Trędownik – Wikipedia, wolna encyklopedia

Trędownik
Ilustracja
Morfologia (trędownik bulwiasty)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

trędownikowate

Rodzaj

trędownik

Nazwa systematyczna
Scrophularia L.
Sp. Pl. 619. 1753
Typ nomenklatoryczny

Scrophularia nodosa L.[3]

Synonimy
  • Ceramanthe (Rchb.) Dumort.
  • Mosheovia Eig
  • Oreosolen Hook.f.
  • Scrophucephalus A.P.Khokhr.
  • Tomiephyllum Fourr.
  • Tuerckheimocharis Urb.
  • Venilia Fourr.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Trędownik (Scrophularia L.) – rodzaj roślin z rodziny trędownikowatych. Należy do niego ok. 290 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną półkuli północnej. W Polsce rosną trzy gatunki rodzime z tego rodzaju i jeden przejściowo dziczejący.

Niektóre gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne (zwłaszcza trędownik uszkowaty S. auriculata) i wykorzystywane sa lokalnie jako rośliny lecznicze (np. trędownik bulwiasty S. nodosa)[5].

Naukowa nazwa rodzaju zachowana za określeniem użytym w średniowieczu przez Matthaeusa Silvaticusa, utworzonym z łacińskiego słowa scrofulae oznaczającym obrzęk, schorzenie gruczołów szyi oraz wole tj. chorób, które były leczone trędownikiem[6].

Zasięg geograficzny

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj jest rozpowszechniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Jego przedstawiciele występują w Ameryce Północnej (od północnego Meksyku po południową Kanadę), w Europie (bez Islandii), w północnej Afryce (od Maroka po Erytreę oraz w Somalii) i w Azji bez jej południowo-wschodnich i północno-wschodnich krańców[4]. Centrum zróżnicowania stanowi region śródziemnomorski[7] oraz południowo-zachodnia Azja (Iran i Afganistan)[5].

Gatunki flory Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiatostan trędownika bulwiastego
Kwiatostan trędownika oskrzydlonego
Kwiat trędownika uszkowatego
Pokrój
Byliny i półkrzewy, rzadko rośliny jednoroczne[7].
Liście
Naprzeciwległe, czasem górne liście ułożone są skrętolegle[7]. Liście niepodzielone lub podzielone[9].
Kwiaty
Skupione w wierzchotki wyrastające w kątach liści lub szczytowo, ewentualnie w grona, wiechy, tyrsy, kłosy lub główki[7]. Kielich z 5 działkami zrośniętymi tylko u nasady[9]. Korona kwiatu dwuwargowa, z łatkami prosto wzniesionymi[7]. Dwie łatki tworzą wargę górną, trzy dolną. W dolnej części korona zwykle jest kubeczkowato rozdęta. Barwę ma najczęściej purpurowobrunatną lub żółtą[9]. Pręciki płodne są cztery, mniej lub bardziej dwusilne, schowane w rurce korony lub wystające, zwykle do niej przylegające. Oba pylniki są zrośnięte w jedną całość. Jeden pręcik zredukowany do postaci prątniczka. Zalążnia otoczona dyskiem miodnikowym. Szyjka słupka zwykle tak długa jak zalążnia lub od niej dłuższa, zwieńczona drobnym znamieniem[7].
Owoce
Torebki, zwykle kulisto-jajowate[9], podzielone na przegrody[7]. Otwierają się dwiema klapami, czasem dwudzielnymi[9]. Zawierają liczne, drobne nasiona[7]. Mają one kształt elipsoidalny, z podłużnymi żebrami i poprzecznymi marszczeniami na łupinie nasiennej[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Scrophularia vernalis
Scrophularia scopolii
Kwiat Scrophularia juratensis
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae)[2]. W obrębie rodziny zaliczany do plemienia Scrophularieae wspólnie z rodzajami: Antherothamnus, Nathaliella, Oreosolen i dziewanna Verbascum[10].

Wykaz gatunków[4][11]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d Scrophularia Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-11].
  5. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 843, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ Marian Rejewski, Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich, Warszawa 1996, s. 142, ISBN 83-05-12868-7.
  7. ↑ a b c d e f g h Scrophularia Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-11].
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 163, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d e f Tadeusz Tacik, Scrophularia L., Trędownik, [w:] Bogumił Pawłowski (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 255.
  10. ↑ Genus Scrophularia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-02-11].
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 162. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trędownik&oldid=72986326”