Stefan Sacha – Wikipedia, wolna encyklopedia

Stefan Sacha

Data i miejsce urodzenia	26 sierpnia 1888 Wojnicz
Data i miejsce śmierci	29 maja 1943 Warszawa
Poseł I kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 1922 do 1927
Przynależność polityczna	Związek Ludowo-Narodowy
Poseł II kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 1929 do 1930
Przynależność polityczna	Związek Ludowo-Narodowy
Poseł III kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 1930 do 1935
Przynależność polityczna	Stronnictwo Narodowe
Multimedia w Wikimedia Commons

Stefan Sacha (ur. 26 sierpnia 1888 w Wojniczu, zm. 29 maja 1943 w Warszawie) – polski polityk, dziennikarz, poseł na Sejm I,II i III kadencji w II RP z ramienia Związku Ludowo-Narodowego oraz Stronnictwa Narodowego w latach 1922–1935, prezes Zarządu Głównego konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego w latach 1941–1943.

Ukończył szkołę powszechną w Wojniczu i gimnazjum w Tarnowie, gdzie w 1907 uzyskał świadectwo dojrzałości. Następnie studiował na wydziałach filozoficznych uniwersytetów: w Wiedniu, Krakowie i Londynie. Wybuch I wojny światowej przeszkodził mu w uzyskaniu stopnia naukowego doktora.

W sierpniu 1914 wcielony do armii austriackiej, walczył na froncie rosyjskim i włoskim, gdzie przebywał do marca 1916. W czerwcu tego roku przydzielony do Powiatowej Komendy Uzupełnień w Nowym Sączu, pracował tam do kwietnia 1919, od listopada 1918 już jako oficer Wojska Polskiego. Był od 1918 członkiem Ligi Narodowej^[1][2]. Będąc jeszcze oficerem austriackim oddał poważne usługi polskiej sprawie jako członek konspiracyjnej organizacji, współpracującej z tajnym komitetem obywatelskim w Nowym Sączu. Po zakończeniu działań wojennych został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 511. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 64 Grudziądzkiego pułku piechoty^[3][4]. W 1934 pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Toruniu^[5].

Z małżeństwa zawartego w 1921 z Zofią Szim (1898–1986), nauczycielką, miał trzech synów: Józefa (ur. 1923), Bolesława (ur. 1925) oraz Kazimierza (ur. 1927).

Od czerwca 1920 pracował w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej, w którym był zastępcą naczelnika Wydziału Prasowego i skąd przeszedł do pracy redakcyjnej w „Kurierze Poznańskim”. Od 19 grudnia 1920 przez 13 lat był redaktorem naczelnym dziennika „Słowo Pomorskie” w Toruniu. Piastował także godność wiceprezesa, a w latach 1931–1932 pełnił obowiązki prezesa Syndykatu Dziennikarzy Pomorza.

Działał także w takich organizacjach, jak: Towarzystwo Powstańców i Wojaków „Straż”, Bractwo Strzeleckie czy Centralny Komitet Pomorski dla Odbudowy Kresów Wschodnich.

Po opuszczeniu Torunia w roku 1933 udał się do Gniezna, był tam redaktorem naczelnym pisma „Lech”. 2 września 1935 przeniósł się do Warszawy, gdzie objął redakcję „Warszawskiego Dziennika Narodowego” i sprawował funkcję aż do wybuchu II wojny światowej.

Wchodził w skład Zarządu Głównego utworzonego w 1919 Związku Ludowo-Narodowego, przemianowanego następnie w 1928 na Stronnictwo Narodowe (SN). Od lutego 1935 aż do wybuchu wojny w 1939 był członkiem Rady Naczelnej i sekretarzem Zarządu Głównego SN. Należał także do kierownictwa tajnej organizacji Straż Narodowa, utworzonej w 1928 po rozwiązaniu Ligi Narodowej^[6]. Po rozłamie w SN w kwietniu 1934, z którego wyłonił się Obóz Narodowo-Radykalny, zasiadł w komisji powołanej przez Romana Dmowskiego dla ustalenia jego inspiratorów^[7].

W listopadzie 1922 został wybrany z listy nr 8 Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej na posła do Sejmu RP w okręgu nr 10 (Włocławek, Nieszawa, Lipno). Następnie kandydował do Sejmu w wyborach 1928 r., w okręgu 31 (Toruń, Chełmno, Wąbrzeźno, Brodnica, Lubawa, Działdowo) z listy nr 24 - Katolicko-Narodowej; został wówczas tylko zastępcą posła z tej listy, lecz wszedł do parlamentu w grudniu 1929, po zrzeczeniu się mandatów przez dwu posłów SN. W kolejnych wyborach do Sejmu w 1930 r. kandydował z listy nr 4 - narodowej i w okręgu 31; wybrany został z listy okręgowej. W dwóch ostatnich kadencjach sejmowych był członkiem Klubu Narodowego.

W drugiej połowie lat 30. należał obok Tadeusza Bieleckiego i Mieczysława Trajdosa do przedstawicieli faszyzującej grupy „młodych” w SN^[2]. Wewnątrz tej grupy doszło w 1938 do dalszego rozłamu: Sacha opowiedział się po stronie dopuszczającej współpracę z sanacją frakcji Bieleckiego w konflikcie z ówczesnym prezesem Kazimierzem Kowalskim i Jędrzejem Giertychem, którzy wykluczali porozumienie z innymi siłami politycznymi w kraju^[8]. Zajął krytyczne stanowisko wobec zorganizowanego przez Adama Doboszyńskiego w czerwcu 1936 marszu endeków na Myślenice^[9] .

Zgodnie z ustalonym 5 września 1939 podziałem kierownictwa SN udał się do Lublina, skąd wrócił do Warszawy na początku 1940. W konspiracji działał nadal w SN, zajmując się prasą i propagandą w prezydium partii, a po aresztowaniu przez Niemców Mieczysława Trajdosa w maju 1941 został prezesem Zarządu Głównego partii w kraju. Od czerwca 1941 reprezentował SN w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym (PKP), przekształconym w marcu 1943 w Krajową Reprezentację Polityczną (KRP)^[9] . W konspiracji używał pseudonimów „Marek”, „Stefan” i „Kalina”^[10].

Był redaktorem pisma „Walka” wydawanego przez stołeczne SN i znanego potocznie za jego prezesury jako „sacharyna”. Sprzeciwiał się eksponowaniu haseł antysemickich^[9] . Po agresji niemieckiej na ZSRR 22 czerwca 1941 „Walka” wysunęła postulat roszczeń terytorialnych wobec ZSRR, jednocześnie jednak przedstawiając zawarty 30 lipca 1941 układ Sikorski–Majski w pozytywnym świetle jako szansę na odbudowę potęgi Polski w oparciu o sojusz z Wielką Brytanią i USA, w czym odbiegała od stanowiska bielecczyków na emigracji^[11]. Według powojennej relacji zamieszczonej przez „Myśl Polską” Sacha był na przełomie 1941/1942 inspiratorem zwrotu demokratyczno-liberalnego w polityce krajowego SN^[12]. Niemniej „Walka” głosiła w styczniu 1942 konieczność „silnej władzy”^[13], we wrześniu 1942 komentowała tendencje „demokracji, liberalizmu i humanitaryzmu” jako grożące „anarchią” i „kiereńszczyzną”^[14], w grudniu zaś krytykowała aliantów za zwalczanie dyktatury Francisco Franco w Hiszpanii^[15].

Po spotkaniu 31 marca 1942 z emisariuszem premiera gen. Władysława Sikorskiego płk. Józefem Spychalskim Sacha podjął 3 maja 1942 negocjacje z komendantem Armii Krajowej (AK) gen. Stefanem Roweckim w sprawie scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z AK^[16][9] . W czerwcu 1942 nawoływał na łamach „Walki” do porzucenia sporów politycznych na rzecz wyzwolenia kraju, po czym 1 lipca 1942 doszło do buntu szefa wydziału organizacyjnego Komendy Głównej NOW Augusta Michałowskiego przeciwko planom podporządkowania organizacji AK, a we wrześniu do formalnego rozłamu w SN i NOW na tym tle^[17]. W relacji dla Bieleckiego z kwietnia 1944 Michałowski zarzucił Sasze współpracę polityczną z PKP i zdanie się na opór AK przeciwko komunistom w razie przejęcia przez nich władzy w kraju^[18][19]. 19 września i 26 października Sacha próbował uzyskać zgodę na scalenie od przebywającego w Londynie Bieleckiego^[20]. 4 listopada wraz z komendantem NOW ppłk. Józefem Rokickim podpisał rozkaz scaleniowy dla NOW^[21][9] . Prasa i propaganda secesjonistów skupionych wokół Narodowych Sił Zbrojnych okrzyknęła go wówczas zdrajcą i „sikorszczykiem”, dekonspirując go przez publiczne użycie imienia i inicjału nazwiska^[22]. Od września 1942 do stycznia 1943 prowadził zakończone niepowodzeniem rozmowy ze Stronnictwem Ludowym w sprawie przystąpienia SN do czynnego udziału w pracach Delegatury Rządu na Kraj i PKP pod warunkiem umożliwienia bezpośredniej łączności z Bieleckim i wprowadzenia bielecczyków do rządu londyńskiego. O rozmowach tych powiadomił Bieleckiego kanałem Delegatury. Na początku 1943 Zarząd Główny SN pod przewodnictwem Sachy rozważał wycofanie z PKP wobec rozmów Delegatury z Polską Partią Robotniczą (PPR)^[23][9] .

15 maja 1943 Sacha został aresztowany podczas niemieckiej obławy w kawiarni Fuchsa przy ul. Filtrowej w Warszawie wraz ze Stanisławem Tabaczyńskim, kierownikiem organizacji „Ojczyzna”, reprezentującej frakcję „starych” w SN^[24]. Został osadzony na Pawiaku i 29 maja rozstrzelany w masowej egzekucji w ruinach getta warszawskiego. Według ks. Jana Stępnia akta Gestapo z jego przesłuchania stwierdzały: „milczy jak skała”^[9] .

Był synem Józefa, majstra stelmaskiego i Marii z domu Marek. 27 września 1921, w kaplicy bł. Bronisławy w Krakowie, ożenił się z Zofią z Szimów, z którą miał synów: Józefa, Bolesława i Kazimierza^[25].

• Roczniki oficerskie 1923, 1924.
• Rocznik oficerski rezerw 1934.
• EugeniuszE. Duraczyński EugeniuszE., Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, ISBN 83-06-01406-5 .
• Mariusz LesławM.L. Krogulski Mariusz LesławM.L., Rodowody mieszczan wojnickich, t. 2, Wojnicz 2008, s. 182–183 .
• Mariusz LesławM.L. Krogulski Mariusz LesławM.L., Stefan Sacha, [w:] Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956, t. 15, Kraków 2011, s. 167–168, ISBN 978-83-60991-13-8 ..
• AndrzejA. Kunert AndrzejA., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 2, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 164–165, ISBN 83-211-0758-3 .
• AndrzejA. Kunert AndrzejA., Stefan Sacha, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 34, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 254–255 .
• Jerzy JanuszJ.J. Terej Jerzy JanuszJ.J., Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, wyd. 2, Warszawa: Książka i Wiedza, 1979 .

• Stefan Sacha – publikacje w bibliotece Polona