Väinämöinen (1930) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Väinämöinen (1932)

„Väinämöinen”
Klasa	pancernik obrony wybrzeża
Typ	Väinämöinen
Historia
Stocznia	Crichton-Vulcan, Turku
Położenie stępki	15 października 1929
Wodowanie	28 grudnia 1930
Merivoimat
Nazwa	„Väinämöinen”
Wejście do służby	31 grudnia 1932
Wycofanie ze służby	3 marca 1947
Marynarka Wojenna ZSRR
Nazwa	„Wyborg”
Wejście do służby	5 czerwca 1947
Wycofanie ze służby	25 lutego 1966
Los okrętu	złomowany w 1966
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	3900 t
Długość	93 m
Szerokość	16,9 m
Zanurzenie	5 m
Napęd
4 elektryczne silniki Kruppa typu diesel-elektrycznego o mocy 875 kW, dwie śruby o mocy 3500 kW (4800 KM)
Prędkość	14,5 węzła
Zasięg	700 mil morskich
Uzbrojenie
4 × 254 mm (2×II) 8 × 105 mm (4×II) 4 × 40 mm Vickers (4×I) 2 × 20 mm Madsen (2×I)
Załoga	330 oficerów i marynarzy (podczas wojny 410)
Multimedia w Wikimedia Commons

Väinämöinen, później Wyborg – pancernik obrony wybrzeża Fińskiej Marynarki Wojennej, okręt siostrzany okrętu flagowego „Ilmarinen”. „Väinämöinen” został zbudowany przez stocznię Crichton-Vulcan w Turku i oddany do służby w 1932 roku.

Po II wojnie światowej, w ramach odszkodowań wojennych, „Väinämöinen” został sprzedany przez Finlandię Związkowi Radzieckiemu w 1947 roku, gdzie służył aż do 1966 roku pod nazwą „Wyborg”.

„Väinämöinen” był pierwszym zbudowanym z dwóch pancerników obrony wybrzeża swojego typu, będących jedynymi okrętami tej klasy w historii marynarki Finlandii. Projekt został opracowany na zamówienie Finlandii przez mieszczące się w Holandii niemieckie biuro Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw^[1]. Budowę okrętów zamówiono następnie 31 grudnia 1928 roku w fińskiej stoczni Crichton-Vulcan w Turku^[1]. W Finlandii były określane jako okręty pancerne (Panssarilaiva)^[2].

Stępkę pod budowę pierwszego okrętu położono 15 października 1929 roku, pod numerem stoczniowym CV 705^[2]. Okręt wodowano 28 grudnia 1930 roku^[2][a]. Wówczas też otrzymał imię od herosa i mędrca Väinämöinena, głównego bohatera eposu Kalevala^[2]. W maju 1931 roku zamontowano urządzenia napędowe, a do lutego kolejnego roku uzbrojenie^[2]. 30 lipca 1932 roku okręt ukończył próby stoczniowe, a 12 września próby odbiorcze^[2]. Koszt budowy pary okrętów wyniósł 209,620 mln marek fińskich^[2].

„Väinämöinen” był tak samo uzbrojony jak „Ilmarinen”. Urządzenia systemu kontroli ognia oraz urządzenia naprowadzające na cel były elektryczne, czyli podawanie wartości i rozkazów mogło być wykonywane bez kontaktu głosowego. Za pomocą mechanicznej aparatury wartości podawane były natychmiast do dział.

Tak samo jak „Ilmarinen”, „Väinämöinen” miał zostać tzw. mobilnym punktem artyleryjskim i między innymi być odpowiedzialnym za obronę zdemilitaryzowanych Wysp Alandzkich. Jednak obydwa okręty źle się sprawdzały w działaniach na otwartym morzu. Największym problemem tego typu okrętów było to, że były niestabilne. Minimalna głębokość kila wraz z wysoką wieżą artyleryjską powodowały, że okręt był bardzo chybotliwy. Mówiono też, że były niewygodne, ale nie były niebezpieczne dla swoich załóg. Z potężnym uzbrojeniem okrętu – 254 mm działa Bofors – można było strzelać pociskami o wadze 225 kg na odległość 31 km.

„Väinämöinen” został wcielony do służby w Fińskiej Marynarce Wojennej 31 grudnia 1932 roku^[b]. Po wcieleniu do służby bliźniaczego „Ilmarinena”, oba pancerniki przybrzeżne utworzyły 1 października 1933 roku samodzielny dywizjon, bazujący w zatoce Lappohja u nasady półwyspu Hanko, a zimujący w Helsinkach^[3]. Pierwszy dłuższy rejs okręt odbył do Spithead w Wielkiej Brytanii, żeby wziąć udział w rewii koronacyjnej króla Jerzego VI 20 maja 1937 roku^[3]. Jednak w czasie rejsu dały o sobie znać silne przechyły na dużej fali w rejonie Gotlandii^[3] i „Väinämöinen” był zmuszony poprosić o holowanie przez szwedzki pancernik obrony wybrzeża HMS „Drottning Victoria”. Na miejscu w Spithead okręt był jednak bardzo chwalony za swoje „smukłe linie”. Wielu oficerów z doświadczeniem z Morza Bałtyckiego zauważyło także, że kształt „Väinämöinena” jest doskonały dla warunków panujących na Bałtyku. Anegdotyczną sytuacją był żart jednego z oficerów, nawiązujący do sylwetki okrętu, że Finlandia jest potęgą morską, skoro nawet jej latarniowce są uzbrojone w działa dużego kalibru^[3]. W 1938 roku na pokładzie okrętu złożył wizytę w Sztokholmie prezydent Finlandii Kyösti Kallio^[3]. W 1939 roku okręt ponownie odwiedził Sztokholm wraz z „Ilmarinenem”^[3].

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku oba pancerniki przybrzeżne przesunięto na Wyspy Alandzkie, w celu ich zabezpieczenia przed ewentualną inwazją^[3]. 27 września ZSRR oskarżył Finlandię o próbę staranowania przez „Väinämöinena” okrętu podwodnego M-79^[3]. Pierwszego dnia wojny zimowej, 30 listopada 1939 roku, pancerniki kotwiczące wśród szkierów na zachód od półwyspu Hanko, były poszukiwane przez radzieckie bombowce DB-3 lotnictwa Floty Bałtyckiej^[4]. Zostały odnalezione, lecz atak na „Ilmarinena” był nieskuteczny, a wysłane później osiem bombowców nie odnalazło już tam celów i zbombardowało zamiast tego Helsinki, powodując zniszczenia wśród celów cywilnych^[4].

1 grudnia pancerniki wyruszyły na spotkanie krążownika „Kirow” wykonującego z niszczycielami wypad pod półwysep Hanko, lecz nie zdołały go przechwycić^[3]. Między 20 a 25 grudnia były kilkakrotnie niecelnie bombardowane przez lotnictwo radzieckie, które straciło przy tym kilka samolotów^[5]. Kiedy pokrywa lodowa zaczęła pokrywać Bałtyk, okręty przesunięto 20 stycznia 1940 roku do Turku, gdzie zamaskowane w białym kamuflażu wzmocniły obronę przeciwlotniczą miasta, pozostając tam do końca wojny (13 marca)^[5]. Były tam ponownie nieskutecznie atakowane przez grupy bombowców DB-3 i SB 26 i 29 lutego oraz 2 marca, przy tym w ostatnim nalocie wzięło udział 11 SB i 19 DB-3(^[6].

Na początku wojny kontynuacyjnej oba pancerniki typu Väinämöinen miały za zadanie osłonę operacji Kilpapurjehdus – lądowania żołnierzy na Wyspach Alandzkich. Okręty zostały zaatakowane przez radzieckie samoloty rano 22 czerwca 1941 roku niedaleko Wysp Alandzkich. 27 lipca 1941 roku podczas bitwy o Bengtskär oba okręty wezwano do rejonu, aby wspomogły obrońców. Myślano bowiem, że w rejonie znajdują się radzieckie niszczyciele.

W lipcu 1941 roku pancerniki rozpoczęły ostrzeliwanie półwyspu Hanko, na którym broniły się oddziały Armii Czerwonej, w tym „Väinämöinen” 4 lipca ostrzelał ośmioma pociskami port w Hanko, a 12 lipca próbował osiemnastoma pociskami zniszczyć baterię kolejową^[6]. 2 września ponownie ostrzeliwał port w Hanko, tym razem 34 pociskami^[7]. „Väinämöinen” uczestniczył także w dywersyjnej operacji Nordwind, odciągającej uwagę od ataku na Wyspy Moonsundzkie, w dniu 13 września 1941 roku, podczas której okręt siostrzany zatonął po wejściu na minę^[7]. Jeszcze 15 listopada „Väinämöinen” ostatni raz ostrzelał baterię kolejową na Hanko, oddając osiem salw^[7]. Po wykonaniu tego zadania „Väinämöinen” służył dalej jako bateria artylerii przeciwlotniczej, chroniąc z sukcesem Turku przez dwa lata. W 1943 roku przesunięto „Grupę Väinämöinen”, która składała się z „Väinämöinena”, sześciu patrolowców typu VMV oraz sześciu trałowców, na wschód, żeby zajęła pozycje koło wybrzeża między Helsinkami a Kotką. Pancernik nie brał jednak zbyt aktywnego udziału w działaniach wojennych, ponieważ radzieckie ciężkie jednostki nawodne nigdy nie wypłynęły z Leningradu. Jego najważniejszym zadaniem było patrolowanie ze swoim zespołem Zatoki Fińskiej między polami minowymi Seeigel i Nashorn, a także ochrona niemiecko-fińskiej sieci przeciwpodwodnej przecinającej zatokę.

Podczas szeroko zakrojonej ofensywy w 1944 roku ZSRR podjął duże starania w celu zatopienia „Väinämöinena”. Radziecki zwiad lotniczy zlokalizował „Väinämöinena” w porcie w Kotka i postanowiono go zaatakować za pomocą 132 myśliwców i bombowców. Atak nastąpił 16 lipca 1944 roku. Jednak okrętem zlokalizowanym przez radziecki zwiad lotniczy był w rzeczywistości niemiecki okręt obrony przeciwlotniczej „Niobe” i z tego powodu samoloty napotkały ciężki ostrzał artylerii przeciwlotniczej. Dziewięć samolotów zostało zestrzelonych, zanim bomby z dwóch radzieckich bombowców A-20 Havoc trafiły „Niobe”. Działa przeciwlotnicze kontynuowały jednak ostrzał, podczas gdy okręt tonął (na płytkiej wodzie). 70 ludzi zginęło.

Po zakończeniu II wojny światowej, na mocy pokoju paryskiego z 10 lutego 1947 roku Finlandia nie mogła posiadać pancerników ani okrętów podwodnych i „Väinämöinen” miał być złomowany^[8]. ZSRR zaproponował odkupienie okrętu, na co wyraziła zgodę Finlandia, lecz żądaną przez nią kwotę 1,1 mld marek fińskich obniżono do 265 mln marek^[8]. Ostateczna cena stanowiła równowartość ok. 828 tys dolarów USA^[9]. 3 marca 1947 roku „Väinämöinen” został sprzedany ZSRR (^[10]. 22 kwietnia 1947 roku został wciągnięty na listę radzieckiej floty pod nazwą „Wyborg” (Выборг), nadaną od miasta Wyborga zdobytego podczas wojny zimowej^[10]. 5 czerwca 1947 roku miało miejsce podniesienie bandery radzieckiej i okręt został podporządkowany twierdzy w Kronsztadzie^[10][c]. 12 stycznia 1949 roku został przeklasyfikowany na morski monitor^[10][d]. Od 24 grudnia 1955 roku wchodził w skład bazy morskiej w Leningradzie^[10].

„Wyborg” był modernizowany w latach 50. i służył przez pewien czas jako okręt mieszkalny w Tallinnie, ale w 1958 roku rozpoczęto przygotowania do złomowania. W tym samym czasie rozpoczęto także rozmowy na temat zwrotu okrętu Finlandii. Jednostka została ostatecznie wycofana ze służby w radzieckiej marynarce wojennej 25 lutego 1966 roku i przekazana do złomowania 25 września tego samego roku^[10]. Według radzieckich obliczeń z okrętu Sowieci otrzymali ok. 2700 ton metalu^[11].

• Siergiej Bierieżnoj: Trofiei i rieparacii WMF SSSR, sprawocznik. Jakuck: 1994. (ros.).
• Wojciech Holicki. Fińska para. Väinämöinen i Ilmarinen. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2015. XX (156), lipiec – sierpień 2015. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
• L. Kaszejew. Wojenno-morskije siły Finlandii 1918 - 1945 gg. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 2/2015 (185), 2015. (ros.).