Operacja donbaska (1919–1920) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Operacja donbaska

wojna domowa w Rosji
Wyzwolenie Donbasu, obraz Wasilija Żurawlowa
Czas	16 grudnia 1919 – 6 stycznia 1920
Terytorium	Donieckie Zagłębie Węglowe – głównie region Doniecka i Ługańska
Przyczyna	dążenie Armii Czerwonej do odzyskania kontroli nad Zagłębiem Donieckim, a następnie rozdzielenia i rozbicia sił białych
Wynik	zwycięstwo Czerwonych
Strony konfliktu
Rosyjska FSRR  Biali Siły Zbrojne Południa Rosji
Dowódcy
Siemion Budionny, Anatolij Giekker, Grigorij Sokolnikow Siergiej Ułagaj, Anton Denikin
brak współrzędnych

Operacja donbaska – działania bojowe jednostek Frontu Południowego Armii Czerwonej (13 Armii, 8 Armii oraz 1 Armii Konnej) przeciwko Siłom Zbrojnym Południa Rosji, prowadzone od 16 grudnia 1919 r. do 6 stycznia 1920 r. w celu odzyskania kontroli nad Donieckim Zagłębiem Węglowym, rozdzielenia sił białych i przygotowania tym samym kolejnych operacji w kierunku Rostowa nad Donem, Krymu oraz Odessy.

Donbas pozostawał w rękach białych od zakończenia kilkumiesięcznej bitwy o region, toczonej między marcem a czerwcem 1919 r. i zakończonej serią zwycięstw oddziałów Sił Zbrojnych Południa Rosji pod dowództwem Władimira Maj-Majewskiego i Andrieja Szkury^[1]. Czerwoni usiłowali odzyskać Donbas już w sierpniu 1919 r., jednak ofensywa, w której brały udział 8 i 13 Armia, zdołała dotrzeć jedynie do Kupiańska^[2]. Celem operacji donbaskiej było odzyskanie tego obszaru, zniszczenie oddziałów białych i niedopuszczenie do tego, by wycofały się na obszar dawnego Obwodu Wojska Dońskiego^[3].

Po zwycięstwie kawalerii Budionnego pod Woroneżem i Kastornoje w październiku i listopadzie 1919 r., a następnie odbiciu przez czerwonych Charkowa 11 grudnia tego samego roku Armia Czerwona posuwała się w szybkim tempie na południe^[4][5]. Do upadku Charkowa biali wycofywali się w zorganizowany i uporządkowany sposób, jednak po utracie tego ośrodka ich odwrót zamienił się w bezładną ucieczkę, tym bardziej, że razem z żołnierzami przemieszczali się ranni i chorzy na tyfus^[4]. 16 grudnia 1919 r. Armia Czerwona osiągnęła linię Kupiańsk-Swatowe-Biełołucka^[3].

Aby nie dopuścić do przekroczenia przez czerwonych Dońca, biali zdołali skoncentrować w regionie zgrupowanie złożone z 4 korpusu dońskiego pod dowództwem gen. Pawłowa, 2 korpusu kubańskiego gen. Ułagaja, 3 korpusu kubańskiego gen. Szkury oraz 3 dywizji kawalerii gen. Czesnokowa^[3]. Główne uderzenie w ramach operacji donbaskiej miała przeprowadzić 1 Armia Konna, uderzając w kierunku stacji kolejowych Popasna i Iłowajska oraz Debalcewa. Równocześnie części sił czerwonych powierzono zadanie uderzenia na Taganrog, by nie pozwolić białym na wycofanie się na wschód^[3] i przeciąć kontrolowany przez nich obszar na pół^[6]. 13 Armia pod dowództwem Anatolija Gekkera miała wykonać wspierające uderzenie w kierunku Słowiańska i Juzowki, zaś 8 Armii pod dowództwem Grigorija Sokolnikowa powierzono zadanie zdobycia Ługańska^[3].

Ofensywa Armii Czerwonej rozpoczęła się 18 grudnia 1919 r. 1 Armia Konna sforsowała Doniec 23 grudnia, w podobnym czasie przez rzekę przeszły oddziały 13 Armii. Zgrupowanie białych skoncentrowało się w okolicach Bachmutu i Popasnej w celu odrzucenia przeciwnika za rzekę i przejścia do obrony. Cel ten nie został zrealizowany. 25 grudnia 1 Armia Konna ponownie przeszła do ofensywy^[3]. Całkowicie rozbite zostały siły Ułagaja, który informował następnie gen. Denikina, że biali nie posiadali już kawalerii^[7]. Dwa dni później Armia Czerwona zdobyła Ługańsk, dzień później biali musieli opuścić Bachmut, 29 grudnia - Debalcewo. 30 grudnia czerwoni opanowali również Gorłówkę, przełamując ostatnią próbę obrony białych^[3].

Ostatnie punkty obrony białych w Donbasie - stacja Iłowajska, Amwrosijewka, Diakowe i Roweńki - zostały zdobyte już 1 stycznia 1920 r. Ponosząc znaczne straty, biali wycofali się w kierunku Krymu i Rostowa nad Donem^[3]. Morale w ich szeregach było po ostatnich klęskach i konfliktach między białymi dowódcami wyjątkowo niskie^[8][5]. Kontynuując marsz na południe, Armia Czerwona 6 stycznia 1920 r. zajęła Mariupol i Taganrog, docierając tym samym do Morza Czarnego, tym samym odcinając siły białych na Krymie i w regionie odeskim^[6] od pozostałych wojsk Denikina na obszarze dońskim i na Północnym Kaukazie^[9]. Dzięki temu sukcesowi możliwe było przeprowadzenie w kolejnych dniach operacji rostowsko-nowoczerkaskiej i zdobycie 7^[8] lub 9 stycznia 1920 r. Rostowa nad Donem^[6].

• P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7.
• EvanE. Mawdsley EvanE., Wojna domowa w Rosji 1917-1920, MonikaM. Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354 . Brak numerów stron w książce
• J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0