Pisonia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pisonia
Ilustracja
Pisonia grandis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

nocnicowate

Rodzaj

pisonia

Nazwa systematyczna
Pisonia L.
Sp. Pl. 1026. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

P. aculeata L.

Multimedia w Wikimedia Commons
Pekińczyk czerwonodzioby oblepiony owocami Pisonia brunoniana
Pisonia umbellifera

Pisonia, chwytwa[4] (Pisonia) – rodzaj roślin z rodziny nocnicowatych. Obejmuje około 40 gatunków[5][6], przy czym w niektórych ujęciach zaliczane są tu także rośliny z rodzaju Ceodes, co zwiększa liczbę gatunków do ok. 75[7]. Są one szeroko rozprzestrzenione w strefie tropikalnej i subtropikalnej[5][8]. Najbardziej zróżnicowane są na Antylach i w Ameryce Centralnej (na północy sięgają po południową Florydę), mniej liczne w południowo-wschodniej Azji i Oceanii, poza tym rosną w Indiach (trzy gatunki), w Chinach (trzy gatunki) i w Afryce (jeden gatunek)[9]. Zasiedlają różne siedliska, często w rejonie wybrzeży lub na skrajach lasów, nierzadko tworząc trudne do przybycia, gęste zarośla[6], porastają także nawet niewielkie i izolowane wyspy z koloniami ptaków, które roznoszą ich nasiona[7].

Pokryte gruczołami i zawierające nasiona antokarpy tych roślin są tak lepkie, że przywierają do ptaków i gadów, które rozprzestrzeniają w efekcie diaspory tych roślin[8]. Zdarza się, że zwierzęta tak bardzo oblepione są lepką wydzieliną, że nie są zdolne do lotu, sprawnego poruszania się czy oczyszczenia – w efekcie giną[8]. Szczególnie wrażliwe są faetony żółtodziobe i atolówki. Zdarza się, że z czasem pod drzewami gromadzą się stosy kości ofiar[10].

Lepkie antokarpy bywają też wykorzystywane do połowu ptaków przez ludzi (np. na Hawajach[11], innych wyspach Oceanii i w Indiach[6]). Młode liście Pisonia grandis spożywane są jako warzywo na Archipelagu Malajskim[11], w tym także w odmianach bezchlorofilowych o liściach barwy kremowej lub żółtawej – stąd drzewo zwane jest „sałatowym” (ang. lettuce tree) i „kapustą z Moluków” (Moluccan cabbage)[5][6]. Z drewna tego gatunku wykonywane są figury do teatru cieni wayang na Jawie[5]. Gatunki o gęstym pokroju (np. Pisonia aculeata) bywają sadzone jako żywopłoty. Miękkie drewno pisonii baldaszkowatej P. umbellifera jest przysmakiem słoni, a spożyte przez owce ma barwić ich zęby tak, że wyglądają jakby były ze złota[6].

Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia niderlandzkiego lekarza i botanika – Willema Piesa (Piso w formie zlatynizowanej) (1611-1678)[6][8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Białolistna odmiana „drzewa sałatowego”
Pokrój
Drzewa, krzewy i liany, czasem z zagiętymi do tyłu cierniami, osiągające do 30 m wysokości. Kora miękka i krucha[6]. Pędy zwykle omszone[8].
Liście
Naprzeciwległe (czasem zróżnicowane wielkością w parze[8]) lub skrętoległe, u niektórych gatunków skupione na końcach pędów[6]. Liście ogonkowe i całobrzegie[7]. Blaszka mięsista, skórzasta do cienkiej[6][8].
Kwiaty
Obupłciowe lub jednopłciowe[6], zebrane w gęste lub luźne[8] wierzchotki tworzące baldachowate lub wiechowate kwiatostany złożone[6], wyrastające w kątach liści lub szczytowo[8]. Przysadek brak lub drobne i szybko odpadające[7]. Niezróżnicowany okwiat składa się z 5 listków, w kwiatach męskich dzwonkowaty lub urnowaty, w kwiatach żeńskich listki okwiatu tworzą trwałą rurkę, na szczycie z 5 ząbkami zachowującymi się na owocu[8]. Okwiat podczas owocowania rozrasta się i drewnieje wokół owocu tworząc antokarp[11]. W kwiatach męskich znajduje się 6–10 pręcików i szczątkowa zalążnia. W kwiatach żeńskich zalążnia otoczona jest prątniczkami[6].
Owoce
Charakterystyczne dla rodziny antokarpy – powstające z zasychającego i drewniejącego okwiatu, mniej lub bardziej pięciokanciastego[6]. Na zewnątrz owłosiony lub gładki, na grzbietach z pojedynczym rzędem lub większą ilością lepkich gruczołów[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z plemienia Pisonieae Meisner z rodziny nocnicowatych Nyctaginaceae Jussieu (w niektórych ujęciach plemię to wyodrębniane jest w randze rodziny Pisoniaceae J. Agardh[2]).

Wykaz gatunków (nazwy zaakceptowane według The Plant List)[12]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-30] (ang.).
  3. ↑ Pisonia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-30]. (ang.).
  4. ↑ Nazwy polskie rodzaju według: Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 409. (pol.).
  5. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 723, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m Debasmita Dutta Pramanick, G. G. Maiti, M.S. Mondal. Taxonomic study of the genus Pisonia L.(Nyctaginaceae) in India. „Annals of Plant Sciences”. 4, 8, s. 1179-1184, 2015. 
  7. ↑ a b c d Pisonia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-30].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k John S. Clement, Richard W. Spellenberg: Pisonia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-30].
  9. ↑ Pisonia L.. [w:] World Flora Online [on-line]. [dostęp 2019-11-30].
  10. ↑ James MacDonald: The Bird-Catching Pisonia Trees. [w:] JSTOR Daily [on-line]. 2017. [dostęp 2019-11-30].
  11. ↑ a b c Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 428, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.
  12. ↑ Pisonia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-30].
  13. ↑ Mieczysław Czekalski, Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 135, ISBN 83-7160-011-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pisonia&oldid=73447700”