Repecko – Wikipedia, wolna encyklopedia

Repecko

Repetzko

Część Tarnowskich Gór
Repecko – widok ul. Wodnej w kierunku północnym
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	tarnogórski
Miasto	Tarnowskie Góry
Dzielnica	Sowice
Data założenia	prawdopodobnie XIX wiek[1]
W granicach Tarnowskich Gór	22 maja 1975[2]
SIMC	0943990
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	42-609
Tablice rejestracyjne	STA
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Repecko
Położenie na mapie Polski Repecko
Położenie na mapie województwa śląskiego Repecko
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Repecko
50°28′07″N 18°49′36″E/50,468722 18,826639
Multimedia w Wikimedia Commons

Repecko^[3][4][5][6] (urzędowo: Repeckie^[7]; niem. Repetzko^[8]) – miejscowość, stanowiąca część miasta Tarnowskie Góry^[7], zlokalizowana na terenie dzielnicy Sowice, nad rzeką Stołą.

Obecność człowieka w dolinie Stoły, w tym na terenie współczesnego Repecka, sięga już czasów prehistorycznych. W neolicie na tym obszarze istniała osada ludności kultury ceramiki sznurowej, a w okresie kultury łużyckiej – kolejne trzy osady, po których znaleziono liczne pozostałości. Badania archeologiczne w Repecku prowadzone były głównie w latach 30. XX wieku. Na terenie tym nie nastąpiła ciągłość osadnicza; Repecko powstało najprawdopodobniej dopiero w XIX wieku jako osiedle samorodne lub jako osada przyfolwarczna. Jego mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem, a od końca XVIII wieku pracowali również w przemyśle. Historycznie oraz administracyjnie Repecko przynależało do gminy Opatowice, od 1945 do 1975 roku było częścią Strzybnicy, którą to następnie przyłączono do Tarnowskich Gór, zaś Repecko zostało częścią dzielnicy Sowice.

Ze względu na korzystne warunki naturalne (położenie w dolinie rzeki Stoły, bliskość lasów) tereny obecnego Repecka już w mezolicie (środkowa epoka kamienna) przyciągały ludność zbieracko-łowiecką^[9]. W neolicie istniała na terenie tej miejscowości osada ludności kultury ceramiki sznurowej, której głównym zajęciem była uprawa roli, hodowla zwierząt, wyrabianie prostych narzędzi i tkactwo. W okresie kultury łużyckiej na obszarze ok. 1 km² w pobliżu Repecka oraz Rybnej-Kolonii i Kolonii Piasecznej Małej istniały trzy osady, po których odkryto wyroby z brązu i żelaza oraz ślady zabudowy (chaty słupowe)^[10].

W latach 30. XX wieku pod kierownictwem prof. Józefa Kostrzewskiego przeprowadzono liczne prace archeologiczne w dolinie Stoły, m.in. w Piasecznej, Kolonii Piasecznej Małej, Rybnej-Kolonii, Puferkach, Sowicach oraz w Repecku^[1]. W tej ostatniej miejscowości odnaleziono liczne wiórki, grociki, skrobacze, odłupki i fragmenty naczyń zdobionych ornamentem sznurowym, czterościennego toporka oraz płyt do polerowania z okresu mezolitu i neolitu^[11]. Znalezione m.in. w Repecku narzędzia krzemienne i ceramika są najstarszymi dowodami obecności ludzi w rejonie tarnogórskim^[9].

Pomimo obecności człowieka w okolicach Repecka już w czasach prehistorycznych, na terenie tym nie nastąpiła ciągłość osadnicza^[1]. Nieprawdziwe okazały się stwierdzenia tarnogórskiego kronikarza Jana Nowaka z 1927 roku^[12], powielone przez dr Danutę Molendę w 1969 roku^[13], o rzekomej XIII-wiecznej działalności w Opatowicach i Repecku zakonu cystersów^[1]. Repecko nie jest też wymienione w dokumencie z 15 kwietnia 1415 roku, w którym biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec erygował parafię św. Marcina w Tarnowicach (Starych)^[1]. O miejscowości milczą również księgi tejże parafii z XVIII wieku oraz z lat 1822 i 1828. Nie wspomina o niej również Ephraim Ludwig Gottfried Abt w swoim skrupulatnie opracowanym memoriale Geschichte des Bley und Silber-Bergbaues um Tarnowitz und Beuthen in Oberschlesien von 1528 an, bis zum Verfall und bis zur Wiederaufnahme im 1784 wydanym w Breslau w 1791 roku (wyd. polskie: „Memoriał w sprawie kopalnictwa rud ołowiu i srebra na Górnym Śląsku”, Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”, 1957)^[1].

Miejscowość powstała prawdopodobnie dopiero w XIX wieku jako osiedle samorodne. Najwcześniej pojawia się pod nazwą Repetzki na będącej litografią mapie powiatu bytomskiego datowanej na lata 1825–1835. Przysiółek ten stopniowo przekształcił się w wieś przydrożną obejmującą kilka domostw przy drodze łączącej Strzybnicę z Puferkami (obecna ul. Grzybowa). Istnieje również możliwość, że osada powstała przy założonym tu w XIX wieku folwarku, który w 1864 roku liczył 300 morgów gruntów ornych i wraz z majątkiem w Opatowicach należał do majoratu z Tarnowic^[14]. Większość mieszkańców osady zajmowała się rolnictwem (np. pracując w folwarku), a od końca XVIII wieku również przemysłem (pracując m.in. w nowo wybudowanej hucie Fryderyk w nieodległej Piasecznej)^[15].

Wierni z Repecka początkowo przynależeli do oddalonej o ok. 4 km parafii św. Marcina w Tarnowicach (Starych), a dopiero od 1945 roku do parafii Matki Boskiej Częstochowskiej w Sowicach^[15].

Historycznie oraz administracyjnie Repecko wraz z północno-zachodnią częścią sąsiednich Puferek należało do gminy Opatowice (niem. Gemeinde Oppatowitz)^[16][12]. W latach 1945–1954 Repecko było częścią gminy, w latach 1954–1958 – gromady, w latach 1958–1966 – osiedla, a w latach 1967–1975 – miasta Strzybnica, które w 1975 roku przyłączono do Tarnowskich Gór, a Repecko oraz cały obszar Puferek stały się częścią dzielnicy Sowice^[2].

W listopadzie 2011 roku nad rzeką Stołą w Repecku oddano do użytku Centralną Oczyszczalnię Ścieków (COŚ). Powstała ona w ramach pierwszego etapu projektu budowy w Tarnowskich Górach systemu wodno-kanalizacyjnego^[17].

W Repecku znajduje się jeden obiekt wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego – zabytek archeologiczny w postaci osad: mezolitycznej, kultury łużyckiej (VB-HC) i kultury przeworskiej w rejonie ul. Grzybowej (AZP 94-46, nr 3; nr rej. C/1331/85)^[18][19] .

Pozostałe zabytki archeologiczne na terenie miejscowości figurują w gminnej ewidencji zabytków miasta Tarnowskie Góry^[18][19] :

• 3 osady: mezolityczna, kultury ceramiki sznurowej i łużyckiej-epoki brązu – AZP 94-46, nr 5 o współrzędnych 50°28′08″N, 18°49′26″E,
• ślad osadnictwa z epoki kamiennej i 2 osady: kultury łużyckiej i kultury przeworskiej – AZP 94-46, nr 6 o współrzędnych 50°28′06″N, 18°49′26″E,
• 3 osady: z mezolitu, neolitu i epoki brązu-okresu halsztackiego – AZP 94-46, nr 7 o współrzędnych 50°28′03″N, 18°49′32″E (na terenie COŚ),
• osada z epoki brązu/okresu halsztackiego oraz ślad osadnictwa z wczesnego średniowiecza – AZP 94-46, nr 8 o współrzędnych 50°28′01″N, 18°49′41″E (na terenie COŚ),
• 2 ślady osadnictwa: z epoki kamiennej i wczesnego średniowiecza oraz osada z okresu halsztackiego – AZP 94-46, nr 9 o współrzędnych 50°27′57″N, 18°49′51″E (na terenie COŚ).

Ponadto przy ul. Wodnej, w pobliżu rzeki Stoły, stoi zabytkowa kaplica św. Jana Nepomucena z II połowy XIX wieku^[19] [20]. Budynek wzniesiony jest na rzucie zbliżonym do kwadratu, kryty dwuspadowym dachem. W ścianie frontowej znajduje się obszerne łukowate wejście obwiedzione listwą wałkową, zamknięte drewnianą furtką. Fasada budynku zwieńczona jest falistą attyką z metalowym krzyżem oraz z prostokątną wnęką z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, w ścianach bocznych znajdują się z kolei wąskie okna zwieńczone łukowatymi gzymsami^[20]. Wnętrze obiektu sklepione jest kolebkowo, zaś podłoga wyłożona jest ceramicznymi płytkami. Pod ścianą tylną stoi murowana mensa ołtarzowa w formie kielicha, a na niej ustawiona jest figura patrona kaplicy^[20].

Dojazd do Repecka od strony Puferek i Sowic (od wschodu) oraz Strzybnicy (od zachodu) umożliwia ul. Grzybowa (stanowiąca fragment drogi powiatowej klasy Z nr 3290S^[21]), natomiast od strony centrum i Opatowic (od południa) prowadzi ul. Wodna (droga gminna klasy L nr 270 364 S^[22]).

Publiczny transport zbiorowy zapewnia Zarząd Transportu Metropolitalnego organizujący przewozy autobusowe na liniach 189, 671 i 736^[23]. Autobusy zatrzymują się na przystanku o nazwie Repecko^[23].

• Jan Drabina: Okręg tarnogórski przed założeniem miasta. W: praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny: Historia Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.Sprawdź autora:1.
• Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2021-06-01. [dostęp 2023-02-10]. (pol.).
• Danuta Molenda: Ziemie powiatu tarnogórskiego w epoce feudalnej. W: praca zbiorowa pod red. Henryka Rechowicza: Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju powiatu. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1969.
• Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927. ISBN 978-83-934107-9-8.
• Marek Wroński. Uwagi o osadnictwie Repecka. „Zeszyty Tarnogórskie”. 2, 1986. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. ISSN 0860-3693. (pol.). 
• MarekM. Wroński MarekM., Z problematyki osadniczej Sowic, [w:] MarekM. Wroński, Tadeusz B.T.B. Hadaś (red.), „...miánowano á záśię Sowice od sowiego wołánia”? Z dziejów osady, kościoła oraz szkoły w 60 rocznicę jej powstania, „Zeszyty Tarnogórskie”, 35, Tarnowskie Góry: Instytut Tarnogórski, 1998, ISBN 83-87470-09-0, ISSN 0860-3693, OCLC 749800602 .???
• Der Landbote. Tarnowitzer Kreiskalender für das Jahr 1916, Kattowitz: Druck und Verlag von Gebrüder Böhm, 1915 [dostęp 2023-02-10]  (niem.).