Urbanistyka Gryfic – Wikipedia, wolna encyklopedia

Urbanistyka Gryfic – koncepcja planistyczna dotycząca powstania i rozwoju miasta Gryfice.

Na terenie Starego Miasta, w latach 60. XX w. przeprowadzone zostały doraźne badania powierzchniowe, a od ok. 20 lat specjalistyczne badania archeologiczne. Wykonywane były w czasie robót budowlanych, w trakcie których zmodernizowano infrastrukturę. W kilku partiach Starego Miasta odkopano źródła materialne, z okresu późnego średniowiecza. Tuż przy ul. Wałowej, w południowej jej części (S) odkopano relikty muru miejskiego oraz zarejestrowano poziom osadowy fosy. Fragmenty fortyfikacji miejskich odkopano również przy ul. Klasztornej^[1].

Dalsze odkrycia zarejestrowały warstwy kulturowe przy ul. Niepodległości (XIV-XV w.) natomiast przy ul. ks. S. Ruta – sondaże i wykopy liniowe odsłoniły fragmenty drewnianego moszczenia, które były wykonane z dranic i belek. Według archeologów stanowiły one część ulicy oraz fragmenty zabudowy mieszkalno-gospodarczej (XIII-XIV w.)^[1]

Współczesny plan katastralny Gryfic wyraźnie ujmuje akcenty staromiejskiej zabudowy. Wchłonięte zostały one przez nowożytne elementy zabudowy od południa, zachodu i północy miasta. Stare miasto o wrzecionowatym kształcie obejmuje obszar obecnego śródmieścia – zajmuje przestrzeń o obwodzie 650 m i od 200–350 m rozpiętości^[2], z regularną siatką ulic podłużnych, tj. Wojska Polskiego i Niepodległości oraz poprzecznych – Podgórnej, Kościelnej, Strzeleckiej, Młyńskiej, Szewskiej, Brackiej i Nadrzecznej, przecinających się pod kątem prostym. Granicę Starego Miasta natomiast wyznaczają ulice: Wałowa, Murarska, Klasztorna, Nabrzeżna i Leśna^[3][4].

Centralną część tego układu wyznaczał do sierpnia 2010 r.^[5] – prostokątny rynek (84 x 80 m) z kościołem farnym (kościół WNMP) i przedzielonym wąskim pasem zabudowy^[3]. Po przebudowie – w kształt dawnego rynku została wtopiona niecka typu ablacyjnego. Staromiejski układ urbanistyczny jest charakterystyczny dla typu rzędowego, spotykanego w pomorskich miastach portowych^[6].

Plan powstały podczas lokacji miasta w 1262 r. na prawie lubeckim uległ zmianie, o czym świadczy obecność centralnego placu, który przez wiele stuleci spełniał funkcję miejsca targowego. W lubeckim układzie urbanistycznym rolę tę piastowała główna ulica (cecha charakterystyczna dla prawa lubeckiego), podobnie jak to ma miejsce w układzie urbanistycznym Gdańska (Długi Targ). Po zmianach, które najprawdopodobniej powstały na skutek budowy kościoła farnego, usytuowania głównego rynku i późniejszej budowy miejskiego ratusza – układ ten przetrwał do XVII w. Maria Miśkiewicz na łamach swojej publikacji Europa wczesnego średniowiecza. V-XIII wiek wskazywała, że w XIII w., w miastach przebudowywano założenia urbanistyczne na skutek pojawienia się rynków wewnątrz (łac.) civitas^[7].

Jeszcze do XIX w. miasto usytuowane na obszarze Starego Miasta było obwarowane murami obronnymi, które zostały wzmocnione dodatkowo wałem ziemnym (XVII w.)^[8], poza odcinkiem od strony południowo-zachodniej. Dalsze umocnienia nastąpiły w 1807 r.^[9] Od połowy XIX w. rozpoczęto ich powolną rozbiórkę na skutek ich nieprzydatności i rozbudowy urbanistycznej miasta^[10].

Powolna rozbudowa ośrodka nastąpiła już w II poł. XVII w. o przedmieście kamieńskie i trzygłowskie (na południe i południowy wschód od miasta), także o tzw. Nowe Miasto w I poł. XIX w. (dziś Osiedle XXX-lecia na prawobrzeżu rzeki Regi – strona wschodnia) oraz dalsze w stronę zachodnią i północną, szczególnie po 1945 r. Ostatecznie rozbudowa w 2008 r. osiągnęła obszar 1240 ha^[11] przy rozciągłości zabudowań miejskich w kierunku południkowym – ok. 2,6 km i równoleżnikowym – ok. 2,7km^[12].

Regularną zabudowę Greifenberga (dziś Gryfice), która objęła stopniowo wszystkie strony Starego Miasta, można datować na pierwszą dekadę XX w. Do tego celu wykorzystano dawne trakty, które zmieniono w ulice^[6]. We współczesnej zabudowie nieregularny układ urbanistyczny miasta obserwujemy szczególnie na jego obrzeżach. Dominuje tu budownictwo mieszkalne wielorodzinne (typ blokowisk osiedlowych) i jednorodzinne.

Na uwagę zasługuje niezrealizowana do końca koncepcja przebudowy miasta, według planu prof. dr Hermanna Jansena, znanego europejskiego architekta, który dla miasta Greifenberg (dziś Gryfice) stworzył nowy projekt zabudowy (19-22 marca 1928 r.) W koncepcji H. Jansena założony został harmonijny układ miasta w kierunku wschodnim, południowym i zachodnim. Projekt zakładał rozbudowę dotychczasowych i budowę nowych osiedli mieszkaniowych, z uwzględnieniem dodatkowych obszarów zielonych, których H. Jansen był zwolennikiem.

Północna część miasta miała być przeznaczona na tzw. część przemysłową, w której już funkcjonowała m.in. miejscowa cukrownia^[13]. Stare Miasto miało być otoczone pasem zieleni, na wschodzie obejmując park miejski, cmentarz, promenadę, na zachodzie natomiast pas ogrodów rozbudowany o już istniejący tzw. "ogród różany" (niem.) Rosengarten). Projekt rozbudowy i przebudowy miasta zakładał również zmianę dotychczasowych ciągów komunikacyjnych, budowę obwodnicy i nowej przeprawy mostowej. Do dziś w Muzeum Architektury Politechniki w Berlinie (niem. Architekturmuseum der Technischen Universität) zachowało się 8 projektów tegoż autora, które tyczyły miasta Greifenberg in Pommern (dziś Gryfice)^[13].

W Gryficach obecnie jest 114 ulic, 3 ronda (koło bramy Wysokiej im. księcia Warcisława III, u zbiegu ulic Kościuszki i ks. St. Ruta oraz Mickiewicza i 3–Maja) i 1 plac – Zwycięstwa^[14][15]. Miasto podzielone jest na cztery osiedla, wśród których dominują dwa – os. Słoneczne (osiedle nr 1) i os. XXX-lecia (osiedle nr 3)^[14].

• Urbanistyka i architektura Warszawy

Zobacz multimedia związane z tematem: Gryfice z lotu ptaka

• Boeder F, Innenstadt von Greifenberg in Pommern aus der Zeit um 1930 – (schematische Darstellung), Greifenberg/Pommern 1930.
• Erchardt R., Kubalica P., Plan miasta Gryfice, Wydział Promocji Urzędu Miasta w Gryficach, Gryfice 2007.

• Biuletyn Informacji Publicznej. Urząd Miejski w Gryficach, Wykaz osiedli miasta Gryfice (pol.) [dostęp 2011-04-10].
• Główny Urząd Statystyczny, Gryfice (miasto), ulice w: Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (pol.) [dostęp 2011-04-10].

• Dworaczyk M., Gryfice - stare czy nowe miasto nad Regą? Głos archeologa w dyskusji [w]: Majewska A. (pod red.), Pomorze wczoraj - dziś – jutro, Stargard - Pruszcz Gdański 2010.
• Miśkiewicz M., Europa wczesnego średniowiecza. V-XIII wiek, Warszawa 2008.
• Niemierowski W., Zabytkowa zabudowa Gryfic [w]: Golczewski K. (pod red.), Szczecin, czasopismo regionu zachodniopomorskiego, nr 9/10, Szczecin 1962.
• Rzeszowski S., Z dziejów Gryfic [w]: Białecki T. (pod red.), Ziemia Gryficka 1969, Gryfickie Towarzystwo Kulturalne w Gryficach, Gryfice 1971.
• Szczygieł K., Raport o stanie zabytków w Gryficach [w]: Kozłowski K. (pod red.), Ziemia Gryficka 1945-1985, Gryfickie Towarzystwo Kultury w Gryficach, Gryfice 1987.

• rega24.pl, Gryfice: Ruszyła przebudowa Placu Zwycięstwa (pol.) [dostęp 2011-04-10].

• Jarząb W., Obwodnica Jansena, "Gryfickie Echa", z dn. 25 września 2008 r., Gryfice 2008.
• Jarząb W., Ryż na brodzie, "Gryfickie Echa", z dn. 17 kwietnia 2008 r., Gryfice 2008.