Tajar Zavalani – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tajar Zavalani

T.Z., ZAKS, TANI, TARZANI, TA

Tajar Zavalani (1945)
Data i miejsce urodzenia	15 sierpnia 1903 Monastir
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1966 Wielka Brytania
Narodowość	albańska
Język	albański, angielski
Alma Mater	Uniwersytet Komunistyczny w Leningradzie
Dziedzina sztuki	pisarz, dziennikarz, historyk, tłumacz

Tajar Zavalani też jako: Thomas-Henry Zavalani (ur. 15 sierpnia 1903 w Monastirze^[1], zm. 19 sierpnia 1966 w Wielkiej Brytanii^[2][3]) – albański pisarz, dziennikarz, historyk i tłumacz.

Syn działacza narodowego Fehima i Qerime z d. Frashëri. Kształcił się w szkole francuskiej w Monastirze, a w czasie I wojny światowej kontynuował naukę w liceum francuskim w Salonikach^[3]. Do Albanii przyjechał w roku 1922 i podjął pracę w ministerstwie spraw zagranicznych^[2]. Był sekretarzem komisji d.s. delimitacji granic Albanii, kierowanej przez Ali Paszę Kolonję, a także sekretarzem poselstwa albańskiego w Rzymie^[1]. Związany z radykalną organizacją Bashkimi (Jedność) w czerwcu 1924 wziął udział w zamachu stanu, który doprowadził do przejęcia władzy przez zwolenników Fana Noliego^[2]. Po upadku rządu Noliego w grudniu 1924 Zavalani wyemigrował do Włoch, a następnie do Moskwy jako członek grupy młodych Albańczyków, którzy skierowani przez organizację KONARE podjęli studia w uczelniach radzieckich. Studiował na Uniwersytecie Komunistycznym w Leningradzie, a w 1929 powrócił do Moskwy, gdzie odbywał studia ekonomiczne^[2]. W 1930 dokonał wspólnie z Sejfullą Malëshovą tłumaczenia podstawowych dokumentów ruchu komunistycznego, w tym Manifestu komunistycznego na język albański^[4]

W listopadzie 1930 wyjechał z ZSRR i zamieszkał w Berlinie, a następnie w Leysin (Szwajcaria), gdzie leczył się z powodu gruźlicy^[2]. Powrócił do Albanii w styczniu 1933 i podjął pracę jako publicysta i tłumacz literatury francuskiej i rosyjskiej. Razem z Branko Merxhanim, Vangjelem Koçą i Nebilem Çiką był zaliczany do grupy młodych - radykalnych intelektualistów poddających krytyce panujące w Albanii stosunki społeczne i rządy elity wywodzącej się z czasów osmańskich^[5]. Jedno z jego tłumaczeń - powieść Matka Gorkiego została objęta zapisem cenzury i nie doczekała się publikacji^[6]. W 1935 objął stanowisko dyrektora liceum państwowego w Tiranie. W tym czasie objął kierownictwo Towarzystwa Literackiego Vllaznija. Po śmierci brata Hysena (który pozostał w ZSRR i w 1938 został rozstrzelany) radykalnie zmienił swoje poglądy stając się zagorzałym antykomunistą. Pod koniec lat 30. kierował wydziałem statystyki w ministerstwie finansów.

Po inwazji Włoch na Albanię w kwietniu 1939, Zavalani został internowany we Włoszech, skąd udało mu się uciec do Szwajcarii, skąd przez Francję przedostał się do Wielkiej Brytanii^[1]. Tam też spotkał się z przebywającym na wygnaniu królem Zogiem I^[2]. Od listopada 1940 pracował w sekcji albańskiej rozgłośni BBC, z którą związał się do końca życia^[2]. Od 1941 kierował brytyjskim oddziałem organizacji Shqipëria e Lirë (Wolna Albania), założonej w Bostonie przez Kostandina Çekreziego^[1]. W czasie wojny próbował uzyskać poparcie polityków brytyjskich na rzecz odbudowy niepodległej Albanii po wojnie^[7]. Zmarł w 1966, w wyniku obrażeń odniesionych w wypadku samochodowym^[3]. W 1998 nakładem wydawnictwa Phoenix ukazał się wybór listów Zavalaniego, w opracowaniu Ndriçima Kulli^[8].

Był żonaty (w 1936 poślubił Marię Selmę, córkę Kahremana Vrioniego).

W styczniu 2024 w Bibliotece Narodowej w Tiranie, w 120 rocznicę urodzin odsłonięto wystawę poświęconą Tajarowi Zavalaniemu^[9]. Imię Zavalaniego nosi jedna z ulic w tirańskiej dzielnicy Babrruje.

• 1951: How Strong Is Russia (wyd. Londyn)
• 1957-1963: Histori e Shqipnis (2 tomy, wyd. Londyn)
• 1997: Land of Eagles (wyd. Londyn)
• 1998: Misioni i shekullit XX (wyd. Tirana)
• 2018: Ditar : (1942-1944) : (dhe shkrime të tjera) (wyd. Prisztina)

• Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Plymouth: Scarecrow Press, Inc., 2010, s. 10–11, seria: Historical Dictionaries of Europe, No. 75. ISBN 978-0-8108-6188-6. (ang.).