Mordwini – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2020-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Zobacz hasło Mordwinka w Wikisłowniku

Zobacz hasło mordwiński w Wikisłowniku

Zobacz hasło erzjański w Wikisłowniku

Mordwini (Mordwa) – ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkuje (w rozrzuconych skupiskach) głównie Federację Rosyjską: Republikę Mordwińską oraz Republikę Tatarstanu i obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; także w Azji Środkowej w Armenii i w USA. W 2003 było około 1 054 000 Mordwinów.

Mordwini z Tatarstanu, zwani „Karataj” lub „Muksza”, mówią obecnie językiem tatarskim z domieszką słów mordwińskich, a Mordwini z okręgu Niżny Nowogród (zwani „Terjukanami” lub „Mordwa”) od XIX w. mówią językiem rosyjskim. Najbardziej wysunięta na zachód i odizolowana grupa Mordwinów Erzja jest nazywana „Szoksza” lub „Szokszo”.

Określenie „Mordwini” jest sztuczne, ponieważ ludność ta składa się z dwóch grup etnicznych: Erzja i Moksza, mówiących dwoma różniącymi się językami (brak jednego języka ogólnonarodowego) i uważających się za dwa odrębne narody. W Republice Mordwińskiej zamieszkuje mniej niż 1/3 ogólnej liczby Mordwinów. Językami urzędowymi w republice, obok rosyjskiego, są dwa języki mordwińskie: język erzja i język moksza. Stały się one językami literackimi dopiero na początku XIX w., kiedy pojawiły się pierwsze prawosławne teksty religijne w tych językach. Większy rozwój literatury mordwińskiej nastąpił po I wojnie światowej. Wraz z rozwojem oświaty w ZSRR nastąpiło jednak wypieranie języków mordwińskich przez język rosyjski, szczególnie od lat 50.

Wyznają głównie prawosławie, są też zwolennicy religii ludowej (nazywa się mokszeń i erzjań koj)^[1], luteranie^[2] i mołokanie.

Narodowym dziełem epickim literatury mordwińskiej jest Mastorawa (Matka Ziemia) – zbiór ustnych przekazów, zebranych i opublikowanych przez A. M. Szaronowa w 1994. Współcześnie wydawane są następujące publikacje w językach mordwińskich:

• Czilisema (dla dzieci)
• Erzjań prawda (czasopismo)
• Erzjań Mastor (niezależna gazeta)
• Moksza (pismo literacko-kulturalne)
• Mokszeń prawda (czasopismo)
• Sjatko (pismo literacko-kulturalne)
• Jakster Tjasztenia (dla dzieci)

W obwodzie Uljanowskim wydają miesięcznik Ялгат (Jalgat – pl. „Przyjaciele”).

Flaga ma trzy kolory, wywodzące się z erzjańskich strojów ludowych. W kolejności od góry symbolizujące: biały – wolność; czerwony – życie i krew; a czarny – ziemie. Według innej wersji barwy te symbolizują: biel - głównego boga Erzjan – Ineszkipaza, czerwień – erzjańską krew, a czerń – Mastorawa, Matka Ziemia.

Projekt flagi pojawił się niedawno i został przyjęty w głosowaniu na stronie Uralistica.com, poświęconej narodowościom ugro-fińskim. Dziś jest używana tylko w internecie. Kolor malinowy to popularny kolor w stroju ludowym Mokszan. Biały kolor – to kolor czystości. Kolor czarny symbolizuje ojczyznę, Mastorawę (Matka Ziemia) oraz pamięć przodków. Znak (w j. moksz. Teszks) „Moksza” w centrum flagi jest starożytnym wariantem znaku solarnego, oznaczającego „wyzwolenie”^[3].

To całość mitologicznych wyobrażeń grup ugro-fińskich narodowości moksza i erzja. W składzie tych wierzeń wyróżniają się archaiczny plast (kult bóstw żeńskich, kult przodków), które mają wpływ innych tradycji religijnych – irańskich, muzułmańskich, ludowo-chrześcjańskich.

Ma miejsce wyobrażenie najwyższego boga Szkaja (Moksza) lub Niszkie (Erzja). Przy tym Niszkie przedstawia się synem boga Słońca Czipaza. Starożytni Mordwini wierzyli w zoomorfnych przodków. Częsty temat to ślub młodej panny z niedźwiedziem, który mieszka w głębi lasu w specjalnym niedźwiedzim kraju. Inne sakralne zwierzęta to są łabędzie i ryby. Zgodnie z mitologią mordwińską w stworzeniu światu i ziemi brała udział kaczka, która podjęła garść ziemi w dziobie z dna wielkiego jeziora. Podobny motyw spotyka się w mitologii każdego ugro-fińskiego narodu na przestrzeni od Uralu do Węgier.

Wielką rolę w mitologii odgrywają bóstwa żeńskie (erz., moksz. ava – „matka”, „kobieta”):

Vir’-ava – bóstwo leśne (erz., moksz. vir’ – „las”)

Varma-ava – bóstwa wiatr (erz., moksz. varma – „wiatr”)

Norov-ava (Paks’-ava) – bóstwo, patronka pola (erz., moksz. norov, paksia – „pole”)

Tol-ava – bóstwo ognia (erz., moksz. tol – „ogień”)

Purgine — bóg piorunów

Najbardziej znanym zespołem w ugro-fińskim świecie, który pisze i śpiewa piosenki w języku erzjańskim jest zespół folkowy Torama.

W roku 2005 założono art-folk zespół Mordens, który jest dziś popularny wśród młodzieży. W roku 2010 w stolicy Mordowii mieście Sarańsk został stworzony zespół Merema. W 2011 roku w Moskwie pojawił się zespół Oyme, który z jego założycielką Jeżewiką Spirkiną jest dziś bardzo znany nawet poza Mordowią, a w całej Rosji i też w krajach europejskich.

Nowoczesne piosenki w języku erzjańskim śpiewają Bakicz Widiaj, Jeżewika Spirkina, Anna Paniszewa, Jewgenij Samarkin^[4][5], Wiktor Rautkin i inne.

• 
  OYME, Tallinn Music Week, 2015
• 
  Merema, Obinitca, na Seto Kuningriigipäevad.
• 
  Folk-art zespół Mordens
• 
  Zespół Torama

• Michaił Diewiatajew – bohater II wojny światowej, który uciekł samolotem z niemieckiego obozu jenieckiego w Peenemünde
• Andriej Kiżewatow – bohater II wojny światowej, jeden z obrońców Twierdzy Brześć
• Stiepan Erzja (właściwie: Stiepan Niefiedow) – rzeźbiarz
• Cyryl I – prawosławny patriarcha moskiewski i całej Rusi^[6][7].

• Info-RM (w języku moksza)
• Info-RM (w języku erzja)