French
DeutschStara Zagość – Wikipedia, wolna encyklopedia
| wieś | |
 Kościół św. Jana Chrzciciela | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2019) | 338[2] |
| Strefa numeracyjna | 41 |
| Kod pocztowy | 28-400[3] |
| Tablice rejestracyjne | TPI |
| SIMC | 0263461[4] |
Położenie na mapie gminy Pińczów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego  | |
 50°25′06″N 20°36′29″E/50,418333 20,608056[1] | |
Stara Zagość – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Pińczów[4][5]. Leży nad rzeką Nidą, ok. 9 km od Pińczowa.
Historia Zagości
[edytuj | edytuj kod]Zagość jako osada otwarta powstała pomiędzy przełomem VIII i IX w. a X w. W 1784 r. wieś administracyjnie należała do powiatu wiślickiego w województwie sandomierskim[6]. W tym czasie była własnością starosty zagojskiego Feliksa Łubieńskiego[6][7]. W 1827 r. nadal należała do powiatu stopnickiego w województwie krakowskim, ale wchodziła już w skład własności „rządowej”, czyli należała do skarbu państwa i liczyła 64 domy i 369 mieszkańców[8]. Do 1954 roku siedziba gminy Zagość. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
w 1797 urodził się tutaj Józef Łubieński.
Kościół św. Jana Chrzciciela
[edytuj | edytuj kod]Zagość stanowiła pierwszą siedzibę joannitów w Polsce[9]. Sprowadził ich tutaj Henryk Sandomierski, najprawdopodobniej pomiędzy swą wyprawą do Ziemi świętej, która miała miejsce w latach 1154-1155, a tragiczną w skutkach krucjatą przeciwko Prusom w 1166 r. Wówczas też z pewnością powstał kościół romański, którego pozostałości murów odkryto w bryle obecnego kościoła w latach 60. XX w., oraz szpital (którego pozostałości nie odnaleziono, choć być może jeszcze w XIX w. istniały resztki tej budowli). Joannici nie przetrwali tu jednak długo – ok. roku 1317 dobra biskupa kujawskiego Gerwarda zostały najechane przez joannitów z komandorii w Lubiszewie. W procesie o ten czyn w roku 1321 nakazano oddanie biskupowi przez joannitów jako odszkodowanie kilku ich majątków, w tym Zagości.
Obecny wygląd kościół otrzymał w czasach Kazimierza Wielkiego, ok. 1353 r. – nadano mu wówczas formę gotycką, przedłużono zarówno nawę, jak i prezbiterium, postawiono zakrystię, podniesiono strop w nawie, podwyższono okna. Jan Długosz zalicza go do grupy kościołów ekspiacyjnych wielkiego króla, tj. postawionych w ramach pokuty za uśmiercenie kanonika Marcina Baryczki. Kościół został zniszczony podczas potopu przez wojska Rakoczego, odnowiony i rekonsekrowany w 1667 r. W latach 1900–1901 został powiększony.
Kościół nosi wezwanie św. Jana Chrzciciela, jest orientowany i murowany z ciosu. Jest jednonawowy, z dwuprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym wielobocznie. Nawa jest szersza od prezbiterium, pokryta drewnianym stropem, na początku XX w. została przedłużona w kierunku zachodnim. Prezbiterium posiada sklepienie krzyżowo-żebrowe, w którego zworniku znajduje się piastowski orzeł. Do nawy przylegają od północy kaplica, a od południa kruchta, obie pochodzą z czasów przebudowy na przełomie XIX i XX w.
Wiele elementów dekoracji nosi znamiona stylu romańskiego i pochodzi z pierwotnego kościoła joannickiego. Najciekawsza zaś jest dekoracja rzeźbiarska zachowana w części północno-wschodniej zewnętrznej ściany nawy – wnęki arkad fryzu wypełniają płaskorzeźby zoomorficzne, które przedstawiają dwa rodzaje syren lub syrenę oraz trytona. Także sposób podziału ścian – poziomego gzymsami i pionowego półkolumienkami lub arkadami z fryzem nie ma analogii w tym okresie w Polsce.
W przyziemiu północnej ściany nawy znajduje się cios z rytym przedstawieniem kościoła – można przypuszczać, że przedstawia ono kościół joannicki – co oznaczałoby, że posiadał on wówczas wieżę od zachodu.
Kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.663 z 15.01.1957 i z 21.02.1966)[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 128807
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2019. Stan ludności 31.12.2019 str. 13-14 [dostęp 2022-05-08]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1193 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b Franciszek Salezy Czajkowski, „Regestr diecezjów” Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, Sławomir Górzyński, Krzysztof Chłapowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009, ISBN 978-83-7181-583-6, OCLC 751052289.
- ↑ Zagość (cd. ze s. 271), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 272.
- ↑ Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi. Tom II. Warszawa 1827.
- ↑ Kazimierz Tymieniecki Majętność książęca w Zagościu i pierwotne uposażenie klasztoru Joannitów, na tle osadnictwa dorzecza dolnej Nidy. Studyum z dziejów gospodarczych XII wieku, 1912
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 50 [dostęp 2016-01-05].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Elżbieta Dąbrowska – Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zagość na pinczow.com. pinczow.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-01)].
