Przygody dobrego wojaka Szwejka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej
Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války
Ilustracja
Józef Szwejk według Josefa Lady
Autor

Jaroslav Hašek

Typ utworu

powieść antywojenna

Data powstania

1921–1923

Wydanie oryginalne
Język

czeski

Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego

1931

Przekład

Paweł Hulka-Laskowski (1931)
Józef Waczków (1991)
Antoni Kroh (2009)

poprzednia
Dobry wojak Szwejk w niewoli
następna
brak

Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej lub Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej (cz. Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války) – antywojenna powieść czeskiego pisarza Jaroslava Haška, której bohaterem jest Józef Szwejk z Królewskich Vinohradów w Pradze, sprzedawca psów i pucybut porucznika Lukasza.

Historia książki

[edytuj | edytuj kod]

Szwejk pojawił się w humoreskach Haška już w 1911, które wydane zostały rok później jako Dobry wojak Szwejk i inne osobliwe historyjki (Dobrý voják Švejk a jiné podivné historky). Utwory te są antyaustriacką i antywojskową satyrą.

Podczas pobytu w Kijowie Hašek powrócił do stworzonego przez siebie bohatera i w 1917 został wydany Dobry wojak Szwejk w niewoli (Dobrý voják Švejk v zajetí). Krytyka Austro-Węgier jest tu ostrzejsza niż we wcześniejszych humoreskach, gdyż Hašek nie musiał obawiać się austriackiej cenzury; ponadto utwór spełniał rolę agitacyjno-polityczną jako ulotka skierowana do rodaków. Kijowska wersja przygód Szwejka jest już zarysem powieści napisanej po wojnie, znacznie się jednak jeszcze od niej różni.

W 1921 Hašek opublikował w Czechosłowacji pierwszy tom powieści Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej. Pomimo popularności wśród czytelników, krytyka czeska chłodno przyjęła książkę, która doceniona została dopiero w Niemczech. Autor nie dokończył książki, gdyż pisanie czwartego tomu przerwała śmierć w 1923.

Zaraz po śmierci Haška wydawca „Szwejka” zlecił kontynuację przygód praskiemu dziennikarzowi i satyrykowi, Karelowi Vańkowi. Vaněk powieść dokończył, jednak jego wkład w książkę nie zdobył szerszego uznania.

Książka a fakty

[edytuj | edytuj kod]

Powieść Haška jest w dużej mierze książką opartą na faktach i doświadczeniach autora i jego przyjaciół. Prawdziwe jest nie tylko tło historyczne i geograficzne oraz realia dotyczące ówczesnej Pragi. Zdecydowana większość niehistorycznych bohaterów książki (a może nawet wszyscy) miała swoje pierwowzory w rzeczywistości, nierzadko obdarzone tymi samymi nazwiskami. Można też założyć, że część anegdot występujących w powieści wydarzyła się naprawdę, a większość z nich była gdzieś opowiedziana Haszkowi. Zdarzało się, iż po publikacji książki jej bohaterowie kontaktowali się z autorem, by wyrazić swoje pretensje, uwagi bądź podziękowanie.

Pierwowzór Szwejka

[edytuj | edytuj kod]

Uważa się, że Dobry Wojak jest kompilacją charakteru i przygód zarówno autora (przygody) oraz jego towarzysza broni Františka Strašlipki (charakter, szczególnie skłonności do opowiadania anegdot). Natomiast nazwisko i wygląd Szwejka Hašek zapożyczył od swego piwnego kompana Švejka Józefa Juniora – szewca i pedicurzysty, syna Švejka Józefa, który był dozorcą domu mieszczącego m.in. słynną gospodę „U Kalicha”.

Hašek jako bohater książki

[edytuj | edytuj kod]

Wiele z przygód spotykających Szwejka w książce istotnie opiera się na doświadczeniach Haška (handel psami, ulubione gospody, pobyt w szpitalu dla psychicznie chorych). Jednak uznaje się, że autor najlepiej sportretował sam siebie poprzez postać jednorocznego ochotnika Marka. Dzieli on z Haškiem zarówno anarchizująco-cyniczne poglądy na świat, jak i część przygód (szczególnie bycie redaktorem Świata Zwierząt i wszystkie związane z tym przygody). Dodatkową wskazówką jest opisywanie dziejów batalionu właśnie przez Marka. Ponadto Hašek miał przyjaciela, Karela Marka, który stanowił pierwowzór jednorocznego ochotnika.

Ilustracje Josefa Lady

[edytuj | edytuj kod]

Wizerunek głównego bohatera na długie dziesięciolecia ukształtowały ilustracje w wykonaniu Josefa Lady. Dla wielu stały się wręcz nieodłączną częścią dzieła.

Rysunki do pierwszego wydania zeszytowego z 1921 powstały po konsultacjach z Haškiem. Natomiast te najbardziej znane cykle ilustracji Lada rysował od nowa po śmierci pisarza w latach 1923–1925. Stworzył wówczas zupełnie nowy wizerunek bohatera – prostodusznego, łysego, grubego piwosza.

Popularność na świecie

[edytuj | edytuj kod]

Opowieść o przygodach Szwejka zdobyła ogromną popularność na całym świecie – wydana została w 57 językach[1][2].

Najbardziej znany polski przekład zatytułowany Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej jest autorstwa Pawła Hulki-Laskowskiego z 1929[3]. Mariusz Szczygieł określił je mianem „przestępstwa dokonanego na tej epopei”[4]. Czeskie słowo voják (czyli „żołnierz”[5][6]) w tym klasycznym tłumaczeniu oddano poprzez nacechowane określenie „wojak”, brzmiące jak słowo czeskie, choć stylistycznie nieodpowiadające oryginałowi. Czeskie określenie nie zawiera bowiem żartobliwego zabarwienia[5][6].

W 1991 ukazało się tłumaczenie Józefa Waczkowa pt. Dole i niedole dzielnego żołnierza Szwejka, mające – według tłumacza – przybliżyć ironię oryginału zamiast stworzonej przez Hulkę-Laskowskiego atmosfery dobroduszności. Jednak przekład ten nie spotkał się z uznaniem wśród wielbicieli powieści.

W 2009 ukazał się w wydawnictwie Znak trzeci przekład autorstwa Antoniego Kroha, zatytułowany Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej[4].

Przygody Szwejka stały się podstawą wielu utworów literackich, w większości pastiszy. W latach czterdziestych w Niemczech powstała sztuka Bertolta Brechta Szwejk podczas II wojny światowej, zaś londyńskie emigracyjne Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie publikowały satyryczne komentarze polityczne Wacława Solskiego „Opowieści o Szwejku”. Podobieństwem do Szwejka naznaczona jest powieść Władimira Wojnowicza Życie i niezwykłe przygody żołnierza Iwana Czonkina, a nawet Paragraf 22 Josepha Hellera. Natomiast w Czechach w 1992 Josef Marek wydał powojenną kontynuację przygód Dobrego Wojaka w realnym socjalizmie (Osudy dobrého Švejka po druhé světové válce).

Na całym świecie książka Haška, która zyskała status „kultowej”, stała się też podstawą powstania tzw. ruchu szwejkologicznego – żartobliwego towarzystwa propagującego popularyzację książki i „szwejkowego” sposobu na życie. Wybitnym polskim „szwejkologiem” jest dziennikarz Leszek Mazan[7]. W Sanoku nadano nazwę „Zaułek Józefa Szwejka” uliczce, przy której w czasach Szwejka mieścił się dom publiczny[8]. 6 maja 2006 burmistrz Czeskich Budziejowic, prezydent miasta Przemyśla oraz prezes przemyskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Dobrego Wojaka Szwejka Jan Hołówka odsłonili uroczyście w Przemyślu tablicę z nazwą nowej ulicy „Zaułek Wojaka Szwejka”[9].

Adaptacje

[edytuj | edytuj kod]

Na kanwie „Szwejka” powstało też wiele filmów. Pierwszy, autorstwa Karela Lamača, już w 1926.

Najbardziej znaną do dziś jest dwuczęściowa wersja[10] Karela Steklego z Rudolfem Hrušínskim w roli tytułowej: Dobry wojak Szwejk (1957) i Melduję posłusznie, że znowu tu jestem! (1958).

Dwa lata wcześniej powstała animowana wersja „Przygód”[11] w reżyserii Jiříego Trnki.

W Polsce powstały w latach 90. ekranizacje telewizyjne, w których w postać Szwejka wcielił się Jerzy Stuhr.

W latach siedemdziesiątych w Austrii nakręcono serial złożony z 13 godzinnych odcinków, a którym Szwejka grał Fritz Muliar.

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. „Zpravodaj České rady Česko-ruské společnosti”, listopad 2008, s. 5 (cz.).
  2. Kocúr Mikeš a vojak Švejk sú v Bratislave [online], www.sme.sk, 27 stycznia 2004 [dostęp 2019-11-13] (słow.).
  3. Jaroslav Hašek, Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej: Szwejk na froncie, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1929 [dostęp 2022-11-01] (pol.).
  4. a b Mariusz Szczygieł, Osobisty przewodnik po Pradze, wyd. pierwsze, Warszawa 2020, s. 123–124, ISBN 83-65970-43-0, OCLC 1176368601 [dostęp 2021-04-09].
  5. a b Rocznik literacki, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955, s. 468.
  6. a b Podstawy metodologiczne semantyki wspolczesnej, Wiedza o Kulturze, 1992, s. 354, ISBN 978-83-7044-046-6.
  7. Maria Mazurek, W królestwie słynnego szwejkologa Mazana [online], Gazeta Krakowska, 9 grudnia 2013 [dostęp 2019-11-13].
  8. Arkadiusz Braumberger, W Słonnych nad Sanem [online], Onet.pl, 21 kwietnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2013-07-23].
  9. Szwejk w Przemyślu [online], Urząd Miejski w Przemyślu [dostęp 2009-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-27].
  10. Dobry wojak Szwejk (1957).
  11. Dobrý voják Svejk (1955).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]