Wieprz (rzeka) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zobacz też: Wieprz w innych znaczeniach tego słowa.

Wieprz

Wieprz w pobliżu Trawnik
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Lokalizacja	Województwo lubelskie
Rzeka 2 rzędu
Długość	303 km
Spadek	0,55‰
Powierzchnia zlewni	10 415[1] km²
Średni przepływ	35,9[1] m³/s przy ujściu
Źródło
Miejsce	Wieprzowe Jezioro
Wysokość	274 m n.p.m.[2]
Współrzędne	50°30′01″N 23°26′13″E/50,500278 23,436944
Ujście
Recypient	Wisła
Miejsce	na południe od Dęblina
Wysokość	ok. 112 m n.p.m.[3]
Współrzędne	51°32′51″N 21°50′03″E/51,547500 21,834167
Szlak 304 we wsi Wieprzów Tarnawacki Stawy w Tarnawatce Krasnobród Zalew w Krasnobrodzie Jacynka Zalew w Zwierzyńcu Zwierzyniec Świerszcz (dopływ Wieprza) Szczebrzeszyn Zalew Nielisz Łętownia Werbka Łabuńka Wolica Wojsławka Żółkiewka Krasnystaw Siennica Bzdurka Rejka Łopa Kanał Wieprz-Krzna Giełczewka Mogilnica Łęczna Świnka Bystrzyca Lubartów Biłka Tyśmienica Minina Bylina Irenka Dęblin 0 → Dęblin
Położenie na mapie województwa lubelskiego źródło ujście
Położenie na mapie Polski źródło ujście
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Wieprz – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, prawy dopływ Wisły^[4], o długości 303 km i powierzchni dorzecza ponad 10 tysięcy km².

Źródła rzeki znajdują się na Roztoczu Środkowym, pomiędzy miejscowościami Wieprzowe Jezioro i Wieprzów Ordynacki^[5] w pobliżu Tomaszowa Lubelskiego na wysokości 273 m n.p.m.^[6] Niedaleko źródła przebiega dział wód II rzędu, oddzielający dorzecze Wieprza od dorzecza Bugu. Źródła Huczwy, położone ok. 4 km na południowy wschód oraz Sołokii, położone ok. 4km na południowy zachód od Wieprzowa Tarnawackiego, leżą już w dorzeczu Bugu^[7]. Ujście rzeki do Wisły znajduje się na południowy zachód od Dęblina^[8]. Rzeka w całości położona jest na terenie województwa lubelskiego.

W górnym biegu rzeka przepływa przez roztoczańskie wzgórza o wysokościach względnych przekraczających często 100 metrów i nachyleniu przekraczającym 20%.^[9] Następnie wody rzeki kierują się na północ i przepływają przez Padół Zamojski. W środkowym biegu głęboko wcięta dolina Wieprza rozdziela Działy Grabowieckie od Wyniosłości Giełczewskiej. Następnie rzeka przepływa przez Obniżenie Dorohuckie, północną część Płaskowyżu Świdnickiego oraz Wysoczyznę Lubartowską, by w końcowym biegu, Pradoliną Wieprza, skierować się na zachód, w kierunku Wisły.

Zlewnia górnego i środkowego Wieprza zbudowana jest głównie z utworów kredowych, trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Przeważają skały takie jak gezy, opoki, margle i wapienie margliste. Wśród utworów trzeciorzędowych (zwłaszcza na Roztoczu i w północno-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej), obserwuje się piaski, piaskowce i wapienie mioceńskie. Duże powierzchnie pokryte są utworami czwartorzędowymi, zwłaszcza glinami morenowymi, piaskami, żwirami rzecznymi i fluwioglacjalnymi oraz osadami mulastymi i pylastymi. Znaczne powierzchnie w zlewni rzeki zajmują utwory lessowe^[9].

Spadek podłużny doliny Wieprza na poszczególnych odcinkach wynosi^[9]:

• 1,24‰ pomiędzy źródłami a Zwierzyńcem,
• 0,65‰ pomiędzy Zwierzyńcem a Krasnymstawem
• 0,26‰ pomiędzy Krasnymstawem a Łęczną
• 0,34‰ pomiędzy Łęczną a Lubartowem
• 0,35‰ pomiędzy Lubartowem a ujściem

Rzeka przepływa przez Roztoczański Park Narodowy oraz parki krajobrazowe: Krasnobrodzki, Szczebrzeszyński, Nadwieprzański, a także miasta: Krasnobród, Zwierzyniec (zalew Rudka^[10]), Szczebrzeszyn, Krasnystaw, Łęczną, Lubartów i Dęblin^[11].

W biegu rzeki znajduje się 5 obszarów Natura 2000^[12]: Roztocze, Ostoja Nieliska, Izbicki Przełom Wieprza, Dolina Środkowego Wieprza i Dolny Wieprz.

Wieprz płynie przez obszar słabo uprzemysłowiony, toteż poza ściekami komunalnymi odprowadzanymi z miejscowości zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki i jej dopływów, do Wieprza trafiają zrzuty jedynie z nielicznych zakładów przemysłowych^[2]. Wody cieku wykazują obecność trzech czynników chemicznych:

• antropogenicznego, związanego z gospodarką ściekami komunalnymi, wpływający dodatnio na zawartość potasu, sodu, chlorków i siarczanów.
• związanego z wietrzeniem i erozją skał znajdujących się na terenie zlewni, wpływający na zawartość wapnia, magnezu i strontu.
• antropogenicznego, związanego z wykorzystywaniem przez człowieka cynku i ołowiu^[2].

W wodach górnego Wieprza zaobserwować można 28 gatunków makrofitów. Licznie występują przedstawiciele gatunków to: mozga trzcinowata, psianka słodkogórz, gałęzatka, jeżogłówek, moczarka kanadyjska i rdest plamisty.

Górny odcinek rzeki Wieprz stanowi krainę pstrąga i lipienia. Fragment między Krasnobrodem a Szczebrzeszynem znajduje się w wykazie wód górskich PZW^[14]. Występują tu również raki^[15]. Ostoja Nieliska stanowi siedlisko znacznej liczby gatunków ptaków, wśród których najliczniej występujące to: krzyżówka, batalion, świstun, cyranka, łyska, Żuraw zwyczajny, łabędź niemy. Można zaobserwować również ptaki rzadko występujące na terenie kraju takie jak orlik krzykliwy, puchacz, czy symbol państwa polskiego - bielika^[16].

Wieprz jest połączony z Krzną przez najdłuższy w Polsce kanał melioracyjny Wieprz-Krzna. Na żadnym odcinku rzeki nie wyznaczono śródlądowej drogi wodnej^[17].

Na wielu odcinkach rzeki znajdują się liczne wypożyczalnie kajaków. W Krasnobrodzie zlokalizowany jest zalew o powierzchni 17 ha i maksymalnej głębokości 2,5 m^[18]. W Zwierzyńcu również znajduje się sztuczny zalew. Na obu akwenach wyznaczone są kąpieliska oraz infrastruktura turystyczna. Na rzece znajduje się również sztuczne jezioro w Nieliszu, zasilane przez rzekę Pór.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej, latem 1920 roku, Wojsko Polskie znajdowało się w odwrocie po wyprawie kijowskiej. Armia sowiecka podchodziła w okolice Warszawy. Dowództwo Wojska Polskiego podjęło decyzje o kontrnatarciu. Tadeusz Rozwadowski skupił w okolicach Dęblina nad rzeką znaczne zgrupowanie wojsk. Do przeprowadzenia uderzenia na pozycje bolszewickie zgromadzono niemal 50 tysięcy żołnierzy w asyście setek karabinów maszynowych i dział. Naprzeciw stało zaledwie 11 tysięcy żołnierzy Grupy Mozyrskiej. 16 sierpnia polskie wojska zaatakowały. Manewr zakończył się bardzo szybkim sukcesem i już pierwszego dnia polskie siły kontrolowały obszar od Garwolina aż po Włodawę. Kolejnego dnia dokonano natarcia w kierunku Mińska Mazowieckiego siłami wzmocnionymi o pięć sekcji czołgów, dziesięć samolotów i trzy pociągi pancerne. Bolszewicy zostali wyparci aż do Bugu^[19].

 Osobny artykuł: Kontruderzenie znad Wieprza.

We wrześniu 1939 rozegrała się nad Wieprzem druga po bitwie nad Bzurą największa batalia kampanii wrześniowej – kilkudniowe walki pod Tomaszowem (okolice Tarnawatki, Zielonego i Krasnobrodu).

 Osobny artykuł: Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim.

• rzeki w Polsce

• Roztocze Środkowe. Mapa turystyczna 1:50.000, wyd. IV, Lublin: Kartpol, 2013, mapa, ISBN 978-83-62664-23-8 .
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Zwierzyniec. Tekst jednolity (załącznik nr 1 do Uchwały Nr LV/354/10 Rady Miejskiej w Zwierzyńcu z dnia 28 stycznia 2010 r.), Zwierzyniec 2009, s. 1-100 .
• Henryka Mól,Gewässernamen im Flußgebiet des Wieprz / Hydronimia dorzecza Wieprza, Stuttgart 1990: Franz Steiner Verlag.
• Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), ISBN 83-239-9607-5 .

• Wieprz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 374 .
• Open Street Map.