Sputnik 1 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy pierwszego sztucznego satelity Ziemi. Zobacz też: inne znaczenia słowa Sputnik.

Sputnik 1

Inne nazwy	ISZ-1, PS-1, 1957 Alpha 2
Indeks COSPAR	1957-001B
Indeks NORAD	00002
Państwo	ZSRR
Rakieta nośna	Sputnik 8K71PS
Miejsce startu	Bajkonur
Orbita (docelowa, początkowa)
Perygeum	214 km
Apogeum	938 km
Okres obiegu	96,19 min
Nachylenie	65,1°
Mimośród	0,05201
Czas trwania
Początek misji	4 października 1957 19:28:34 UTC
Koniec misji	25 października 1957
Powrót do atmosfery	4 stycznia 1958
Wymiary
Kształt	kulisty
Wymiary	58 cm (średnica)
Masa całkowita	83,6 kg
Multimedia w Wikimedia Commons

Sputnik 1 (ros. Спутник-1, w tłum. towarzysz podróży; oznaczenie kodowe: ПС-1, trl. PS-1 – skrót od słów Простейший Спутник-1, trl. Prostiejszyj Sputnik-1, trb. Prosteyshiy Sputnik-1 w tłum. najprostszy satelita 1) – pierwszy sztuczny satelita Ziemi. Wystrzelony przez ZSRR 4 października 1957 o godzinie 19:28:34 czasu uniwersalnego. Wraz z trzema innymi satelitami serii Sputnik, był radzieckim wkładem w Międzynarodowy Rok Geofizyczny. Wyniesienie Sputnika 1 na orbitę stało się początkiem wyścigu kosmicznego między ZSRR a USA. Obserwacje wizualne i radiowe Sputnika były prowadzone na całym świecie.

Pierwszym radzieckim satelitą miał być przyszły Sputnik 3. Ponieważ nie był gotowy na czas, a Sowieci wiedzieli już o amerykańskim programie Vanguard, za wszelką cenę chcieli przyspieszyć własne prace nad sztucznym satelitą. Zwiększano polityczne naciski na szybkie wyniesienie jakiegokolwiek satelity w przestrzeń kosmiczną. Dlatego też szef radzieckiego biura kosmicznego, Siergiej Korolow wyznaczył w jego zastępstwo Sputnika 1 – małego i prostego w budowie satelitę, który pozwoli wyprzedzić konkurencję. Wszystko wskazuje, że budowa statku przebiegała prowizorycznie, bez wstępnych szkiców i planów. Korolow nadzorował osobiście wszystkie aspekty budowy statku.

Decyzję o dacie startu podjęto 23 września 1957. Rakieta R-7 (model numer 8K71PS), ze Sputnikiem miała wystartować z kosmodromu Bajkonur 6 października 1957 o godzinie 22:20 czasu miejscowego. Start miał odbyć się pod osłoną nocy, ponieważ w ciągu dnia niebo nad ZSRR przemierzały amerykańskie samoloty szpiegowskie. Okazało się również, że późna godzina była idealna dla PS-1, ponieważ stwarzała sprzyjające warunki do osiągnięcia pożądanego położenia na orbicie. Wystrzelenie otoczone było ścisłą tajemnicą na wypadek, gdyby miało nie pójść zgodnie z planem. 2 października 1957 do Töretam dotarła wiadomość z Moskwy o zwołaniu na 6 października 1957 zebrania naukowców biorących udział w Międzynarodowym Roku Geofizycznym. W wyniku błędnego przetłumaczenia tekstu jednego z referatów Korolow wpadł w panikę i przesunął start na 4 października 1957^[1].

Podczas gdy pomyślne wystrzelenie Sputnika zaszokowało cały świat, w Moskwie w pierwszej chwili nie poświęcono mu większej uwagi. Artykuł w „Prawdzie” 5 października 1957 był bardzo lakoniczny. Opatrzony został nic nie mówiącym tytułem „TASS donosi”^[2].

Sputnik 1 stał się pierwszym ludzkim tworem, który osiągnął orbitę okołoziemską. Satelita krążył wokół Ziemi 92 doby, 4 stycznia 1958 wszedł w gęste warstwy atmosfery i uległ zniszczeniu^[3].

Kilka replik Sputnika 1 można oglądać w muzeach w Rosji. Repliki znajdują się również w Narodowym Muzeum Techniki w Warszawie, Planetarium w Olsztynie, Science Museum w Londynie i w Smithsonian National Air and Space Museum w Waszyngtonie.^{[potrzebny przypis]}

W Moskwie przed wejściem do stacji metra Riżska znajduje się pomnik pierwszego satelity, wzniesiony w pierwszą rocznicę wystrzelenia Sputnika 1^[4].

Korpus statku był sferą o średnicy 580 mm^[3] (zarówno z estetycznych, jak i inżynierskich względów Korolow domagał się, by Sputnik był sferyczny, chociaż jeden z wcześniejszych projektów proponował kształt stożka^[2]) i został wykonany z wysokoodblaskowego stopu aluminium o grubości 2 mm. Był on hermetyczny i wypełniony azotem, którego ciśnienie było monitorowane – utrata gazu wskazywałaby na uderzenie meteoroidu, co byłoby pierwszą rejestracją takiego ciała niebieskiego. Zdarzenie to nie miało jednak miejsca. Do korpusu pod kątem 35° przymocowane były cztery anteny o długości 2,4–2,9 m. Pozwolił po raz pierwszy w dziejach zmierzyć gęstość górnych warstw atmosfery (na podstawie zmian parametrów orbity), uzyskać dane na temat rozprzestrzeniania się sygnałów radiowych w jonosferze, sprawdzić teoretyczne przewidywania i zasadnicze założenia techniczne (problem wprowadzania na orbitę, zjawiska cieplne)^[3].

Jednym z metalowców wyznaczonych do prac przy sputniku był Giennadij Striekałow, który później został kosmonautą^[2].

Wykonano dwie gotowe do lotu sfery. Jedna została wystrzelona na orbitę jako Sputnik 1, druga posłużyła do prób na Ziemi. Później drugi egzemplarz został umieszczony w Sputniku 2 i również znalazł się na orbicie razem z psem Łajką^[2].

Z przestrzeni kosmicznej nadawał sygnał radiowy na falach 20,005 i 40,002 MHz (długość fal 15 i 7,5 m), trzy razy w ciągu sekundy (do wysłuchania w zasobach Wikimedia Commons). W ten sposób przesyłano na Ziemię między innymi temperaturę poszycia statku (wewnątrz i na zewnątrz). Statek pobierał 1 W mocy elektrycznej z trzech baterii srebrowo-cynkowych. W miarę upływu dni sygnał stawał się coraz słabszy i po ponad 500 okrążeniach Ziemi odbierały go jedynie najbardziej czułe odbiorniki. Podczas kolejnego przelotu 25 października 1957 nasłuchujący personel RCA na Long Island nie usłyszał już niczego. Podobne doniesienia nadeszły z innych stacji. W superczułej stacji nasłuchowej pod Limą w Peru zarejestrowano skrajnie słaby dwutonowy sygnał. Niebawem eksperci doszli do wniosku, że baterie wyczerpały się^[5].

• NSSDC Master Catalog (ang.)

• Artykuł na stronach NASA o powstaniu Sputnika 1 (ang.)