Pieniążkówka dębowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pieniążkówka dębowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	obrzękowcowate
Rodzaj	pieniążkówka
Gatunek	pieniążkówka dębowa
Nazwa systematyczna
Xerula pudens (Pers.) Singer Lilloa 22: 289 (1951) [1949]
Multimedia w Wikimedia Commons

Pieniążkówka dębowa (Xerula pudens (Pers.) Singer) – gatunek grzybów z rodziny obrzękowcowatych (Physalacriaceae)^[1].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xerula, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1801 Christiaan H. Persoon nadając mu nazwę Agaricus radicatus ß pudens. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1951 Rolf Singer^[2]. Gatunek typowy dla rodzaju pieniążkówka (Xerula)^[3].

Nazwa polska według Władysława Wojewody^[4] wcześniej nazywany był monetką długotrzonową^[5][6].

Synonimów nazwy naukowej ma ponad 20. Niektóre z nich^[7]:

Kapelusz

U młodych owocników wypukły z zakrzywionym brzegiem, później dzwonkowaty z szerokim wypukłym garbem, a następnie rozpostarty, czasem lekko wklęsły w środku, średnica 1,5–11 cm, brązowy, jasnobrązowy, żółtobrązowy, kremowo-rudy do szaro-brązowego czasem z oliwkowym odcieniem, pokryty aksamitnymi włoskami złoto-rudymi do 1 mm długości^[8][9]. Brzeg jest nieco żłobkowany^[6].

Blaszki

Blaszki białe do kremowych, woskowate, umiarkowanie grube, odległe, wąsko przyrośnięte, szerokie, z krawędziami^[8].

Trzon

Żółto-brązowy do szaro-brązowego, cylindryczny do lekko maczugowatego, podłużnie rowkowany (ryflowany), często skręcony, o wymiarach 12–15 × 0,4–1 cm, z korzeniem do 7 cm długości, u młodych osobników, pokryty złotymi włoskami^[8][9].

Miąższ

Gęsty, białawy do kremowego, zapach słaby, przypominający orzechy laskowe, smak łagodny lub lekko gorzkawy^[8][10].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników biały. Skórka hymeniderma, składa się z maczugowatych do pęcherzykowatych komórek o wymiarach 25–70 × 15–30 μm z brązowym pigmentem wewnątrzkomórkowym. Włosy ostre, grubościenne, około 1000 × 10–20 μm, ściany o grubości 2–5 μm. Basidium 4–zarodnikowe, mierzy 50–70 × 10–12 μm. Zarodniki szeroko elipsoidalne, wydłużone, gładkie, o rozmiarach 8,5–12,5 × 8–10,5 µm i są nieamyloidalne. Cheilocystydy liczne, o rozmiarach 100–120 × 13–25 μm, maczugowate, grubościenne, ściany czasem żółtawe, z kryształkami (nierozpuszczalnymi w 5% KOH) na górze. Pleurocystydy liczne, podobne do cheilocystyd o rozmiarach 105–135 × 25–37 μm^[8][10].

Jest znany z większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a także z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwecji, Danii i Estonii^[11][12]. W strefie umiarkowanej Europy owocniki pojawiają się od lipca do października^[9].

Saprotrof, rośnie na zakopanym drewnie lub żywych korzeniach na glebach wapiennych, bogatych w glinę w termofilnych, starych lasach liściastych^[9]. Ponieważ gatunek jest związany w Europie z dębami (Quercus sp.), jego rozmieszczenie w Polsce może teoretycznie obejmować cały obszar kraju oprócz wyższych partii gór, gdzie dąb nie występuje. Jednak na podstawie dostępnych danych grzyb wydaje się być rzadki w Polsce, odnotowany na rozproszonych miejscach, tylko lokalnie bardziej powszechny^[8]. Kategoria zagrożenia R (Rzadkie - potencjalnie zagrożone)^[13].

W opracowaniach można się spotkać z różnymi ocenami wartości pokarmowej tego grzyba: od jadalnego do niejadalnego^[6].

Badacze wyizolowali poprzez ekstrakcje kultur powierzchniowych grzybni Xerula longipes (= Xerula pudens) dwa nowe, przeciwgrzybicze antybiotyki z grupy (E)-beta-metoksyakrylanu: strobilurin C i oudemansin B. Ich budowę rozszyfrowano za pomocą metod spektroskopowych. Oba antybiotyki hamują wzrost szerokiej gamy grzybów saprofitycznych i fitopatogennych w bardzo niskich stężeniach^[14].

• pieniążkówka gładkotrzonowa (Hymenopellis radicata) ma kapelusz o gładkiej powierzchni, błyszczący i lepki, pomarszczony^[5][9],
• pieniążkówka jodłowa (Oudemansiella melanotricha)^[15] nazywana wcześniej monetką ciemnotrzonową rośnie głównie na drewnie drzew iglastych i ma dłuższe włosy na kapeluszu (3 mm w porównaniu z 1 mm)^[9].
• Xerula fraudulenta różni się cienkościennymi cheilocystydami i pleurocystydami, które nie są inkrustowane kryształkami. Ma też ciemnobrązowy środek na kapeluszu^[10].