Pszonak pieniński – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pszonak pieniński
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

pszonak

Gatunek

pszonak pieniński

Nazwa systematyczna
Erysimum hungaricum Zapał.
Bull. Int. Acad. Sci. Cracovie, Cl. Sci. Math., Sér. B, Sci. Nat. 1913(2): 49 1913[3]
Synonimy
  • Erysimum pannonicum subsp. wahlenbergii (Asch. & Engl.) Simonk.
  • Erysimum pieninicum (Zapał.) Pawł.
  • Erysimum strictum var. wahlenbergii Asch. & Engl.
  • Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás
  • Erysimum wahlenbergii Simonk.
  • Erysimum wahlenbergii var. pieninicum Zapal.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Pszonak pieniński

Pszonak pieniński[5] (Erysimum hungaricum Zapał.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych.

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

We florze Polski pszonak pieniński Erysimum pieninicum (Zapał. Pawł.), pszonak Wahlenberga Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás i pszonak węgierski Erysimum hungaricum Zapał opisywane są jako odrębne gatunki[6][5]. W The Plant List pszonak pieniński i pszonak Wahlenberga uznane są natomiast za synonimy pszonaka węgierskiego Erysimum hungaricum[3][5].

Synonimy według The Plant List[3]:

  • Erysimum pannonicum subsp. wahlenbergii (Asch. & Engl.) Simonk.
  • Erysimum pieninicum (Zapał.) Pawł.
  • Erysimum strictum var. wahlenbergii Asch. & Engl.
  • Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás
  • Erysimum wahlenbergii Simonk.
  • Erysimum wahlenbergii var. pieninicum Zapal.

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce występuje wyłącznie w Pieninach. W 2006 r. znany był z 4 tylko stanowisk; trzy z nich znajdowały się w Pieninach Właściwych (Flaki, Upszar i zamek w Czorsztynie), jedno w Małych Pieninach (wylot wąwozu Homole)[7]. W Pieninach Właściwych największa jest populacja na zamku w Czorsztynie (ok. 1000 pędów), liczna jest również na Flakach. Populacja w Małych Pieninach liczy kilkadziesiąt osobników[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Roślina o wysokości 30–120 cm z pojedynczą łodygą i różyczką liści odziomkowych. Cała jest szarozielona, przylegająco owłosiona krótkimi, gwiazdkowatymi włoskami o 3-4 ramionach[9].
Łodyga
Pojedyncza, lub co najwyżej tylko w górnej części słabo rozgałęziona. Jest gęsto ulistniona[9].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście lancetowate o długości 4–8 razy większej od szerokości, całobrzegie lub mające po 5-8 ząbków z każdej strony, górne są bardzo ostre. Okryte są obustronniedrobnymi, przeważnie 3-dzielnymi włoskami[6][9].
Kwiaty
Promieniste, żółte, zebrane na szczycie łodygi w gęste grona. Szypułki kwiatowe o długości kielicha lub krótsze. Działki kielicha o długości 6,5–9 mm, błoniaste z wybrzuszeniem[9].
Owoc
Prosto wzniesione, równowąskie łuszczyny o długości 4,5–6 cm zakończone dzióbkiem. Zawierają po kilkanaście do kilkudziesięciu nasion[9].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Przeważnie jest rośliną dwuletnią, rzadziej byliną. Hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza tylko zimującą różyczkę liściową, w drugim roku kwitnącą łodygę. Po przekwitnieniu przeważnie ginie. Kwitnie od czerwca do lipca, jest owadopylny. Rozmnaża się wyłącznie przez nasiona, mają one dużą siłę kiełkowania (do 90%), zdolność wykiełkowania zachowują przez kilka lat[7]. Występuje na naskalnych murawach, wyłącznie na podłożu wapiennym. Rośnie również na murach (np. na zamku w Czorsztynie). Jest heksaploidem, liczba chromosomów 2n=48[7].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, chroniony jest też Konwencją Berneńską[7].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie jego siedlisk. W populacji pszonaka na wzgórzu czorsztyńskim stwierdzono ponadto porażenie grzybem Erysiphe cruciferatum. Większość jego stanowisk znajduje się w Pienińskim Parku Narodowym. Liczna populacja na Flakach znajduje się poza jurysdykcją tego parku, jednakże ze względu na charakter siedliska (bardzo stromy i nasłoneczniony południowy stok) ma szansę przetrwać. Jest także uprawiany w ogródkach przy Pawilonach Pienińskiego Parku Narodowego i w wielu krajowych ogrodach botanicznych[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. a b c The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
  4. H. Piękoś-Mirkowa, Z. Mirek, Erysimum pieninicum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
  5. a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  7. a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  8. Zbiorcze sprawozdanie z obserwacji monitoringowych dla pszonaka pienińskiego. [dostęp 2008-06-13].
  9. a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  10. Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  11. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  12. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.