Szanta (roślina) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Szanta
Ilustracja
Morfologia (szanta zwyczajna)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

szanta

Nazwa systematyczna
Marrubium L.
Sp. Pl. 582. 1753
Typ nomenklatoryczny

Marrubium vulgare L.[3]

Synonimy
  • Atirbesia Raf.
  • Lagopsis (Bunge ex Benth.) Bunge[4]
Szanta zwyczajna
Szanta obca

Szanta (Marrubium L.) – rodzaj bylin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków[5] (The Plant List wymienia 49 gatunków zweryfikowanych[6]). Rośliny te występują na wyspach Makaronezji, w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji sięgając do jej centralnej części[5][7]. Najbardziej zróżnicowane są w Turcji, gdzie rośnie ich 18 gatunków[7]. W Polsce antropofitem zadomowionym jest szanta zwyczajna M. vulgare, przejściowo dziczeje (jako efemerofit) także szanta obca M. peregrinum[8]. Na ogół są to rośliny spotykane w miejscach suchych, skalistych, w zbiorowiskach zaroślowych[7].

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, niektóre mają własności lecznicze[9]. Szeroko stosowana jako roślina lecznicza była zwłaszcza szanta zwyczajna, stosowana także do aromatyzowania słodyczy i likierów[5].

Nazwa łacińska rodzaju wywodzi się od hebrajskiego słowa marob oznaczającego gorzki sok. Dawniej bowiem rośliny tego rodzaju były przez Żydów spożywane w czasie święta Pesach[9].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne osiągające do 70 cm wysokości[7]. Łodyga prosto wzniesiona, o kwadratowym przekroju[9].
Liście
Naprzemianległe, pojedyncze, jajowate, gęsto owłosione, ze słabo widocznym nerwacją[7][9].
Kwiaty
Drobne, zebrane w licznokwiatowe okółki. Kielich niewielki, z 10 wystającymi żyłkami przewodzącymi, zakończony 5, 10 lub 30 ząbkami. Korona zrosłopłatkowa, fioletowa do białej, kremowa lub żółtawa. Płatki tworzą rurkę zakończoną dwiema wargami, górną wyprostowaną i rozciętą oraz dolną trójłatkową. Pręciki cztery, w dwóch parach, schowane w rurce korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka[7].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze, gładkie rozłupki[7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Marrubieae z podrodziny Lamioideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.)[4].

Wykaz gatunków[6][10]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. a b Genus: Marrubium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-04-06].
  5. a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 566, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. a b Marrubium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-04-06].
  7. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 295. ISBN 0-333-74890-5.
  8. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.