Willa Podgórskich w Warszawie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Willa Podgórskich w Warszawie
	nr rej. NID 1421-A, 18 maja 1990, nr dok. 5000004129
	; Willa Podgórskich przy ul. Powsińskiej 104
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Powsińska 104
Typ budynku	willa
Styl architektoniczny	dworkowy
Architekt	Władysław Borawski
Rozpoczęcie budowy	1925
Ukończenie budowy	1926
Ważniejsze przebudowy	1992
Zniszczono	1939, 1944
Odbudowano	1940–1941, 1948
Pierwszy właściciel	Przemysław Podgórski (1926–1953)
Kolejni właściciele	Anna Podgórska; (1953–1968),; Maria Piskorska; (1968–1980),; Katarzyna Piskorska; (1980–2010)
	Położenie na mapie Polski Willa Podgórskich w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Willa Podgórskich w Warszawie
	Położenie na mapie Warszawy Willa Podgórskich w Warszawie
	52°11′33,36″N 21°03′27,32″E/52,192600 21,057589
	Multimedia w Wikimedia Commons

Willa Podgórskich w Warszawie – dom przy ul. Powsińskiej 104 wybudowany w 1926 roku przez Przemysława Podgórskiego (1873–1953) według projektu Władysława Borawskiego^[1]. Nazywany czasem Małym Belwederem.

Historia

Przedwojenny adres domu to ul. Powsińska 24. Mieszkali w nim Przemysław Podgórski z żoną Anną Podgórską^[2] (1885–1968) i pięciorgiem dzieci, w tym z Marią Piskorską (1906–1980), późniejszą żoną Tomasza Piskorskiego.

Przemysław i Anna Podgórscy kupili działkę w 1923 roku. Wzięli na budowę domu „pożyczkę długoterminową na sumę zł 20 000 w złocie w 7%-wych listach zastawnych Banku Gospodarstwa Krajowego”^[3].

Dom został usytuowany w strategicznym miejscu, na skrzyżowaniu drogi wylotowej z Warszawy i dróg polnych, z widokiem z piętra na wszystkie otaczające strony. Już w 1926 roku, w czasie przewrotu majowego został zajęty na krótko przez jedną ze stron i ostrzelany przez drugą^[4].

W 1939 roku znajdował się tu sztab oddziałów broniących południowego rejonu Warszawy (rejon Wilanów-Sadyba)^[5]. W dniach 25–28 września 1939 roku w rejonie Czerniakowa i Sadyby Oddział Wydzielony 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich wzmocniony 6 Pułkiem Ułanów Kaniowskich bronił Warszawy od południa. Dowództwo Oddziału Wydzielonego kwaterowało w tym czasie w Willi Podgórskich. W walkach tych poległo ponad 20 ułanów^[6]. W 2009 roku – w 70. rocznicę walk, w obecności płk. Bolesława Kostkiewicza, Honorowego Prezesa Rodziny Jazłowieckiej – naprzeciwko domu odsłonięto kamień z tablicą pamiątkową ufundowany przez Zarząd Dzielnicy Warszawa Mokotów^[7].

W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku:

…wyrwany został południowo-zachodni narożnik na parterze, przebita ściana zewnętrzna, częściowo zniszczone ściany wewnętrzne i piece, zawalony jeden komin i zniszczone zostało pokrycie dachowe, częściowo została uszkodzona stolarka drzwiowa i okienna, oraz podłogi, instalacje kanalizacyjno-wodociągowe, tynki zewnętrzne i wewnętrzne oraz wybite szyby. Uszkodzenia te zostały wyremontowane z wyjątkiem tynków zewnętrznych, częściowo stolarki oraz stropu i podłogi przy uszkodzonym narożniku. (…) Uszkodzenia te (…) stanowiły ok. 35% wartości budynku^[8].

Willa odegrała też ważną rolę w czasie powstania warszawskiego. Została wybrana przez por. Czesława Szczubełka, dowódcę 5. Rejonu „Oaza” V Obwodu „Mokotów” na siedzibę sztabu dowództwa Sadyby powstańców warszawskich od 1 sierpnia 1944 roku^[9]^[10]^[11]^[12]. Był tu jednocześnie ważny węzeł komunikacyjny między: Sadybą, Lasem Kabackim i Lasami Chojnowskimi a Sielcami, Czerniakowem i Mokotowem. Na szczegółowych mapach historycznych, obrazujących przebieg powstania, widać wyraźnie wybrzuszenie stanu panowania powstańców w sierpniu 1944 roku w miejscu tego domu. Wybrzuszenia tego już nie ma we wrześniu^[4]. Dom został ostrzelany przez Niemców i znów (3 lata po odbudowie ze zniszczeń wrześniowych) częściowo zburzony. Por. Szczubełek zginął na terenie Fortu Czerniakowskiego 1 września 1944 roku.

W 1948 roku dom został ponownie odbudowany w podstawowym zakresie.

W 1973 roku w wyniku budowy Wisłostrady i drugiej nitki ul. Powsińskiej dom stracił duży ogród dzielący wejście na posesję z ulicy od drzwi wejściowych.

W roku 1982 (w czasie stanu wojennego) w piwnicy tego domu działała podziemna drukarnia drukująca niezależne książki i czasopisma, przede wszystkim Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.

W 1990 roku dom został wpisany do rejestru zabytków^[13].

W latach 90. XX wieku przeprowadzono generalny remont budynku, polegający m.in. na:

podpiwniczeniu na całej powierzchni i izolacji piwnicy od wód gruntowych,
wymianie stropów, uszkodzonych w czasie powstania,
wymianie schodów i podłóg,
konserwacji elewacji i dachu,
remoncie instalacji kanalizacyjnych, elektrycznych, wodociągowych i gazowych.

W remoncie tym uczestniczyła również Fundacja Kultury przy Ministerstwie Kultury.

Dziś w willi znajduje się m.in. prywatna galeria sztuki, urządzona w 1975 roku^[14] przez rzeźbiarkę Katarzynę Piskorską, córkę Tomasza i Marii Piskorskich^[15].

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat – poza stałą ekspozycją malarstwa, rzeźby i medalierstwa Katarzyny Piskorskiej – odbyło się tu wiele wystaw innych artystów, m.in.:

Stefanii Szymanowskiej (1977)
wystawa portretu pastelowego Ireny Kaczor (1978)
wystawa rzeźby ceramicznej Anny Janiszewskiej (1978)
Teresy Berezowskiej (1979)
Ewy Grzybowskiej (1983)
grupy artystów z Wielkiej Brytanii (Helen Mary Ganly, Carol Farrow, Cally Le Poer Trench, Alan Franklin, Elisabeth Kozmian-Ledward) (1989).

Inne informacje

Na terenie posesji znajduje się automatyczna stacja pomiarowa jakości powietrza dokonująca pomiarów stężenia dwutlenku siarki i pyłów^[16].

Zobacz też

Przypisy

↑ Karta adresowa zabytku architektonicznego nr 5000004129. [dostęp 2010-03-21].
↑ Polski Słownik Biograficzny, tom 26. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982, s. 85. ISBN 83-04-01268-5.
↑ Pismo BGK l.dz. 16479/DKD/VI z 19 sierpnia 1929 r. informujące o planie umorzenia pożyczki.
↑ ^a ^b Jerzy Kasprzycki. Warszawskie pożegnania, seria II - Dom na rozstajach. „Życie Warszawy”. 154, s. 12, 5–6 lipca 1975. Warszawa. ISSN 0137-9437.
↑ Zaświadczenie ZBoWiD l.dz. KL VIII /5345a/1720/78 z 7 lipca 1978 roku
↑ Kronika 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich. [dostęp 2010-09-27].
↑ Relacja z odsłonięcia kamienia poświęconego pamięci walk Ułanów Jazłowieckich. [dostęp 2010-09-29].
↑ Zaświadczenie Zarządu Miejskiego w m. Warszawie, Wydział Nadzoru Budowlanego, nr T21-P26-104-1 z 19 grudnia 1941 r.
↑ Lesław M. Bartelski: Mokotów 1944. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1986, s. 235. ISBN 83-11-07078-4.
↑ Ludność Cywilna w powstaniu warszawskim. T. 1 (Pamiętniki, Relacje Zeznania, część druga). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy – Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1974, s. 18–30.
↑ LeszekL. Kamiński LeszekL., Batalion Armii Krajowej OAZA, Warszawa: Związek Powstańców Warszawskich, 1994, s. 50, 53, 108, 160, 240, ISBN 82-902357-0-6 .
↑ Piotr Rozwadowski: Wojsko powstania warszawskiego. Bellona SA, s. 100, seria: Wydanie Specjalne Biblioteka II Wojny Światowej – Polskie Państwo Podziemne. ISBN 978-83-11-13351-8.
↑ Bożena Durska. Zabytkowy dworek w kontenerowym pejzażu. „Warszawa”. 7-8, s. 37-38, 1991. Warszawa: „Warszawa” Sp. z o.o.. ISSN 0867-4051.
↑ Mimo kłopotów powstaje pierwsza w Warszawie Osiedlowa Galeria Sztuki. „Express Wieczorny”, s. 7, 3 stycznia 1975. Warszawa.
↑ Wywiad z Katarzyną Piskorską i zdjęcia wnętrza domu. [dostęp 2010-04-10].
↑ WIOŚ w Warszawie, Aktualny stan jakości powietrza w Warszawie. [dostęp 2010-03-27].

[1] Karta adresowa zabytku architektonicznego nr 5000004129. [dostęp 2010-03-21].

[2] Polski Słownik Biograficzny, tom 26. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982, s. 85. ISBN 83-04-01268-5.

[3] Pismo BGK l.dz. 16479/DKD/VI z 19 sierpnia 1929 r. informujące o planie umorzenia pożyczki.

[k-4] Jerzy Kasprzycki. Warszawskie pożegnania, seria II - Dom na rozstajach. „Życie Warszawy”. 154, s. 12, 5–6 lipca 1975. Warszawa. ISSN 0137-9437.

[5] Zaświadczenie ZBoWiD l.dz. KL VIII /5345a/1720/78 z 7 lipca 1978 roku

[6] Kronika 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich. [dostęp 2010-09-27].

[7] Relacja z odsłonięcia kamienia poświęconego pamięci walk Ułanów Jazłowieckich. [dostęp 2010-09-29].

[8] Zaświadczenie Zarządu Miejskiego w m. Warszawie, Wydział Nadzoru Budowlanego, nr T21-P26-104-1 z 19 grudnia 1941 r.

[9] Lesław M. Bartelski: Mokotów 1944. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1986, s. 235. ISBN 83-11-07078-4.

[10] Ludność Cywilna w powstaniu warszawskim. T. 1 (Pamiętniki, Relacje Zeznania, część druga). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy – Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1974, s. 18–30.

[11] LeszekL. Kamiński LeszekL., Batalion Armii Krajowej OAZA, Warszawa: Związek Powstańców Warszawskich, 1994, s. 50, 53, 108, 160, 240, ISBN 82-902357-0-6 .

[12] Piotr Rozwadowski: Wojsko powstania warszawskiego. Bellona SA, s. 100, seria: Wydanie Specjalne Biblioteka II Wojny Światowej – Polskie Państwo Podziemne. ISBN 978-83-11-13351-8.

[13] Bożena Durska. Zabytkowy dworek w kontenerowym pejzażu. „Warszawa”. 7-8, s. 37-38, 1991. Warszawa: „Warszawa” Sp. z o.o.. ISSN 0867-4051.

[14] Mimo kłopotów powstaje pierwsza w Warszawie Osiedlowa Galeria Sztuki. „Express Wieczorny”, s. 7, 3 stycznia 1975. Warszawa.

[15] Wywiad z Katarzyną Piskorską i zdjęcia wnętrza domu. [dostęp 2010-04-10].

[16] WIOŚ w Warszawie, Aktualny stan jakości powietrza w Warszawie. [dostęp 2010-03-27].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]