Sabrata – Wikipedia, wolna encyklopedia

Widok panoramiczny strefy archeologicznej

Sabrata

‏صبراتة‎

Nadmorskie ruiny świątyń miasta
Państwo	Libia
Gmina	Sabrata wa-Surman
Wysokość	10 m n.p.m.
Populacja (2005) • liczba ludności	102 037
Położenie na mapie Libii Sabrata
32°47′32″N 12°29′03″E/32,792222 12,484167
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Sabrata (łac. Sabratha, gr. Σαβράτα, Σαβράθα, Σαβαραθά, także Ἀβρότονον Abrotonon^[1].; arab. ‏صبراتة‎) – starożytne miasto w Trypolitanii nad Morzem Śródziemnym. Obecnie stanowisko archeologiczne w północno-zachodniej Libii, położone w połowie drogi między Trypolisem a granicą z Tunezją, w 1982 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO^[2].

Kompleks starożytnych ruin z epoki rzymskiej znajduje się w odległości ok. 1,3 km od portowego miasta współczesnego, liczącego ponad 100 tys. mieszkańców i będącego siedzibą uniwersytetu.

Sabrata, położona na afrykańskim wybrzeżu pomiędzy Wielką i Małą Syrtą, była pierwotnie kolonią fenicką, założoną prawdopodobnie jeszcze przed VI wiekiem p.n.e. W pierwszym stuleciu n.e., po rzymskim podboju miasto gruntownie przebudowano według nowych założeń urbanistycznych. Dotychczas zachowały się pozostałości forum, kapitolu, bazyliki i kurii, świątyń, łaźni rzymskich i amfiteatru. Z okresu fenickiego pochodzą pozostałości dzielnicy punickiej ze śladami świątyń i z charakterystycznym mauzoleum Besa. Do najlepiej zachowanych budowli należą rzymski teatr z II-III wieku oraz budowle sakralne z czasów chrześcijańskich (m.in. bazylika z czasów Justyniana). Miejscowe muzeum przechowuje znalezione na terenie wykopalisk mozaiki i freski pochodzące z domów prywatnych^[3].

Obok Leptis Magna i Oea Sabrata należała do trzech najważniejszych miast nadmorskich (gr. treis poleis) regionu nazwanego od ich liczby Trypolitanią. Założona jako port wywozowy i placówka handlowa (emporium) przez Fenicjan, przeszła następnie pod władzę punickich Kartagińczyków, a od 46 p.n.e. stała się częścią rzymskiej Afryki Prokonsularnej. W okresie cesarstwa, po nadaniu statusu kolonii, przeżywała niezwykły rozkwit za rządów dynastii Antoninów i Sewerów. Wskutek zniszczeń wywołanych trzęsieniem ziemi (przypuszczalnie 65-70 n.e.), w II wieku n.e. przeprowadzono szeroko zakrojone prace renowacyjne, obejmujące głównie budynki publiczne^[4]. Jednakże po inwazji plemion pustynnych (363-365 n.e.) i zdobyciu przez Austurianów, splądrowana i zburzona, Sabrata nigdy nie odzyskała poprzedniej świetności^[5], a zniszczeń dopełniły skutki najazdu Wandalów (435 n.e.). Częściowe odrodzenie miasta odzyskanego sto lat później przez Bizantyjczyków (553 n.e.) łączyło się z jego ufortyfikowaniem i wybudowaniem okazałego kościoła (bazyliki), wspomnianych przez Prokopa z Cezarei (O budowlach VI,4). Ostatecznie jednak ten renesans został w VII wieku powstrzymany zajęciem miasta w 643 r. wskutek podboju Trypolitanii przez muzułmańskich Arabów, po którym miejsce to uległo opuszczeniu^[6][4].

Według przekazu Swetoniusza (Żywoty cezarów, Boski Wespazjan 3,1), Sabrata była miejscem urodzenia cesarzowej Flawii Domicylli, pierwszej żony Wespazjana i matki jego następców – Tytusa i Domicjana^[1]. Wzmiankowany w 253 n.e. biskup świadczy o silnej już obecności miejscowego chrześcijaństwa^[7]. W III-IV wieku miasto jako jego siedziba było przejściowo stolicą jednej z afrykańskich diecezji (dioecesis Sabratensis), co w XX wieku dało podstawę do jej odnowienia jako biskupstwa tytularnego obsadzanego od 1903 roku^[8].

Sabrata była w istocie dość typowym miastem świata rzymskiego, które jednak przetrwało dotąd w tak dobrym stanie. Wyjątkowość tego miejsca nie ogranicza się do ujawnionych szczególnych rozwiązań urbanistyczno-architektonicznych, lecz pozwala też dziś na ocenę stosunkowo wysokiego poziomu życia mieszkańców tej części afrykańskiego wybrzeża. Wrażenie sprawiają ruiny rozłożone półkoliście i przylegające do samego morskiego pobrzeża. Z antycznego miasta najlepiej dotychczas zachowały się^[9]:

• teatr – zapewne najważniejsza z budowli miasta, wzniesiona w końcu II lub na początku III wieku i zachowana w stosunkowo korzystnym stanie jako nieczęsty przykład budowli tego typu, częściowo zrekonstruowanej przez włoskich archeologów;
• amfiteatr – częściowo wykuty w skale i położony na wschodnim krańcu miasta, z którego zachowały się rzędy widowni i okalającej budowlę arkady; pod areną odsłonięto dwa krzyżujące się korytarze służące za przejścia dla gladiatorów i jako pomieszczenia magazynowe;
• Kapitol – świątynia państwowego kultu Trójcy Kapitolińskiej, zbudowana na krótszej (zachodniej) stronie forum, wystawiona na szerokim podium, służącym również jako trybuna (rostra) dla mówców publicznych;
• świątynia bóstwa urodzaju Liber Pater – utożsamianego z miejscowym bogiem Szadrapą, jako wyraz związku z wcześniejszymi lokalnymi wierzeniami wzniesiona po przeciwnej (wschodniej) stronie forum, na dziedzińcu okolonym trójstronnie portykami;
• kuria – faktyczna siedziba władz miejskich wystawiona na dłuższej, północnej stronie forum, z otwartym prostokątnym dziedzińcem, gdzie wyróżnia się zrekonstruowana arkada na kolumnach z korynckimi kapitelami;
• bazylika – przeciwległa, trójnawowa budowla na południowej stronie forum, pod koniec starożytności zamieniona w świątynię chrześcijańską; najpewniej tam odbywał się w 158 r. proces fałszywie oskarżonego o praktyki magiczne erudyty Apulejusza, a w pomieszczeniu od strony południowej znajdował się trybunał sędziego, przypuszczalnie też miejsce kaplicy kultu cesarskiego;
• łaźnie publiczne (termy) – położone w pobliżu plaży, ich szczątki z rozległą, wielobarwną mozaiką podłogową;
• świątynia Izydy – nad brzegiem morza, wystawiona na dziedzińcu (perystylu) otoczonym kolumnadą i na wysokim podium ze schodami; częścią jej była podziemna krypta (być może obrzędowa) oraz inne pomieszczenia domniemanie poświęcone pomniejszym bóstwom;
• domy mieszkalne – stosunkowo liczne pozostałości budownictwa prywatnego, z portykami wspierającymi górne piętro i z płaskim zadaszeniem, wykorzystywanym jako taras, niektóre wyposażone w podziemne pomieszczenia chroniące przed upałem; zachowane mozaiki przemawiają za bogatym wystrojem wnętrz.

Nieodsłonięte dotąd pozostałości miasta antycznego obejmują znaczne połacie zabudowy, zwłaszcza w dzielnicach mieszkalnych i handlowych. Ocenia się, że tym samym mogą stanowić dopełnienie piękniejszych, lecz bardziej udostępnianych zabytków architektonicznych w Leptis Magna^[6].

• Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa – Azja – Afryka – Ameryka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe/Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 513, ISBN 83-01-12466-0
• Simone Rambaldi: Sabrata. W Zaginione miasta starożytnego świata (red. nauk. M.T. Guaitoli, S. Rambaldi). Warszawa: Warbud S.A., 2003, s. 120-129, ISBN 83-912168-8-8
• John B. Ward-Perkins: Sabratha, Libya. W The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. Princeton (N.J.): Princeton University Press, 2017, s. 779-780, ISBN 978-1-4008-8658-6
• Tadeusz Kotula: Afryka północna w starożytności. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 1972