wrócili do dawnej siedziby. W latach 1820–1832 obiektami administrował zakon pijarów. W 1832 władze carskie skasowały ich klasztor, zaś w 1841 zwróciły kompleks zabudowań klasztorowi prawosławnemu[7].
Od 19 kwietnia do 23 maja 1910 w monastyrze miały miejsce uroczystości przeniesienia relikwii św. Eufrozyny, które znajdowały się do tej pory w kijowskiej ławrze Peczerskiej[6]. W 1915 wspólnota udała się na bieżeństwo, zabierając ze sobą relikwie. Mniszki udały się ponownie do Połocka w 1921, wtedy też przywiozły ze sobą relikwie założycielki monastyru[7]. Już w roku następnym, w ramach akcji otwarcia relikwii zainicjowanej przez władze bolszewickie, szczątki mniszki zostały zarekwirowane i umieszczone w muzeum archeologicznym w Witebsku, gdzie znajdowały się do 1940. Z kolei w ramach akcji konfiskaty kosztowności cerkiewnych monastyrowi odebrane zostały cenne ikony, koszulki na obrazy i inne przedmioty o znacznej wartości. W 1924 lub 1925 wspólnota została ostatecznie zlikwidowana, a jej zabudowania przekazane wojsku i instytucjom państwowym. W momencie tym w monastyrze przebywało 146 sióstr. Część z nich zamieszkała po zamknięciu klasztoru w domach wiernych lub swoich krewnych, inne jeszcze do 1928 żyły wspólnie, prowadząc spółdzielnię rolną i organizując codzienne zajęcia według reguły zakonnej. W 1928 również spółdzielnia uległa likwidacji[7].
W czasie niemieckiej okupacji Połocka podczas II wojny światowej mniszki otrzymały zezwolenie na ponowną organizację monastyru. Nie objęły jednak całego kompleksu jego budynków, gdyż w jednym z obiektów mieszkalnych stacjonowało dowództwo niemieckie, zaś w cerkwi Podwyższenia Krzyża Pańskiego przetrzymywano jeńców radzieckich. Niemcy zgodzili się również na ponowne przewiezienie do Połocka relikwii św. Eufrozyny. Nastąpiło to w 1943[7].
W 1960 władze radzieckie po raz drugi zamknęły klasztor i przesiedliły zakonnice do męskiego monastyru w Żyrowiczach. Cerkiew Przemienienia Pańskiego działała jako świątynia parafialna, jedyna czynna cerkiew w mieście[7]. Jeszcze w latach 1985–1989 istniał projekt, ostatecznie zarzucony, zaadaptowania jej na planetarium[9].
6 lipca 1989 Święty Synod Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego ogłosił reaktywację klasztoru. W roku następnym do monastyru sprowadzono pierwsze mniszki. Podjęto również prace renowacyjne i konserwatorskie w cerkwiach i innych budynkach klasztornych[7].
We wrześniu 2004 r. siedem mniszek przeniosło się do Berezwecza, celem reaktywacji działającego tam w początkach XX wieku monastyru[10].
W 2012 w monastyrze przebywało 80 mniszek[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Polski egzonim przyjęty na 125. posiedzeniu KSNG.
- ↑ Aleksandra Sikorska-Krystek, Jędrzej Krystek, Źródła ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej do historii Makryny Mieczysławskiej, „Pamiętnik Literacki” (3/2020), 30 września 2020, s. 179–192, ISSN 0031-0514 [dostęp 2023-04-02] (pol.).
- ↑ W Mińsku wystawa „Dziesięć wieków sztuki Białorusi” [online], dzieje.pl [dostęp 2023-04-02] (pol.).
- ↑ Muzeum–Rezerwat w Połocku | Muzealnictwo.com [online] [dostęp 2023-04-02] (pol.).
- ↑ Журналы заседания Священного Синода от 24 декабря 2015 года [online], www.interfax-religion.ru [dostęp 2015-12-24].
- ↑ a b c E. Trofimiuk, Monastery połockie do końca XVI wieku [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001, ISBN 83-902928-8-2, ss.103–104
- ↑ a b c d e f g h i Спасо-Евфросиниевский монастырь от древности до наших дней
- ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI–XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 38. ISBN 978-83-61209-55-3.
- ↑ A. Radziukiewicz, Warstwy przeszłości, Przegląd Prawosławny, nr 3 (261), marzec 2007
- ↑ История обители. berezvich.cerkov.ru. [dostęp 2020-10-11]. (ros.).