Ożota zwyczajna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ożota zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	galatella
Gatunek	ożota zwyczajna
	Nazwa systematyczna
	Galatella linosyris (L.) Rchb.f.; H.G.L.Reichenbach, Icon. Fl. Germ. Helv. 16: 8 (1853)
Synonimy
	Aster linosyris (L.) Bernh. in Syst. Verz. Erf.: 151 (1800); Chrysocoma linosyris L.; Chrysocoma tenuifolia Salisb.; Crinitaria linosyris (L.) Less.; Crinitina linosyris (L.) Soják; Erigeron linosyris (L.) Clairv.; Linosyris linosyris (L.) H.Karst.;
	Aster linosyris (L.) Bernh. in Syst. Verz. Erf.: 151 (1800); Chrysocoma linosyris L.; Chrysocoma tenuifolia Salisb.; Crinitaria linosyris (L.) Less.; Crinitina linosyris (L.) Soják; Erigeron linosyris (L.) Clairv.; Linosyris linosyris (L.) H.Karst.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ożota zwyczajna^[5], aster ożota^[6] (Galatella linosyris (L.) Rchb.f.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Występuje w Europie południowej i środkowej, w Azji Mniejszej i północno-zachodniej Afryce^[3]. W Polsce roślina rzadka. Występuje na Kujawach, Pomorzu Zachodnim, w Wielkopolsce, na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej (tutaj jest dość częsta), a także w okolicach Przemyśla^[7].

Nazewnictwo

Gatunek zaliczany był do rodzaju ożota (Linosyris) jako Linosyris vulgaris DC. W wyniku analiz filogenetycznych rodzaj ten włączono do rodzaju galatella Galatella^[8]^[3]. Na liście flory krajowej z 2020 nie dokonano aktualizacji taksonomicznej i stąd ożota zwyczajna ujęta jest pod tradycyjną nazwą zwyczajową i naukową^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna, z grubym kłączem^[7], z którego wyrastają wzniesione łodygi osiągające do 70 cm wysokości i rozgałęziające się tylko w obrębie kwiatostanu. Roślina prawie naga – pokryta bardzo drobnymi włoskami widocznymi pod powiększeniem. Łodygi są zielone lub w dole czerwono nabiegłe, delikatnie żeberkowane^[9].

Liście: Dość gęste, zwykle przylegające do łodygi lub odstające. Blaszki równowąskie do równowąsko lancetowatych, na wierzchołku długo zaostrzone, o szerokości do 0,3 cm i długości do 6 cm, jednonerwowe^[9]. Górne liście drobne – igiełkowate^[7].

Kwiaty: Zebrane w koszyczki a te w baldachogrona z rozwidlającymi się rozgałęzieniami osiągającymi do 10 cm. Szypuły koszyczków osiągają do 3 cm długości z kilkoma szydlastymi listkami przechodzącymi w listki okrywy. Okrywa osiąga do 7 mm długości i tworzona jest przez wąskie, ostre i miękko owłosione listki rosnące w kilku szeregach. Listki są zielonkawe i mają odgięte wierzchołki. W koszyczku wszystkie kwiaty rurkowate, obupłciowe i żółte. Rurki koron lejkowate o ok. 4 mm długości z łatkami o długości 3 mm. Pylniki zrośnięte w rurkę długości ok. 3 mm. Szyjka słupka zwieńczona jest dwoma wydłużonymi i skierowanymi ku sobie znamionami^[9].
Owoce: Przylegle owłosione niełupki długości ok. 3 mm, z puchem kielichowym o białawych lub rudawych włoskach różnej długości, z zadziorkami^[9].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit^[6]. Kwitnie od sierpnia do września, nasiona rozsiewane są przez wiatr^[9].
Siedlisko: murawy kserotermiczne, słoneczne wzgórza i zarośla (szczególnie z leszczyną i wiśnią karłowatą), zbocza wąwozów lessowych. Preferuje gleby z dużą zawartością wapnia, o odczynie obojętnym lub zasadowym. Gatunek światłolubny i ciepłolubny^[7].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Festuco-Brometea^[10].
Liczba chromosomów 2n=18, 36^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[11]. Niektóre jej stanowiska są zagrożone wskutek zarastania przez drzewa i krzewy w wyniku naturalnej sukcesji ekologicznej, a także wskutek działalności człowieka – zalesiania lub zaorywania terenów, na których występuje^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Galatella linosyris (L.) Rchb.f., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-11-28] .
↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 110, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 463. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 114. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Nesom, G.L.. Taxonomic decisions at generic rank in tribe Astereae (Asteraceae) for the Global Compositae Database. „Phytoneuron”. 24, s. 1–6, 2020.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e KrzysztofK. Rostański KrzysztofK., Linosyris Cass., Ożota, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 136-137 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 130. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Galatella linosyris (L.) Rchb.f., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-11-28] .

[4] Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 110, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[klucz-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 463. ISBN 83-01-14342-8.

[piekos-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 114. ISBN 978-83-7073-444-2.

[database2020-8] Nesom, G.L.. Taxonomic decisions at generic rank in tribe Astereae (Asteraceae) for the Global Compositae Database. „Phytoneuron”. 24, s. 1–6, 2020.

[rostanski-9] KrzysztofK. Rostański KrzysztofK., Linosyris Cass., Ożota, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 136-137 .

[10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 130. ISBN 83-01-14439-4.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]