Tytanit – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tytanit

Żółtawe kryształy tytanitu
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	sfen
Skład chemiczny	krzemian wapnia i tytanu (CaTiSiO5)
Twardość w skali Mohsa	5–5,5
Przełam	muszlowy, półmuszlowy[1]
Łupliwość	wyraźna słupowa wg {110}[1], niekiedy niedostrzegalna
Układ krystalograficzny	jednoskośny[2]
Właściwości mechaniczne	kruchy[1]
Gęstość	3,4–3,6 g/cm³[1]
Właściwości optyczne
Barwa	żółta o różnych odcieniach, zielonawy, rzadziej bezbarwny lub biały, czerwony, niebieski, różowy, brunatny do czarnego[1][2]
Rysa	biała, jasnobrązowa[1]
Połysk	diamentowy, tłusty, woskowy, żywiczny, czasem szklisty[1][2]
Współczynnik załamania	1,843-2,110
Inne	Dwójłomność: 0,100-0,192
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Tytanit (sfen, sphen) – minerał z grupy krzemianów wyspowych^[3].

Nazwa pochodzi od składu chemicznego, którego głównym składnikiem jest tytan. Nazwa sfen – od gr. sphen = klin i nawiązuje do kształtu kryształów minerału.

Minerał pospolity, rozpowszechniony w większości skał krystalicznych. Ładnie wykształcone kryształy należą do rzadkości.

Tworzy spłaszczone: tabliczkowe, słupkowe, kopertowe, igiełkowe, klinowate, rombowe, często zbliźniaczone kryształy, bliźniaki zrosłe i przerosłe w formie krzyża^[3]. Występuje w formie skupień ziarnistych, zbitych (skrytokrystalicznych), listewkowych lub promienistych^[3]. Minerał kruchy i przezroczysty, przeświecający^[3]. Często zawiera domieszki żelaza, glinu, itru, wanadu, niobu, ceru. Rozpuszczalny w kwasie siarkowym^[3].

Charakteryzuje się dużym współczynnikiem załamania światła, wyjątkowo dużą dyspersją co sprawia, że po oszlifowaniu wykazuje wyjątkowy ogień. W obrazie mikroskopowym odznacza się wysokim reliefem oraz silnym pleochroizmem^{[potrzebny przypis]}. Współwystępuje z takimi minerałami jak: kwarc, skaleń, amfibol, łyszczyki, anataz, rutyl, brookit, kalcyt, hornblenda, ilmenit, nefelin czy klinochlor^[4][5].

W skałach magmowych (kwaśnych, objętnych i zasadowych) : granitach, granodiorytach, pegmatytach, diorytach, sjenitach, diabazach, oraz w metamorficznych: amfibolitach, gnejsach, granitognejsach, skarnach, marmurach; w żyłach typu alpejskiego. Stanowi składnik żył hydrotermalnych. Składnik skał okruchowych i osadowych^[4][5].

Miejsca występowania:

• na świecie: Brazylia – Campo do Boa, Minas Gerais, Meksyk – El Alamo, Kanada, USA, Rosja – Ural, Płw. Kola, Birma, Indie, Nowa Zelandia, Algieria,

• w Europie: Austria – Salzburg, Tyrol, Niemcy – ok. Drezna, Szwajcaria – St. Gotthard, Czechy, Norwegia, Szwecja – Kiruna, Włochy – Aosta,

• w Polsce: na Dolnym Śląsku (w okolicach Dzierżoniowa, Kowar, Cieplic), w Karkonoszach, Górach Sowich, Górach Opawskich, na Śląsku Cieszyńskim i Śląsku Opolskim oraz w Tatrach^[5] – najczęściej w postaci niewielkich kryształów w skałach magmowych i metamorficznych.

Ważna ruda tytanu (zawiera ok. 24,5% Ti) – tytan wykorzystywany jest do produkcji stopów żelaza, w przemyśle ceramicznym, chemicznym, do produkcji bieli tytanowej, włókien syntetycznych. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Niektóre odmiany są stosowane jako kamień jubilerski. Najpiękniejsze kryształy pochodzą z: Norwegii – żółtozielone, Austrii – żółte i zielone, Szwajcarii – bezbarwne i ciemnobrązowe, Włoch – żółte i czerwone, Rosji – brązowe.

• Borkowska Maria, Smulikowski Kazimierz: Minerały skałotwórcze, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1973, s. 190–193

• Titanite, [w:] WebMineral.com [online] [dostęp 2024-11-20]  (ang.).
• Titanite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2024-11-20]  (ang.).