Plan Czteroletni (III Rzesza) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Plan Czteroletni (niem. Vierjahresplan) – plan rozwoju gospodarczego i związanej z nim serii reform gospodarczo-ekonomicznych realizowany przez partię nazistowską w Niemczech w latach 1936-1940.

Plan społeczny

Jego głównymi założeniami były redukcja bezrobocia, rozwój przemysłu chemicznego, w tym produkcja włókien syntetycznych i syntetycznej benzyny, szeroki program robót publicznych, pobudzenie przemysłu samochodowego i budownictwa autostrad. Ponadto przewidywano rozwój sił zbrojnych poprzez zwiększenie liczebności armii i rozwój nowych rodzajów broni, które zostały Niemcom zabronione po ich klęsce w I wojnie światowej.

18 października 1936 Hermann Göring został odpowiedzialnym za realizację całego projektu.

Plan zbrojeniowy

Po prawie czterech latach narodowosocjalistycznej gospodarki zbrojeniowej uległy wyczerpaniu rezerwy surowcowe i żywnościowe. Handel zagraniczny zamarł ze względu na trudności eksportowe. Ustał dopływ dewiz z eksportu. Bez dopływu surowców nie były możliwe dalsze zbrojenia w zakresie żądanym przez Hitlera. Wobec tego Hitler na zjeździe partyjnym w roku 1936 ogłosił wprowadzenie planu czteroletniego pod hasłem poprawy standardu życiowego narodu niemieckiego oraz jako obrona przed bolszewickim zagrożeniem^[1]. W związku z ukierunkowaniem wszelkich sił na zbrojenia wymagano od narodu czasowej rezygnacji z artykułów konsumpcyjnych. Wyrzeczenia wymagane przez Hitlera były ceną za skuteczne zwalczanie bezrobocia.

Prezes Banku Rzeszy i minister gospodarki Hjalmar Schacht był sceptycznie nastawiony do dalszego rozszerzania zbrojeń i uważał, że możliwości gospodarki Niemiec zostały wyczerpane i dalszy rozwój widział przez włączenie Niemiec do systemu handlu światowego i rezygnacji z koncepcji samowystarczalności gospodarczej.

Do realizacji planu 4-letniego powołano osobny urząd kierowany przez pełnomocnika, naczelnego dowódcę lotnictwa Hermanna Göringa, wyposażonego w daleko idące pełnomocnictwa. W ten sposób siły zbrojne uzyskały znaczący wpływ na gospodarkę Niemiec. Hitler postawił następujące zadania:

niemiecka armia musi w ciągu 4 lat osiągnąć stan gotowości bojowej,
niemiecka gospodarka musi być w ciągu 4 lat gotowa do wojny.

Dozbrojenie sił zbrojnych miało umożliwić lokalne działania wojskowe celem pozyskania zdobyczy terytorialnych.

Tajne zapiski Hitlera o kluczowych zagadnieniach planu 4-letniego^[2] przewidywały zwiększenie wydobycia rud żelaza bez względu na zawartość żelaza oraz dla pozyskiwania surowców i materiałów zastępczych (Ersatzstoff) pomijanie zagadnienia rentowności, co wywołało poważny konflikt z przemysłem hutniczym i ministrem gospodarki Schachtem^[3]. Hitler naturalnie nie uwzględniał tych zastrzeżeń^[4], co w listopadzie 1937 doprowadziło do dymisji Schachta.

Zobacz też

Przypisy

↑ Der Parteitag der Ehre vom 8.–14. September 1936, offizieller Bericht, München 1936 Oficjalne sprawozdanie ze Zjazdu NSDAP 8-14 września 1936 (de)
↑ Adolf Hitlers Denkschrift Treue, 1936 Zapiski Adolfa Hitlera
↑ Deutsches Wirtschaftsblatt, Rede Schachts vom 22. Januar 1937 vor der Reichswirtschaftskammer Wystąpienie Schachta przed Izbą Gospodarczą 22 stycznia 1937
↑ Hans-Erich Volkmann, Ursachen und Voraussetzungen des Zweiten Weltkrieges, Stuttgart 1979 Przyczyny i uwarunkowania II wojny światowej (de)

Bibliografia

Heinz Dietmar Petzina: Der nationalsozialistische Vierjahresplan von 1936. Entstehung, Verlauf, Wirkungen, Dissertation, Wirtschaftshochschule Mannheim, 1965
Dietmar Petzina: Autarkiepolitik im Dritten Reich. Der nationalsozialistische Vierjahresplan (Schriftenreihe der Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, Nr 16), Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 1968
Wolfgang Schieder: Spanischer Bürgerkrieg und Vierjahresplan. Zur Struktur nationalsozialistischer Außenpolitik. In: Soziale Bewegung und politische Verfassung. Beiträge zur Geschichte der modernen Welt. Festschrift für Werner Conze zum 31. Dezember 1975, hg. v. Ulrich Engelhardt, Volker Sellin, Horst Stuke (Industrielle Welt. Schriftenreihe des Arbeitskreises für moderne Sozialgeschichte, Sonderband), Ernst Klett Verlag, Stuttgart 1976, S. 832-856, dazu: Hans-Henning Abendroth: Die deutsche Intervention im Spanischen Bürgerkrieg. Ein Diskussionsbeitrag, in: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, Bd. 30 (1982), S. 117–129
Arthur Schweitzer: Der ursprüngliche Vierjahresplan. In: Jahrbücher für Nationalökonomie und Statistik, Bd. 168 (1956), S. 348–396
Wilhelm Treue: Hitlers Denkschrift zum Vierjahresplan. In: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, Bd. 3 (1955), S. 204–210

[1] Der Parteitag der Ehre vom 8.–14. September 1936, offizieller Bericht, München 1936 Oficjalne sprawozdanie ze Zjazdu NSDAP 8-14 września 1936 (de)

[2] Adolf Hitlers Denkschrift Treue, 1936 Zapiski Adolfa Hitlera

[3] Deutsches Wirtschaftsblatt, Rede Schachts vom 22. Januar 1937 vor der Reichswirtschaftskammer Wystąpienie Schachta przed Izbą Gospodarczą 22 stycznia 1937

[4] Hans-Erich Volkmann, Ursachen und Voraussetzungen des Zweiten Weltkrieges, Stuttgart 1979 Przyczyny i uwarunkowania II wojny światowej (de)

[1]

[2]

[3]

[4]