Rady Delegatów Robotniczych w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tablica z 19 listopada 1958, upamiętniająca pierwsze posiedzenie Rady Delegatów Robotniczych w Żyrardowie, umieszczona na budynku resursy fabrycznej

Rady Delegatów Robotniczych w Polsce – organy przedstawicielskie robotników i chłopów, powstające głównie z inicjatywy Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) i Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewicy oraz różnych grup politycznych na ziemiach polskich od listopada 1918.

W większych ośrodkach miejskich Rady Delegatów Robotniczych powstały m.in. w Lublinie (5.11), Zagłębiu Dąbrowskim (8.11), Poznaniu (polsko-niemiecka Rada Robotnicza i Żołnierska – 10-11. 11), Warszawie (zorganizowane przez Zjednoczoną Komisję PPS-Lewicy, SDKPiL i Warszawską Radę Związków Zawodowych 11.11)[1].

Najliczniejsze i najbardziej radykalne rady działały w Kraśniku, Lublinie, Płocku, Warszawie, Zamościu oraz Zagłębiu Dąbrowskim (robotnicy Zagłębia rozbroili stacjonujące tam załogi austro-węgierskie i utworzyli własne siły wojskowo-policyjne, tak zwaną Czerwoną Gwardię[2]). Reprezentowały one ok. 0,5 mln robotników miejskich i folwarcznych[3]. O wpływy w radach rywalizowały głównie Polska Partia Socjalistyczna, Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, Narodowy Związek Robotniczy i żydowska partia Bund, co spowodowało, że rady – z powodu bardzo różnych i odległych od siebie poglądów na temat odbudowy Polski i jej przyszłego ustroju – nie wyłoniły ośrodka kierowniczego[4].

W lutym 1919 roku w 9 największych radach (Zagłębie Dąbrowskie, Warszawa, Łódź, Lublin, Radom, Włocławek, Płock, Żyrardów, Kalisz) układ sił był następujący: PPS posiadała 868 delegatów, KPRP – 810, Bund – 251, Poalej-Syjon – 244, NZR – 123, Ferajnigte – 42, Socjal-syjoniści – 2. Absolutną większość mieli komuniści tylko w Zagłębiu Dąbrowskim. W innych radach pod względem liczebności znajdowali się na drugim miejscu za PPS[5].

Ustosunkowanie sił partyjnych w Radach Delegatów Robotniczych, luty 1919 r.[6]
Miejscowość Liczba robotników na 1 delegata KPRP PPS Bund Poalej Syjon Ferajnigte SS NZR Ogółem delegatów w Radzie Ogólna liczba robotniczych reprezentantów w Radzie
Warszawa 50 299 301 137 131 41 – 56 965 48000
Zagłębie 100 229 130 5 5 – – 21 390 39000
Łódź 100 156 179 71 68 8 2 35 521 5000
Lublin 50 41 44 – – – – – 85 4000
Radom 50 15 78 30 39 – – – 160 8000
Włocławek 50 20 25 – – – – – 45 2500
Płock 50 15 35 3 1 – – – 59 2700
Żyrardów 100 27 30 3 – – – 10 70 7000
Kalisz 100 18 46 2 – – – 1 62 67000
Ogółem: 810 868 251 244 49 2 123 2357 169900

Przedłużeniem działalności rad do zakładów pracy były komitety kopalnianie, fabryczne i folwarczne. Miały być one – zgodnie z postulatami KPRP – łącznikami rad z masami i reprezentować całokształt interesów robotniczych wobec administracji zakładów. W Zagłębiu Dąbrowskim przejmowały nawet kontrolę nad produkcją. Komitety folwarczne powstały w Lubelskiem, Kieleckiem, w rejonie Ciechanowa, Włocławka, Kutna, Końskich, Kalisza, Sochaczewa, Skierniewic, Rawy i Płocka[5].

Na ziemiach byłego Królestwa Polskiego powstało ponad 100 rad skupiających około 500 tysięcy robotników i chłopów. Po wycofaniu się PPS-u, który miał w radach największe wpływy i innych partii oraz decyzji władz rady zlikwidowano w lipcu 1919.

Rady robotnicze na terenach Polski powstawały również podczas Rewolucji 1905. W lipcu 1944 r. Koło Robotnicze KRN, które miało koordynować faktyczne tworzenie i działalność komitetów fabrycznych i Wydział Robotniczy CKL, wydały pierwszą wspólną odezwę, w której wezwały załogi do obrony zakładów i urządzeń przemysłowych przed ewakuacją do Niemiec i do ich przejęcia w chwili wyzwolenia kraju[7]. Bezpośrednio po wojnie, stosownie do nowego ustroju państwa, w 1945 r. wydano dekret o radach zakładowych, stanowiących reprezentacje robotników w przedsiębiorstwie[8][9][10]. Idea rad była też obecna podczas wydarzeń Października 1956[11]. 19 listopada 1956 Sejm PRL uchwalił ustawę nominalnie stanowiącą o owych radach robotniczych[12]. Obowiązywała ona do 20 grudnia 1958[13]. Rady i komitety strajkowe były też powołane w latach 1980–1981 na fali strajków robotniczych i wydarzeń Sierpnia 1980.

 Zobacz też kategorię: Członkowie Rad Delegatów Robotniczych w Polsce 1918–1919.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Władysław Kurkiewicz, Adam Tatomir, Wiesław Żurawski, Odrodzone państwo polskie w latach 1918-1939, [w:] Małgorzata Gołembnik, Lidia Wrzosek (red.), Tysiąc lat dziejów Polski. Kalendarium, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1980, s. 140, ISBN 83-205-3141-1.
  2. ↑ Portal Wiedzy w Onet: Rady Delegatów Robotniczych w Polsce.
  3. ↑ Rady Delegatów Robotnicznych, [w:] Józef Czyżewski (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1973, s. 396.
  4. ↑ Rady Delegatów Robotniczych w Polsce, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-04-15].
  5. ↑ a b Henryk Rechowicz, W walce o władzę Rad, [w:] A.W. Deńkowska (red.), Konsekwentna lewica. Komunistyczna Partia Polski, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1972, s. 14, 15.
  6. ↑ Henryk Bitner, Rady Delegatów Robotniczych w Polsce w 1918-1919 r., Moskwa: Wydawnictwo Partyjne. Instytut Marksa-Engelsa-Lenina przy KC WKP(b), 1934, s. 10.
  7. ↑ Zbigniew Marcin Kowalewski, Przemysł w ręce narodu [online], web.archive.org [dostęp 2023-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2021-11-28] (pol.).
  8. ↑ Padraic Kenney: Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945–1950. W.A.B., 2015. ISBN 978-83-280-1593-7.
  9. ↑ Dekret z dnia 6 lutego 1945 r. o utworzeniu Rad Zakładowych. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2024-01-24].
  10. ↑ Wojciech Muszalski, Prawo socjalne, wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 20, ISBN 978-83-01-14745-7, ISBN 83-01-14745-8.
  11. ↑ Portal Wiedzy w Onet: Rady robotnicze.
  12. ↑ Ustawa z dnia 19 listopada 1956 r. o radach robotniczych. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-07-31].
  13. ↑ Aleksander Kochański, Okres od V 1945 do XII 1975, [w:] Elżbieta Brodzianka (red.), 100 lat polskiego ruchu robotniczego. Kronika wydarzeń., Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”, Książka i Wiedza, 1978, s. 313.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rady_Delegatów_Robotniczych_w_Polsce&oldid=75044696”