Rozejm w Strazdumuiža – Wikipedia, wolna encyklopedia

Rozejm w Strazdumuiža

Data	3 lipca 1919
Miejsce	Strazdumuiža(inne języki) nad jeziorem Juglas (obecnie: Ryga)
Wynik	wycofanie się wojsk niemieckich z Rygi oraz z Łotwy, zawieszenie broni
Przyczyna	łotewska wojna o niepodległość, wojna o niepodległość Estonii
Terytorium	Łotwa
Strony traktatu
Łotwa  Estonia wojska niemieckie na Łotwie Niemcy bałtyccy

Rozejm w Strazdumuiža (łot. Strazdumuižas pamiers, est. Strasdenhofi vaherahuleping, niem. Waffenstillstand bei Strasdenhof) – porozumienie zawarte 3 lipca 1919 r. między rządami niepodległych republik Łotwy i Estonii a dowództwem niemieckiego VI Korpusu Rezerwowego. Ostatecznie kończyło okres antyradzieckiej współpracy wojskowej między niepodległą Łotwą a wojskami niemieckimi, określało warunki opuszczenia Rygi i całej Łotwy przez jednostki niemieckie.

Rząd proklamowanej w 1918 r. Republiki Łotewskiej, kierowany przez Kārlisa Ulmanisa, krótko po powstaniu zawarł z Niemcami umowę, która miała mu zagwarantować obronę terytoriów łotewskich przed bolszewikami^[1]. Sama Łotwa posiadała jedynie niewielkie ochotnicze oddziały zbrojne^[2]. Z niemieckich ochotników utworzono oddziały Bałtyckiej Landeswehry i Żelazną Brygadę, rozbudowaną następnie do rozmiarów dywizji^[3]. Na przełomie stycznia i lutego zarówno Bałtycką Landeswehrę, jak i Żelazną Brygadę podporządkowano dowództwu niemieckiego VI Korpusu Rezerwowego, na którego czele stał gen. Rüdiger von der Goltz^[4]. W lutym 1919 r. dowodzone przez niego siły wzmocniono przysłaną z Niemiec 1 Rezerwową Dywizją Gwardii^[5].

W grudniu 1918 i styczniu 1919 r. wojska niemieckie nie były w stanie powstrzymać ofensywy Armii Czerwonej na Łotwie^[4]. Jednak już w lutym 1919 r., po wzmocnieniu, wojska niemieckie osiągnęły znaczną przewagę liczebną i przeprowadziły udaną kontrofensywę, odzyskując Kurlandię i część Semigalii do linii Lelupy^[6]. Po tych sukcesach von der Goltz zaczął dążyć do przejęcia władzy politycznej na obszarze, który zajmowały jego wojska. 16 kwietnia wojska niemieckie przeprowadziły w Lipawie, gdzie przebywał rząd Ulmanisa, pucz i doprowadzili do sformowania lojalnego wobec siebie gabinetu Andrievsa Niedry^[7]. Wielka Brytania nie zamierzała zgodzić się na to, by niepodległa Łotwa była faktycznie podporządkowana Berlinowi, dlatego Brytyjczycy zapewnili ochronę łotewskiemu premierowi Ulmanisowi na skonfiskowanym okręcie „Saratow” w lipawskim porcie. Równocześnie jednak Ententa nie chciała ewakuacji jednostek niemieckich z Kurlandii, wiedząc, że tylko one są w stanie skutecznie walczyć z Łotewską Socjalistyczną Republiką Radziecką^[8], zwłaszcza w sytuacji, gdy znaczna część łotewskiej ludności nadal sympatyzowała z bolszewikami^[9]. Aby w przyszłości pokrzyżować plany niemieckie, przedstawiciele Ententy wzmacniali wojska niepodległej Estonii, jednak wyrazili zgodę na to, by w końcu maja 1919 r. to Niemcy zajęli Rygę^[10].

 Osobny artykuł: Operacja ryska (1919).

Po opanowaniu Rygi VI Korpus Rezerwowy kontynuował marsz na północ, obsadzając stopniowo opuszczane przez Armię Czerwoną terytoria w Inflantach^[11]. W tym samym czasie estońska 3 Dywizja Piechoty, która wyparła jednostki bolszewickie z południowej Estonii, posuwała się od północy w kierunku Rygi^[11]. W czerwcu 1919 r. pod Kiesią doszło do konfrontacji sił niemieckich i estońskich, zwycięskiej dla Estończyków, którzy byli sojusznikami proalianckiego rządu Ulmanisa^[12]. Estońskie jednostki, ścigając Niemców, do 27 czerwca dotarły pod Rygę^[13]. 1 lipca 1919 r. wojska estońskie zmusiły oddziały niemieckie do opuszczenia prawego brzegu Dźwiny. Przewidując klęskę, gen. von der Goltz poprosił o rozejm^[14]. Wcześniej jeszcze, 29 czerwca, gotowość do rozmów z rządem łotewskim wyraził Niemiecko-Bałtycki Komitet Narodowy^[14], który wcześniej, jako reprezentacja Niemców bałtyckich, domagał się od von der Goltza prób podporządkowania sobie całej Łotwy^[7]. Deklarując gotowość do współpracy z Łotyszami w budowie niepodległego państwa, Komitet oczekiwał zarazem, że Bałtycka Landeswehra nie zostanie rozwiązana i będzie kontynuować walkę z bolszewikami^[14].

Po tym, gdy von der Goltz zadeklarował gotowość do rozmów, szef francuskiej misji nad Bałtykiem, płk Emmanuel du Parquet, poinformował o tym fakcie dowództwo estońskie. Alianci zażądali od Estończyków zaprzestania dalszych działań^[14].

2 lipca 1919 r. delegacja estońsko-łotewska spotkała się z delegacją niemiecką w Strazdumuiža nad jeziorem Juglas (obecnie wschodnia część Rygi; w 1919 r. miejscowość funkcjonowała również pod niemiecką nazwą Strasdenhof). Rozmowom jako mediator przewodniczył płk Stephen Tallents, brytyjski komisarz ds. państw bałtyckich. Delegacja niemiecka składała się z przedstawicieli Bałtyckiej Landeswehry, Żelaznej Dywizji, Brygady Łotewskiej Landeswehry oraz rosyjskiego, walczącego u boku Niemców oddziału księcia Lievena^[15].

Porozumienie zostało zawarte 3 lipca. Na mocy zawieszenia broni Niemcy mieli do 5 lipca wycofać się z Rygi, natomiast do łotewskiej stolicy wejść miały oddziały łotewskie^[15] – walcząca dotąd u boku Niemców Brygada Łotewska Landeswehry oraz Brygada Północna (lub 2 Brygada Łotewska), którą sformowano z łotewskich ochotników w składzie sojuszniczej armii estońskiej. Pozostałe jednostki armii estońskiej nie miały wkraczać do Rygi, co miało przeciwdziałać umocnieniu się wpływów estońskich na Łotwie^[15]. Estończyków zobowiązano również do przekazania pod zarząd Łotwy terytoriów Liwonii, które w toku wcześniejszej ofensywy odbili z rąk bolszewików^[15]. Ryga pozostawać miała tymczasowo pod zarządem misji międzysojuszniczej, a płk Tallents objął stanowisko cywilnego gubernatora miasta^[15]. Jednostki niemieckie po odejściu z Rygi miały cofnąć się na linię Lelupy, a następnie, w „możliwie jak najszybszym czasie”, całkowicie odejść z ziem łotewskich^[15].

Wejście wojsk łotewskich do Rygi na podstawie postanowień z 3 lipca faktycznie miało miejsce 6 lipca^[15]. Natomiast niemiecka ewakuacja z Łotwy nie została przeprowadzona zgodnie z treścią rozejmu^[16]. W końcu lipca 1919 r. oddziały niemieckie wciąż pozostawały w Kurlandii, zaś w sierpniu-wrześniu dowództwo VI Korpusu Rezerwowego pozwoliło na przejście niemieckich żołnierzy pod komendę białej rosyjskiej Zachodniej Armii Ochotniczej dowodzonej przez Pawła Bermondta-Awałowa, o jednoznacznie proniemieckiej orientacji^[17].