Nebotičnik – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nebotičnik

nr rej. 376
Zdjęcie z 1935 roku.
Państwo	Słowenia
Miejscowość	Lublana
Adres	Štefanova ulica 1
Typ budynku	wieżowiec
Styl architektoniczny	neoklasycyzm, art-deco
Architekt	Vladimir Šubic
Wysokość całkowita	70,35 m
Rozpoczęcie budowy	19 kwietnia 1931
Ukończenie budowy	21 lutego 1933
Położenie na mapie Słowenii Nebotičnik
46°03′11″N 14°30′12″E/46,053056 14,503333
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Nebotičnik – wieżowiec w centrum Lublany w Słowenii i jeden z najlepiej rozpoznawalnych budynków w mieście. Ma trzynaście kondygnacji i wznosi się na wysokość 70,35 m. Projektantem budynku jest słoweński architekt Vladimir Šubic, a inwestorem był Słoweński Fundusz Emerytalny. Budowę rozpoczęto 19 kwietnia 1931 roku, a ukończono 21 lutego 1933 roku. Po otwarciu był to najwyższy budynek w Królestwie Jugosławii i dziewiąty najwyższy wieżowiec w Europie.

Fundusz Emerytalny ogłosił konkurs na projekt budynku przy ul Dunajewskiej. Do 3 marca 1930 roku wpłynęło 30 projektów, ale żaden nie spełniał wymagań inwestora, dlatego nie przyznano pierwszej nagrody. Trzy równorzędne otrzymali: Ivan Vurnik, Ivo Spinčič wraz z Jože Mesarem oraz Milan Sever i Bojanem Stupica. Ostatecznie projekt przygotował słoweński architekt Vladimir Šubic. Początkowy projekt przewidywał, że będzie to budynek pięciokondygnacyjny. Dopiero Jože Plečnik zaproponował, aby był wyższy i miał 8 pięter. Fundusz wystąpił o zgodę i 28 lipca 1930 roku otrzymał pozwolenie na budowę. W kolejnym z 14 kwietnia 1931 roku ustalono, że fundamenty muszą oprzeć się o litą skałę. Było to związane z zagrożeniem sejsmologicznym. Zamiast budować żelbetonową płytę grubości 1 m, wylano 16 kolumn zagłębionych w ziemię na 18 metrów. Dodatkowo zastosowano pomiędzy 15 cm płytą fundamentową a murami szczelinę, która pozwala na zabezpieczenie budynku przed ruchami sejsmicznymi^[1]. Budynek zbudowano na terenie średniowiecznego klasztoru i podczas kopania fundamentów znaleziono studnię z XIII wieku. Na kamieniu węgielnym wmurowanym w 1931 roku umieszczono werset Otona Župančiča „Da naše zrno bo imelo leho in nam bo letina pod varno streho” (że nasze ziarno przyniesie plony, a nasze zbiory znajdą się pod bezpiecznym dachem)^[2]

Budowę rozpoczętą 19 kwietnia 1931 roku i ukończono 21 lutego 1933 roku^[3]. Wykonano wtedy plan powykonawczy, na którym naniesiono zmiany w stosunku do pierwotnego projektu. Wynika z nich, że dobudowano dwupiętrowy pawilon na 12 i 123 piętrze i cylindryczną kopułę nad nim z masztem flagowym. Taras pierwotnie nie miał zaplanowanego dachu i podczas budowy dodano drewniany^[1].

Po otwarciu był to najwyższy budynek w Królestwie Jugosławii i dziewiąty najwyższy wieżowiec w Europie. Przez pewien czas pozostał najwyższym budynkiem mieszkalnym w Europie^[3]. W budynku parter i pierwsze piętro pełnią funkcje usługowe, na kolejnych piętrach (do piątego) są biura. Cześć mieszkalna zajmuje piętra od szóstego do dziewiątego^[4]. 12 czerwca 2007 roku fundusz emerytalny (KAD), który był ich właścicielem od 1995 roku, sprzedał piętra od dziewiątego do trzynastego na aukcji za 2 120 000 euro^[5]. Kupiła je australijska firma Terra Australis, której właścicielem jest mający słoweńskie korzenie Edward Daniel Tomazin^[6]. Na trzech najwyższych piętrach znajduje się kawiarnia, bar i taras widokowy^[7]. Pod koniec lat 90. XX wieku podupadły i dopiero po remoncie w 2010 roku zostały ponownie otwarte. Remont nadzorował Instytut Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Słowenii^[8].

W 2003 roku wieżowiec i dwa przylegające do niego budynki mieszkalne zostały wpisane do rejestru zabytków^[9].

Budynek otrzymał nazwę Nebotičnik, co w języku słoweńskim oznacza wieżowiec^[1].

Vladimir Šubic podczas przygotowania projektu współpracował z: Ladislavem Khamem, Ivo Medvedem (który zaprojektował pawilon na tarasie), Marjanem Mušičem, Marjanem Severem i Bojanem Stupicem (wyposażenie kawiarni). Na budynku umieszczono rzeźby Lojze Dolinara (postać kobieca na bocznej fasadzie na wysokości szóstego piętra), Borisa Kalina (płaskorzeźba nad głównym wejściem) i France Gorše (cztery brązowe głowy w holu głównym)^[10]. Projekt łączy styl neoklasyczny z art-deco. Konstrukcja budynku nawiązuje do klasycznego trójstronnego podziału wysokich budynków, którego pionierem był amerykański architekt Louis Sullivan. Wejście na parterze prowadzi do holu wyłożonego marmurem z kamieniołomu w Podpeci. Do górnych kondygnacji można dostać się windą lub spiralnymi schodami w centrum budynku. Dwie szybkie windy wywożą gości do kawiarni na wyższych piętrach, a trzecia wolniejsza służy mieszkańcom^[11]. Klatka schodowa kończy się na dziesiątym piętrze. Budynek został zbudowany ze żelbetu i zastosowano w nim wiele innowacyjnych rozwiązań. Ma centralne ogrzewanie na olej opałowy, a woda jest dostarczana do siedmiu najwyższych pięter za pomocą pomp. Kawiarnia ma wentylację ciśnieniową, a gorąca woda jest dostarczana z piwnicy^[12]. Rzeźby na loggii zostały zaprojektowane przez słoweńskiego rzeźbiarza France Gorše^[9].

W latach 60. XX wieku zespół Bele Vrane śpiewał piosenkę Mala Terasa (Mały taras), której treść nawiązywała do tarasu Nebotičnika^[4].