Seksizm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł należy dopracować:
przedstawiono sytuację tylko z zachodniej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy.
Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.

Seksizm (z ang. sexism, sex „płeć”) – uprzedzenie lub dyskryminacja ze względu na płeć^[1][2][3]. Seksizm na ogół wiąże się z ideologią, która zakłada, że jedna płeć jest gorsza od drugiej^[4][5].

Termin ten został utworzony dla opisania dyskryminacji kobiet w latach 60. XX w. przez feminizm drugiej fali^[6] i miał tworzyć analogię ze słowem „rasizm”^[7] – uważano, że negatywne stereotypy dotyczące kobiet odgrywają podobną rolę społeczną, jak negatywne stereotypy dotyczące koloru skóry: „Postawy seksistowskie wywołują takie zachowania, jak: molestowanie seksualne, zaczepianie na ulicach w celu dokuczania, niesprawiedliwa polityka zatrudniania”^[6].

Szczególną odmianą seksizmu jest seksizm językowy^[8][9] .

 Osobny artykuł: Druga fala feminizmu.

Geneza pojęcia „seksizm” wiąże się z drugą falą feminizmu w USA. Termin został użyty po raz pierwszy w 1965 roku przez Pauline M. Leet podczas wykładu na amerykańskim uniwersytecie Franklin and Marshall. Leet użyła tego terminu na zasadzie analogii do rasizmu, odnosząc się do segregacji w dziedzinie edukacji; na tym uniwersytecie kobiety uczyły się wówczas osobno, odmiennych zagadnień^[10]. Istniała więc segregacja płciowa, podobna do segregacji rasowej, przeciwko której protestował wówczas ruch praw obywatelskich.

Pojęcie spopularyzowała następnie pisarka Caroline Bird, która w 1968 roku przedstawiła następującą definicje seksizmu:

Za przejawy seksizmu uznawano takie zachowania jak: molestowanie seksualne, zaczepianie na ulicach, niesprawiedliwa polityka zatrudniania^[6]. Pojęcie seksizmu miało mniej więcej podobne znaczenie jak inny popularny wówczas termin „męski szowinizm”, oznaczało władzę mężczyzn nad kobietami, skłonność do podporządkowywanie kobiet mężczyznom^[10]. Po raz pierwszy pojęcie pojawiło się w słowniku angielskim „Merriam Webster Dictionary” w 1968 roku^[5].

Badacze wyróżniają różne rodzaje seksizmu.

Tradycyjne formy seksizmu mogą być wyrażane w przekonaniach wyrażających poparcie dla tradycyjnych ról płciowych, zakładających, że kobiety są mniej uzdolnione i z tego względu powinny być traktowane inaczej niż mężczyźni^[12]. Przykładem jest pogląd, że kobiety powinny wyłącznie siedzieć w domu i zajmować się dziećmi, lub przekonanie, że kobiety nie są tak rozumne jak mężczyźni^[13]. W niektórych państwach w miejscu tradycyjnego seksizmu pojawiły się nowe formy^[13]. Polegają one na zaprzeczaniu istnieniu dyskryminacji kobiet. Współczesny seksizm uznaje wprawdzie, że istnieje nierówne traktowanie kobiet i mężczyzn. Nierówność ta jest jednak uważana nie za dyskryminacje, a za coś naturalnego^[13].

Można również wyróżnić seksizm instytucjonalny, interpersonalny i nieświadomy.

Seksizm instytucjonalny jest związany ze zbiorem jasno sprecyzowanych i domniemanych reguł obowiązujących w pewnych instytucjach. Reguły te prowadzą do nierównego traktowania. Przykładem może być Kościół katolicki, w którym obowiązuje zasada, że kobiety nie mogą być księżmi. Tego rodzaju seksizm nie jest zależny od działań jednostek. Jednostka będąca podległa instytucji musi postępować w zgodzie z określonymi zasadami niezależnie od tego, jak ocenia te zasady^[14].

Seksizm interpersonalny dotyczy interakcji pomiędzy jednostkami, które wytwarzają, utrzymują lub wykorzystują nierówności płciowe^[14]. Przykładem mogą być sytuacje, gdy nauczyciele wynagradzają dziewczynki za to, że zachowują się w sposób bierny, mówią mniej niż chłopcy, lub sytuacje, gdy rodzice wychowując chłopca i dziewczynkę wymagają od dziewczynki wykonywania obowiązków domowych, podczas gdy chłopiec może się zajmować zabawą czy sportem^[14]. Seksizm tego rodzaju może być zamierzony lub niezamierzony^[14].

Seksizm nieświadomy wyraża się w postaci mechanizmów psychologicznych, a także nieuświadomionych poglądów i emocji, które wytwarzają lub wzmacniają nierówności płciowe^[15]. Przykładem takich mechanizmów może być ocenianie dokładnie tej samej pracy jako mniej wartościowej, gdy wykonuje ją kobieta^[15].

Seksizm może być wyrażany poprzez uprzedzenia na temat kobiet. Według badań ONZ 91% mężczyzn i 86% kobiet na świecie wyznaje przynajmniej jeden przesąd uznający kobiety za gorsze^[16]. 50% badanych na świecie uważa, że kobiety podejmują gorsze decyzje jako polityczki; 40% uważa, że kobiety są gorszymi liderkami firm^[16]. Uprzedzenia są wyznawane zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety, przy czym mężczyźni częściej wyznają seksistowskie uprzedzenia^[16].

Istnieją liczne badania, które dowodzą, że ludzie postrzegają mężczyzn jako bardziej kompetentnych niż kobiety, nawet gdy dwie osoby różnej płci mają takie same kompetencje. Przykładem jest badanie z 2012 roku z USA. Uczeni poprosili profesorów na uniwersytecie o ocenę kandydatury na stanowisko kierownika laboratorium. Życiorysy były dokładnie takie same, zmieniono jedynie imię i nazwisko. Kandydaci z męskim imieniem mieli większe szansę na zatrudnienie i byli oceniani jako bardziej kompetentni niż kobiety^[17]. Podobnych badań wykonano kilkanaście i zawsze wykazywały, że preferowani są mężczyźni^[18].

Stereotypy na temat kobiet mogą być także obecne w reklamach. Badacze zbadali reklamy telewizyjne pod kątem uprzedzeń na temat kobiet i doszli do wniosku, że kobiety w reklamach częściej niż mężczyźni są przedstawiane w rolach osób podległych (jako jednostki zależne od kogoś, nieposiadające władzy)^[19].

 Osobny artykuł: Nierówności płacowe kobiet i mężczyzn.

Jednym z przejawów seksizmu są nierówności płacowe między kobietami a mężczyznami, tzw. luka płacowa (ang. Gender pay gap). Zjawisko to polega na tym, że kobiety zarabiają mniej^[20]. Na świecie kobiety zarabiają średnio 63% wysokości zarobków mężczyzn, różnica dla całego świata wynosi więc 37%^[21] . W przypadku krajów rozwiniętych zrzeszonych w OECD luka płacowa wynosiła w 2017 roku średnio 13.8%^[22] . Według danych Eurostatu luka płacowa, wynosiła w Polsce w 2016 r. 7,2% na niekorzyść kobiet. Była wiec o 0,5 punktu procentowego mniejsza porównaniu z rokiem 2014^[23]. W porównaniu do roku 2011 zwiększyła się jednak o 1,7 p.p.^[24] Średnia dla krajów UE to 16,2%^[23].

Na całym świecie kobiety częściej zajmują się pracami domowymi (pranie, sprzątanie itd). W zamożnych gospodarstwach domowych kobiety mają mniej obowiązków, nawet w nich jednak robią więcej niż mężczyźni. Bezrobotne kobiety poświęcają dwa razy tyle czasu na prace domowe, co bezrobotni mężczyźni^[25]. Dyskryminacja w tej kwestii dotyczy już dzieci. Dziewczynki spędzają więcej czasu na obowiązkach domowych niż chłopcy i zaczynają pomagać rodzicom wcześniej^[26].

W Polsce również występuje nierówność w tej kwestii. W 2015 72% kobiet w wieku 25–49 spędzało przynajmniej godzinę dziennie na zajęciach opiekuńczych, wśród mężczyzn 39%. Jeśli chodzi o gotowanie i sprzątanie 82% kobiet wykonuje prace domowe w tym zakresie przynajmniej godzinę dziennie, w porównaniu do 34% mężczyzn. Mężczyźni częściej spędzają czas na rozrywkach i aktywnościach społecznych niż kobiety^[27].

Za przejaw dyskryminacji płciowej bywa uznawane zróżnicowanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn – rozwiązanie praktykowane w niektórych krajach^[28][29]. Ściślej mówiąc, niższy wiek emerytalny kobiet jest uznawany przez instytucje Unii Europejskiej (TSUE^[30] , KE^[31] ) za dyskryminacje kobiet. Przykładem orzecznictwa TSUE w tej materii jest wyrok w sprawie Austriaczki Christine Kleist, która została zwolniona przez pracodawcę po osiągnięciu wieku emerytalnego, który w Austrii był dla kobiet niższy. Kleist uznała, że jest dyskryminowana ze względu na swoją płeć a TSUE przyznał jej rację^[30] . Zdaniem Komisji Europejskiej niższy wiek emerytalny kobiet jest formą dyskryminacji kobiet, ponieważ przyczynia się do znacznie niższych świadczeń emerytalnych kobiet^[32][33]. Również ONZ (UN Women) rekomenduje, by tam, gdzie istnieje niższy wiek emerytalny dla kobiet, był on opcjonalny, tak by kobiety miały prawo do dłuższej pracy i wyższej emerytury^[34].

Jednym z przejawów seksizmu są różnice pomiędzy kobieta i mężczyznami odnośnie obrony kraju. Opinię taką przedstawia na przykład filozof David Benatar w książce "The Second Sexism: Discrimination Against Men and Boys"^[35], również antropolog Ayse Gül Altinay stwierdziła, że „biorąc pod uwagę równe prawa wyborcze, nie ma innej praktyki obywatelskiej, która tak radykalnie różnicuje mężczyzn i kobiety, jak obowiązkowy pobór do wojska dla mężczyzn”^[36]. W roku 1971 w odpowiedzi na pozew zbiorowy zarzucający, że pobór do wojska tylko mężczyzn narusza konstytucyjne prawo do równej ochrony amerykański Sąd Najwyższy uznał iż:

Uznanie uzależnionego od płci obowiązku wojskowego za seksizm wynika również z samej definicji seksizmu: „dyskryminacja człowieka, gł. kobiety, ze względu na płeć”^[38], gdzie nakładanie określonych obowiązków tylko na jedną płeć jest zachowaniem w oczywisty sposób dyskryminującym. Wynika także ze strategii na rzez równości płci przyjętej przez Radę Europy: „Równość płci wiąże się z równymi prawami kobiet i mężczyzn, dziewcząt i chłopców, a także taką samą widocznością, wzmocnieniem pozycji, odpowiedzialności i uczestnictwa we wszystkich sferach życia publicznego i prywatnego”^[39], naruszając zasadę takiej samej odpowiedzialności obu płci i ich uczestnictwa we wszystkich sferach życia publicznego.

W zdecydowanej większości państw świata obowiązkowej służbie wojskowej podlegają wyłącznie mężczyźni. Do nielicznych krajów, w którym analogiczny obowiązek tyczy się również kobiet należą: Norwegia, Szwecja, Korea Północna, Izrael i Erytrea^[40]. Również to mężczyźni zmuszani są w głównej mierze do brania udziału w konfliktach zbrojnych.

Polska ustawa o obronie ojczyzny z dnia 11 marca 2022 roku, określa w artykule 59. punkt 1:

W przypadku kobiet zaś podobny obowiązek obejmuje jedynie absolwentki szkół wyższych posiadających kwalifikacje przydatne do służby wojskowej, artykuł 60 punkt 1 precyzuje:

W związku z powyższą sytuacją na ręce ministra obrony narodowej złożono nawet interpelację poselską numer 23829^[42], wytykającą polskiemu systemowi prawnemu dyskryminację bezpośrednią

Po porównaniu 1228 przypadków sankcji wobec oskarżonych obu płci, badacze i badaczki akademiccy z Lille doszli do wniosku, że w stosunku do kobiet częściej orzekane są uniewinnienia oraz zawieszenia wykonywania kary, a w przypadku cięższych zbrodni ich kara jest o wiele łagodniejsza niż w przypadku mężczyzn. Również przy przyznawaniu opieki nad dziećmi (szczególnie w przypadku małych dzieci) mężczyźni są często dyskryminowani i pomijani^[43]. Około 96% spraw kończy się na przyznaniu opieki matce^[44].

 Osobny artykuł: Seksizm odwrócony.

Zobacz hasło seksizm w Wikisłowniku

• KatarzynaK. Bojarska KatarzynaK., Responding to lexical stimuli with gender associations: A Cognitive–Cultural Model, „Journal of Language and Social Psychology”, 2012, DOI: 10.1177/0261927X12463008  (ang.).
• KatarzynaK. Bojarska KatarzynaK., Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią, „Studia Psychologiczne”, 49 (2), 2011, s. 53–68, DOI: 10.2478/v10167-011-0010-y .
• Gina Masequesmay: Sexism. W: Jodi O’Brien (red.): Encyclopedia of gender and society. Los Angeles: 2009. ISBN 978-1-4129-0916-7. (ang.).
• Fred R. Shapiro. Historical Notes on the Vocabulary of the Women’s Movement. „American Speech”, 1985. DOI: 10.2307/454643. ISSN 0003-1283. JSTOR: 454643. (ang.). 
• J Horn: Sexism. W: Ted Honderich: The Oxford companion to philosophy. Oxford ; New York: 2005. ISBN 0-19-866132-0. (ang.).
• Richard Schaefer: Sociology: a brief introduction. Dubuque: 2012. ISBN 978-1-259-91243-6. (ang.).
• Rupert Neate: Global pay gap will take 202 years to close, says World Economic Forum. The Guardian, 2018-12-18. [dostęp 2019-04-28]. (ang.).
• OECD: Gender wage gap Employees, Percentage, 2017 or latest available. OECD, 2019. [dostęp 2019-04-28]. (ang.).Sprawdź autora:1.
• GUS: Różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn w Polsce w 2016 r.. 2018-09-12. [dostęp 2019-04-29].Sprawdź autora:1.
• Ann Cudd, Leslie Jones: Sexism. W: R Frey, Christopher Wellman: A companion to applied ethics. Malden, MA: 2003. ISBN 1-4051-2324-9. (ang.).
• Virginia Valian: Why so slow? The advancement of women. Cambridge Mass.: 2000. ISBN 0-262-22054-7. (ang.).
• Elliot Aronson, Timothy Wilson, Robin Akert, Samuel Sommers: Social psychology. Harlow: 2015. ISBN 1-292-18654-2. (ang.).
• Anna Kwiatkowska: Seksizm. W: Monika Rudaś-Grodzka (red.): Encyklopedia gender: płeć w kulturze. Warszawa: 2014. ISBN 978-83-7554-816-7.
• Todd Nelson: Handbook of prejudice, stereotyping, and discrimination. New York: 2015. ISBN 978-1-84872-668-0. (ang.).