Szmulowizna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy osiedla w Warszawie, którego wschodnia część zwana jest Michałowem. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Szmulowizna

osiedle i obszar MSI Warszawy
Kamienice przy ul. Kawęczyńskiej, widoczna wieża bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miasto	Warszawa
Dzielnica	Praga-Północ
W granicach Warszawy	1 kwietnia 1916[1][2]
Położenie na mapie dzielnicy

Szmulowizna, dawniej także Szmulowszczyzna^[3], zwyczajowo Szmulki^[3][4][5] – osiedle i obszar MSI^[6] w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie.

Granice Szmulowizny wydzielonej jako obszar Miejskiego Systemu Informacji wyznaczają^[6]:

• ul. Markowska,
• linia kolejowa wzdłuż al. „Solidarności”,
• linia kolejowa wzdłuż ul. Zabranieckiej i ul. Naczelnikowskiej (granica między Pragą-Północ a Targówkiem, dawniej granica gminy Warszawa-Centrum),
• linia kolejowa ze stacją Warszawa Wschodnia (wzdłuż granicy dzielnic Praga-Północ i Praga-Południe) od granicy dzielnicy Targówek (dawnej granicy gminy Warszawa-Centrum).

Pierwotnie granicę między Pragą (wtedy już częścią miasta Warszawy) a Szmulowizną wyznaczał wał ziemny (część okopów Lubomirskiego) w rejonie ul. Markowskiej i rogatki Ząbkowskie, znajdujące się w miejscu dzisiejszego skrzyżowania ul. Ząbkowskiej z Markowską.

Nazwa Szmulowizna pochodzi od imienia właściciela tych gruntów Szmula (Samuela) Jakubowicza Sonnenberga, zwanego Zbytkowerem (Zbitkawerem)^[7] (1756−1801), żydowskiego kupca, bankiera, faktora, protegowanego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, protoplasty rodu Bergsonów (w tym filozofa Henryka Bergsona)^[8]. Ten najbogatszy Żyd warszawski zrobił znaczny majątek na dostawach dla wojska rosyjskiego. Zbiegł po wybuchu powstania kościuszkowskiego. Jego niektóre zakłady m.in.: garbarnię, młyn na Golędzinowie przejęły władze powstańcze^[9]. Początkowo folwark Zbytkowera nosił nazwę Bojnówek, z czasem wraz z okolicznymi terenami (wsią i karczmą) przyjął nazwę Szmulowizna od imienia właściciela. Nazwy tej, również w brzmieniu Szmulowszczyzna^[10] używano m.in. w XIX w.^[7], widać ją m.in. na zaborczych mapach z tego okresu (w rosyjskiej pisowni Шмулевизна^[11] lub Шмулевщизна^[10]). Stosowano również formę Szmulewizna^[12].

Zamiast nazwy Szmulowizna na mapach topograficznych od kilkudziesięciu lat umieszcza się potoczną nazwę Szmulki i ta forma znalazła się w oficjalnym Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych^[13].

Tereny we wschodniej części Szmulowizny wykupiło w 1902 małżeństwo książąt Michał i Maria Radziwiłłowie. Odtąd nazwano je Michałowem na cześć księcia – działacza filantropijnego, mecenasa kultury i współfundatora (wraz z małżonką) szkółek i schronisk dla ubogiej młodzieży (m.in. przytułek Nazaret) oraz Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego. Michał Radziwiłł całe swoje życie poświęcił sprawom publicznym, angażując swą energię, a także pieniądze w działalność filantropijną i kulturalną. Był m.in. redaktorem i wydawcą „Biblioteki Warszawskiej”, Prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności oraz członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Przewodniczył Komitetowi budowy pomnika Adama Mickiewicza^[14][15].

Do Michałowa niektórzy zaliczają również tereny za linią kolei nadwiślańskiej, należące już do Targówka Fabrycznego^[16].

Nazwa Michałów była w użyciu przede wszystkim w okresie międzywojennym. Dzisiejszy tramwajowy przystanek końcowy Kawęczyńska-Bazylika nosił wtedy nazwę Kawenczyńska (Michałów)^[17]. Natomiast obszar Michałowa powiększył się i zamykał w granicach parafii Najświętszego Serca Jezusowego, ustanowionej Dekretem erekcyjnym z dnia 25 października 1919 roku, a granice Michałowa sięgały obecnej ulicy Markowskiej. W latach 20. XX wieku, sporządzono mapę otoczenia Bazyliki NSJ, którą nazwano „Plan Michałowa”. O tym, że nazwa Michałów stosowana była powszechnie świadczyć może m.in.: Dekret księdza Kardynała A.Kakowskiego z 1931 roku przekazujący parafię z Bazyliką Towarzystwu Salezjańskiemu^[18]. Istniał również, utworzony przy Państwowym Monopolu Spirytusowym, hufiec Michałów organizacji młodzieżowej Orląt. Funkcjonował on w latach 30., będąc najliczniejszym hufcem Orląt w prawobrzeżnej Warszawie, i działał w konspiracji podczas II wojny światowej^[19].

W czasach PRL, zwalczając wpływy ziemiaństwa i Kościoła, upowszechniano nazwę Szmulowizna. Mimo to do dziś pozostała nazwa kolejowego posterunku odgałęźnego Michałów^[20] na linii kolei nadwiślańskiej oraz ulicy Michałowskiej^[21], upamiętniającej Michała Radziwiłła^[22].

Przed wojną istniało Towarzystwo Przyjaciół Michałowa – reaktywowane w 2008 jako Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców „Michałów”^[23], którego celem jest m.in. przywrócenie tej historycznej nazwy. W dniu imienin Michała (29 września) obchodzone są Dni Michałowa.

W 2009 grupa mieszkańców osiedla podjęła starania o wydzielenie Michałowa ze Szmulowizny, jako oddzielnego obszaru MSI.

W XIX w. Szmulowizna została otoczona z 3 stron torami kolejowymi – w 1862 otwarto kolej petersburską od północy, w 1867 kolej terespolską od południa oraz kolej obwodową, tzw. nadwiślańską w 1875–1877. W 1877 na terenie Szmulowizny znajdowało się ok. 100 domów i 1890 mieszkańców^[24]. Na obszarze Szmulowizny rozwinął się przemysł – w 1897 powstała przy ul. Ząbkowskiej Wytwórnia Wódek „Koneser”, a przy ul. Siedleckiej późniejsza fabryka Avia (1902, obecnie Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia). W 1889 Szmulowizna została włączona do Warszawy^[24][25]. Wiele nowo wytyczanych ulic otrzymało − podobnie jak już istniejące ulice − nazwy od miejscowości leżących na wschód od Wisły^[26].

W okresie międzywojennym nastąpiła rozbudowa dróg, kanalizacji, wodociągów, linii tramwajowych – powstała Zajezdnia Praga na Kawęczyńskiej otwarta 1 lutego 1922. W latach 1907–1923 zbudowano bazylikę Najświętszego Serca Jezusowego.

Po wyzwoleniu Pragi we wrześniu 1944 na Szmulowiźnie, zniszczonej w niewielkim stopniu i znajdującej się poza zasięgiem artylerii niemieckiej, koncentrowało się życie polityczne i społeczne prawobrzeżnej części miasta^[27].

Po wojnie mieszkania opuszczone przez ludność żydowską zajęła uboga ludność z warszawskich przedmieść – a sama Praga, a zwłaszcza Szmulki, zyskały złą sławę. Domy pozbawione przez lata właściwej opieki powoli odzyskują swój wygląd, powstają tu też nowe osiedla mieszkaniowe.

W początku lat 50. pod kierunkiem arch. Zygmunta Stępińskiego powstał projekt nowego osiedla Michałów z monumentalnymi budynkami, Długim Rynkiem i okrągłym placem z wysokościowcem. Na osiedlu miało zamieszkać 18 tys. mieszkańców. Projektu jednak nie zrealizowano^[28].

W latach 1969–1975 na tym terenie powstało osiedle mieszkaniowe Szmulowizna zbudowane według projektu Jana Kalinowskiego. Jego charakterystycznym elementem jest najdłuższy budynek w Warszawie, przy ul. Kijowskiej 11, wzniesiony w latach 1971–1973, o długości 508 m.

Powstanie osiedla wysokich bloków spowodowało pocięcie na dwie części ulic: Łochowskiej, Łomżyńskiej, Wiosennej i Wołomińskiej oraz zniknięcie z planu miasta dawnych ulic: Jesiennej, Łamanej i Nowej.

Osiedle składa się z czterech części:^[29]

• Szmulowizna A, Szmulowizna I (1969–1972) – trzy budynki jedenastokondygnacyjne (Markowska 6, Korsaka 1, al. Tysiąclecia 151) i dwa pięciokondygnacyjne (Ząbkowska 40, Kijowska 11) między ulicami Kijowską, Markowską, Ząbkowską i aleją Tysiąclecia;
• Szmulowizna B (1973–1978) – jeden budynek jedenastokondygnacyjny (Wiosenna 2) i trzy pięciokondygnacyjne (Wiosenna 1 i 3, Tarchomińska 10) przy ulicach Wiosennej i Tarchomińskiej;
• Szmulowizna Wschodnia, Szmulowizna II – osiem budynków jedenastokondygnacyjnych (1972–1975; Wołomińska 19, Radzymińska 54/58, 60/66 i 68/72, Łomżyńska 15/25, Łochowska 1/29, Siedlecka 1/15 i 16/24) oraz trzy pięciokondygnacyjne (1978–1984; Radzymińska 52a, Łomżyńska 22/24, Łochowska 34) w trójkącie między ulicami Radzymińską i Kawęczyńską oraz wałem Kolei Nadwiślańskiej;
• Kolonia Białostocka przy ulicy o tej samej nazwie – dwa budynki maksymalnie dwunastokondygnacyjne (nr 7 i 9) i jeden maksymalnie jedenastokondygnacyjny (nr 11; wszystkie trzy 1982–1986) oraz jeden czterokondygnacyjny (numer 48; 2001).

• Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego
• Blok mieszkalny przy ul. Kijowskiej 11 (tzw. jamnik)
• Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
• Fabryka Drucianka w Warszawie
• Kompleks dawnej Wytwórni Wódek „Koneser”, siedziba m.in. Muzeum Polskiej Wódki
• Kompleks młyński Michla w Warszawie
• Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia
• Oficyna Burkego
• Menedżerska Akademia Nauk Stosowanych
• Zajezdnia tramwajowa Praga

• Portal informacyjny Szmulowizna i Michałów