Paweł Szymański (kompozytor) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Paweł Szymański

fot.: Andrzej Świetlik
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1954 Warszawa
Gatunki	muzyka poważna, muzyka współczesna
Zawód	kompozytor
Aktywność	od 1972
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Paweł Szymański (ur. 28 marca 1954 w Warszawie) – polski kompozytor współczesny. Jeden z najwybitniejszych żyjących polskich twórców muzyki współczesnej. Przedstawiciel postmodenistycznego nurtu zwanego surkonwencjonalizmem^[1]. Odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[2], od 2011 roku członek honorowy Związku Kompozytorów Polskich^[3]. Od 2021 członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności^[4].

Studiował kompozycję u Włodzimierza Kotońskiego (1974-78) i Tadeusza Bairda (1978) w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, którą ukończył z wyróżnieniem. W 1976 brał udział w Międzynarodowej Letniej Akademii Muzyki Dawnej w Innsbrucku, a w latach 1978, 1980 i 1982 – w Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. Współpracował ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia (1979-81), z Niezależnym Studiem Muzyki Elektroakustycznej (1982-84) i Studiem Muzyki Elektronicznej Akademii Muzycznej w Krakowie (1983). Dzięki stypendium im. Herdera w latach 1984–1985 kontynuował studia u Romana Haubenstocka-Ramatiego w Wiedniu. Był również stypendystą Deutscher Akademischer Austauschdienst w Berlinie (1987-88), gdzie pracował w Studiu Elektronicznym Technische Universität.

Jest laureatem wielu konkursów kompozytorskich. W 1979 otrzymał I nagrodę Konkursu Młodych Związku Kompozytorów Polskich za utwór „Gloria” na chór żeński i zespół instrumentalny (1979). Ten sam utwór w 1981 zajął IV miejsce w kategorii utworów młodych kompozytorów na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu. W 1985 kompozycja „Lux aeterna” na głosy i instrumenty (1984) zdobyła jedną z nagród w Konkursie Kompozytorskim Muzyki Sakralnej, organizowanym przez Internationale Bachakademie w Stuttgarcie. W 1988 „Partita III” na klawesyn amplifikowany i orkiestrę (1985-86) zwyciężyła w Konkursie Kompozytorskim im. Benjamina Brittena w Aldeburgh. W 1993 Związek Kompozytorów Polskich przyznał Pawłowi Szymańskiemu swoją doroczną nagrodę. W styczniu 1994 otrzymał Wielką Nagrodę Fundacji Kultury, a w maju tego samego roku utwór „Miserere” na głosy i instrumenty (1993) został przedstawiony przez Program II Polskiego Radia na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu i znalazł się w grupie utworów rekomendowanych. W 1995 zdobył główną nagrodę Konkursu Międzynarodowej Fundacji Muzyki Polskiej za motet „In paradisum” na chór męski (1995).

Muzyka Pawła Szymańskiego jest wykonywana na całym świecie (m.in. w Austrii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Danii, Niemczech, Francji, Holandii, Japonii, na Węgrzech, w Meksyku, Szwecji, we Włoszech, w Stanach Zjednoczonych). Wiele utworów powstało na zamówienie europejskich instytucji i festiwali i zostało prawykonanych przez światowej sławy wykonawców. Do nich należy m.in.: „Partita IV” na orkiestrę (1986) – napisana na zamówienie północnoirlandzkiej rozgłośni BBC dla festiwalu muzyki współczesnej „Sonorities '87" organizowanego przez Queen’s University w Belfaście, prawykonania na tym festiwalu dokonała Ulster Orchestra pod dyrekcją Lionela Frienda; „A study of shade” na małą orkiestrę (1989) – skomponowane na zamówienie Aldeburgh Festival, gdzie utwór został po raz pierwszy wykonany przez Britten-Pears Orchestra, dyrygował Richard Bernas; „Quasi una sinfonietta” na orkiestrę kameralną (1990) – dla zespołu London Sinfonietta, który prawykonał kompozycję w Queen Elizabeth Hall pod batutą Arturo Tamayo; „Sixty-odd pages” na orkiestrę kameralną (1991) – zamówione przez Südwestfunk Baden-Baden i prawykonane podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” przez Südwestfunk Sinfonieorchester Baden-Baden, dyrygowaną przez Mathiasa Bamerta; „Pięć utworów na kwartet smyczkowy” (1992) – powstałych na zamówienie rozgłośni BBC w Bristolu, pierwszy raz wykonanych również podczas Festiwalu „Warszawska Jesień” – grał Kwartet Śląski; „Koncert na fortepian i orkiestrę” (1994) – skomponowany na zamówienie Radio France i tam też prawykonany przez Ewę Pobłocką i Wielką Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia pod dyrekcją Antoniego Wita; „Recalling a serenade” na klarnet, dwoje skrzypiec, altówkę i wiolonczelę (1996) – napisane na zamówienie Kuhmo Chamber Music Festival, w ramach którego prawykonania dokonał klarnecista Kari Kriikku i Kwartet Śląski.

W latach 1982–1987 wykładał na Wydziale Kompozycji, Teorii i Dyrygentury Akademii Muzycznej w Warszawie. Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich. Był także członkiem Zarządu Głównego (1989-99), wiceprezesem (1991-94 i 1997-99) ZKP oraz członkiem Komisji Programowej Festiwalu „Warszawska Jesień” (1987, 1989-99). Wraz z Rafałem Augustynem, Stanisławem Krupowiczem i Lidią Zielińską założył w 1990 wydawnictwo muzyczne „Brevis”. W 1997 z Krzysztofem Knittlem, Stanisławem Krupowiczem i Józefem Patkowskim zainicjował powstanie Fundacji Przyjaciół „Warszawskiej Jesieni”.

W 2006 odbył się Festiwal Muzyki Pawła Szymańskiego, z którego w 2007 Polskie Wydawnictwo Audiowizualne wydało czteropłytowy album.

Twórczość Pawła Szymańskiego od chwili napisania w roku 1978 „Partity II” – pracy dyplomowej zamykającej okres studiów u Włodzimierza Kotońskiego – jest niezwykle jednorodna stylistycznie. Sam kompozytor stwierdził, że wcześniej poszukiwał wciąż nowych inspiracji, od „Partity II” natomiast obraca się w kręgu określonych idei muzycznych.

Ten obszar można określić jako tworzenie nowego kontekstu z elementów języka tradycji. Wyjściowy materiał dźwiękowy utworów Szymańskiego ma korzenie w przeszłości, często nawiązuje do baroku, ale zawsze jest komponowany. W drugiej fazie procesu twórczego kompozytor to dźwiękowe tworzywo przetwarza, nadaje mu nową strukturę i proponuje słuchaczowi swoistą grę muzycznymi konwencjami.

Muzyka Pawła Szymańskiego jest niezwykle wyrafinowana, poddana zawsze ścisłej dyscyplinie technicznej. Mimo to zdumiewa różnorodnością emocji i nastrojów, sięgających od zmysłowej gry dźwiękowej do metafizycznej zadumy.

W sezonie 2012/2013 Paweł Szymański pełnił rolę kompozytora-rezydenta w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

20 kwietnia 2013 odbyła się w Teatrze Wielkim w Warszawie prapremiera dwuaktowej opery Pawła Szymańskiego Qudsja Zaher. Opera została skomponowana z myślą o Oldze Pasiecznik, która została wykonawczynią partii tytułowej.

Stworzył muzykę do filmu Ptaki śpiewają w Kigali^[5].

W listopadzie 2021 roku jego nowy utwór it’s fine, isn’t it? na flet i orkiestrę został zdjęty z programu festiwalu Eufonie bez podania przyczyny. Kompozytor zarzucił zastosowanie cenzury organizatorom, próbującym wymuszać na nim usunięcie z utworu minutowego klipu z przetworzonym nagraniem publicznej wypowiedzi Jarosława Kaczyńskiego („…nas nie przekonają, że białe jest białe, a czarne jest czarne”), będącego integralną częścią utworu. Szymański zaproponował organizatorom kompromisowe wyjście z sytuacji, oferując zastąpienie wspomnianego klipu innym klipem, zawierającym słowa „tekst usunięty w wyniku włączenia autocenzury”, na co organizatorzy mieli się nie zgodzić. W odpowiedzi na zarzuty Szymańskiego pojawiły się ze strony organizatorów z dziennym opóźnieniem liczne oświadczenia^[6], w tym prezesa Fundacji Piąta Esencja, która zamówiła utwór u kompozytora, Lecha Dzierżanowskiego. Dzierżanowski zarzucił kompozytorowi m.in. zatajenia istnienia nagrania, podając ten rzekomy fakt jako powód wycofania się z prawykonania. Upubliczniona zainteresowanym przez magazyn Glissando partytura, przekazana zamawiającym już w 2020 roku, zawiera jednak jednoznacznie w spisie instrumentów oraz w adnotacjach wykonawczych informację o istnieniu nagrania.

Kontrowersje może też budzić rola Mieczysława Kominka, prezesa Związku Kompozytorów Polskich, tam też dyrektora Polskiego Centrum Informacji Muzycznej, w tym serwisu informacyjnego polmic.pl, a zarazem przewodniczącego Rady Programowej festiwalu Eufonie. W swoim oświadczeniu Mieczysław Kominek podważył dwukrotnie koncepcję artystyczną Szymańskiego. Podpisał się nie tylko jako przewodniczący Rady Programowej festiwalu Eufonie, ale także jako prezes Związku Kompozytorów Polskich^[6] – sugerując tym samym, że stanowisko to jest powiązane z tymże Związkiem. Ponadto Kominek nadużył swojej roli jako dyrektor serwisu informacyjnego Polskiego Centrum Informacji Muzycznej, publikując na stronie internetowej i na stronie facebookowej wyłącznie oświadczenia własnej strony^[7].

• K. na orkiestrę (1972)
• Epitafium na dwa fortepiany (1974)
• Kwartet smyczkowy (1975)
• Limeryki [wersja I] na skrzypce i klawesyn (1975)
• Partita I na orkiestrę (1976)
• Kyrie na chór chłopięcy i orkiestrę (1977)
• Intermezzo na 2 flety, perkusję, 4 skrzypiec, 3 altówki, 2 wiolonczele i kontrabas (1977)
• Partita II na orkiestrę (1977-78)
• Dziesięć utworów na trio smyczkowe (1979)
• Gloria na chór żeński i zespół instrumentalny (1979)
• Limeryki [wersja II] na flet, skrzypce i wiolonczelę (1979)
• La Folia na taśmę (1979)
• ...Under the plane tree na taśmę (1980)
• Cztery utwory liturgiczne na sopran i orkiestrę (1980-81)
• Villanelle na kontratenor, 2 altówki i klawesyn (1981)
• Sonata na smyczki i perkusję (1982)
• Dwa utwory na kwartet smyczkowy (1982)
• Appendix na flet piccolo i zespół kameralny (1983)
• Dwie konstrukcje iluzoryczne na klarnet, wiolonczelę i fortepian (1984)
• Lux aeterna na głosy i instrumenty (1984)
• Partita III na klawesyn amplifikowany i orkiestrę (1985-86)
• Partita IV na orkiestrę (1986)
• Trop na fortepian (1986)
• Dwie etiudy na fortepian (1986, m.in. w spektaklu Śmierć rotmistrza Pileckiego)
• Through the looking glass... I na orkiestrę kameralną (1987)
• Through the looking glass... II na taśmę (1988)
• A study of shade [version I] na małą orkiestrą (1989)
• A kaleidoscope for M.C.E. [version I] na wiolonczelę (1989)
• Fuga na fortepian (1990)
• Quasi una sinfonietta na orkiestrę kameralną (1990)
• Sixty-odd pages na orkiestrę kameralną (1991)
• A Due na dwoje skrzypiec (1991)
• A study of shade [version II] na orkiestrę (1992)
• Two studies na orkiestrę (1992)
• Pięć utworów na kwartet smyczkowy (1992)
• Miserere na głosy i instrumenty (1993)
• Trzy utwory na 3 flety proste z akompaniamentem metronomu (1993)
• Dwa preludia na fortepian (1994)
• Through the looking glass... III [version I] na klawesyn (1994)
• Through the looking glass... III [version II] na klawesyn i kwartet smyczkowy (1994)
• Koncert na fortepian i orkiestrę (1994)
• A kaleidoscope for M.C.E. [version II] na skrzypce (1994)
• Sonat(in)a na fortepian (1995)
• In paradisum motet na chór męski (1995)
• Dwie melodie na fortepian (1995)
• Bagatelle für A.W. für Geige, Klarinette, Tenorsaxophon und Klavier (1995)
• Muzyka filmowa na orkiestrę (1994-1996)
• Recalling a serenade na klarnet, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę (1996)
• Viderunt omnes na chór i zespół (1998)
• Preludium i Fuga na fortepian (2000)
• Concerto a'4 na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (2004)
• Singletrack na fortepian (2005)
• Qudsja Zaher ,opera w dwóch aktach na głos solo do libretta Macieja Drygasa (2005) – prapremiera Teatr Wielki – Opera Narodowa (2013)
• Gigue na wiolonczelę solo (2006)
• Ceci n’est pas une ouverture na orkiestrę (2007)
• Utwory kameralne/Kwartet śląski (2006)
• 1-5 Five Pieces for string quartet /Pięć utworów na kwartet smyczkowy
• 6. Compartment 2, Car 7 for violin, viola, cello and vibraphone
• 7-8 Two Pieces for string quartet /Dwa utwory na kwartet smyczkowy
• 9. Recalling a Serenade for clarinet and string quartet
• 10. A Photo from the Birthday Party (The Silesian String Quartet with a Shadow of Bartok) / Fotografia z przyjęcia urodzinowego (Kwartet Śląski z cieniem Bartoka)
• „.Eals(Oomsu)” na orkiestrę symfoniczną (2009)
• „A piu corde” na fortepian i harfy (2011)

• Program festiwalu muzyki Pawła Szymańskiego, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne, 2006
• Paweł Szymański, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .

• Paweł Szymański, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
• Strona w Polish Music Center (anglojęzyczna). usc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-17)].
• Filmografia na stronie www.filmpolski.pl
• Esej o twórczości
• Qudsja Zaher