Nasturcja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nasturcja
Ilustracja
Nasturcja większa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

nasturcjowate

Rodzaj

nasturcja

Nazwa systematyczna
Tropaeolum L.
Sp. Pl. 1: 345. 1753
Multimedia w Wikimedia Commons
Nasturcja większa
Przekrój kwiatu nasturcji większej
Nasturcja włóczęga
Nasturcja trójbarwna

Nasturcja (Tropaeolum L.) – rodzaj roślin z rodziny nasturcjowatych (Tropaeolaceae). Należy do niego ponad 80 gatunków pochodzących z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej[3], największe zróżnicowanie osiąga wzdłuż Andów od Kolumbii po południowe Chile[4]. W naturze rośliny te zasiedlają wilgotne lasy, suche zarośla i górskie piargi. Nasturcja bulwiasta jest ważną rośliną spożywczą dla ludności Ameryki Południowej[4]. Mięsiste owoce i pąki kwiatowe nasturcji większej zakonserwowane w słonej wodzie lub occie stosowane są jak przyprawa (przypominają kapary). Niektóre gatunki są uprawiane jako ozdobne, dotyczy to zwłaszcza: nasturcji większej, mniejszej, Tropaeolum peltophorum i mieszańce między nimi[5]. W Polsce najczęściej w uprawie ogrodowej lub na balkonach.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny jednoroczne, trwałe lub pnącza o długiej (do 5 m[4]), niekiedy pnącej łodydze[3], zwykle gruboszowatej (soczystej)[6]. Korzenie nierzadko bulwiaste[6][4].
Liście
Skrętoległe, osadzone na długim ogonku, tarczowate, klapowane lub dłoniastodzielne[6]. Ogonki liściowe często owijają się wokół podpory[4].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo z kątów liści na długich szypułkach. U niektórych gatunków tworzą skupienia baldachopodobne[6]. Działki kielicha są nierówne. Dwie dolne okazałe, trzy górne mniejsze, zrosłe u nasady, z jednej (rzadko z trzech) powstaje długa ostroga z miodnikiem. Płatki korony w liczbie 5, rzadko 2, nierówne. Dwa górne okazałe, zrosłe z ostrogą, pozostałe zwykle mniejsze[6]. Płatki mają barwę żółtą, czerwoną, purpurową, niebieską lub zieloną, często są dwubarwne[4]. Pręcików jest 8, wyrastają w dwóch okółkach i są nierówne. Zalążnia jest górna, trójkomorowa. Słupek jest pojedynczy, zakończony jest równowąskim, trójłatkowym znamieniem[6].
Owoc
Mięsista lub sucha rozłupnia rozpadająca się na trzy jednonasienne rozłupki[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj Tropaeolum był przez długi czas klasyfikowany do rodziny nasturcjowate Tropaeolaceae razem z rodzajami Magallana i Trophaeastrum. Monotypowy rodzaj Magallana wyróżniano z powodu oskrzydlonych owoców. Z kolei dwa gatunki z rodzaju Trophaeastrum wyróżniano z powodu braku ostróg w kwiatach. Badania molekularne przeprowadzone w 2000 roku wykazały, że w takim ujęciu rodzaj Tropaeolum to takson parafiletyczny, a rodzaje Magallana i Trophaeastrum są w nim zagnieżdżone. W efekcie rodzaje te zostały zsynonimizowane z Tropaeolum[7].

Synonimy

Cardamindum Adans., Tropaeastrum Mabb., orth. var.[8]

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do rodziny nasturcjowatych (Tropaeolaceae), która wraz z siostrzaną rodziną Akaniaceae tworzy klad bazalny w obrębie rzędu kapustowców (Brassicales).

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd nasturcjowce (Tropaeolales Takht. ex Reveal ), rodzina nasturcjowate (Tropaeolaceae Juss. ex DC.), rodzaj nasturcja (Tropaeolum L.)[9].

Wykaz gatunków[3][10]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Rośliny ozdobne

[edytuj | edytuj kod]
Historia
Nasturcje wprowadzone zostały jako rośliny ozdobne w XVI wieku do Hiszpanii przez Nicolás Monardes. W końcu XVI wieku angielski botanik John Gerard uznał rośliny tego rodzaju za spokrewnione z rukwią wodną (Nasturtium officinale) i z tego powodu w językach europejskich spopularyzowała się nazwą rodzaju nawiązująca do nazwy naukowej rukwi. Obowiązującą nazwę naukową rodzaju nadał rodzajowi Karol Linneusz i pochodzi ona od łacińskiego słowa tropaeum oznaczającego trofeum. Linneuszowi żółte kwiaty nasturcji skojarzyły się ze starożytnym zwyczajem upamiętniania poległych żołnierzy za pomocą hełmu i tarczy mocowanych na drzewie[11]. Początkowo, w XVI wieku, w Europie wprowadzono do upraw nasturcję mniejszą, znaną jako Nasturtium indicum. Nasturcja włóczęga też znana była w Europie w XVI wieku, ale rozpowszechniła się w końcu XVIII. Najbardziej rozpowszechniona w uprawie współcześnie nasturcja większa spopularyzowała się w końcu XVII wieku[5].
Uprawa
W krajach północno-zachodniej części Ameryki Południowej wzdłuż ogrodzeń uprawiany jest powszechnie gatunek nasturcja włóczęga (N. peregrinum)[5]. W Europie jako rośliny ogrodowe uprawiane są głównie: nasturcja większa, mniejszej, T. peltophorum i mieszańce między nimi[5].

Rośliny jadalne

[edytuj | edytuj kod]

Nasturcja bulwiasta jest ważną rośliną spożywczą dla ludności Ameryki Południowej[4]. Poza tym pąki kwiatowe i młode, mięsiste owoce zakonserwowane w słonej wodzie lub occie stosowane są jak przyprawa (przypominają kapary i mogą być stosowane do ich fałszowania). Rośliny mają charakterystyczny, ostry smak powodowany zawartością olejku gorczycznego, identycznego jak u pieprzycy siewnej (zwanej rzeżuchą)[5]. Kwiaty i liście nasturcji większej mogą być stosowane jako dodatek w sałatkach. Kwiaty zawierają 130 mg witaminy C w 100 g[12]. Co więcej, kwiaty są bardzo bogatym źródłem β-karotenu i luteiny zawierając tej drugiej 45 mg w 100 g[13].

Informacje w projektach siostrzanych
 Cytaty w Wikicytatach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  4. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 157. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b c d e Rośliny kwiatowe. Cz. 1. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 353, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.
  6. ↑ a b c d e f g Tropaeolaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-07-09].
  7. ↑ Lennart Andersson, Stephan Andersson. A Molecular Phylogeny of Tropaeolaceae and Its Systematic Implications. „Taxon”. 49, 4, s. 721-736, 2000. DOI: 10.2307/1223973. 
  8. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  9. ↑ Crescent Bloom: Tropaeolum. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-08]. (ang.).
  10. ↑ Tropaeolum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2015-07-06].
  11. ↑ Nasturtium (Alaska). [w:] Plant of the Week [on-line]. Division of Agriculture University of Arkansas. [dostęp 2015-07-10].
  12. ↑ Tropaeolum minus - L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2015-07-10].
  13. ↑ P.Y. Niizu andDelia B. Rodriguez-Amaya. Flowers and Leaves of Tropaeolum majus L. as Rich Sources of Lutein. „Journal of Food Science”. 70, 9, s. S605–S609, 2005. DOI: 10.1111/j.1365-2621.2005.tb08336.x. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nasturcja&oldid=72986883”