Zasławscy-Mścisławscy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zasławscy, umownie Zasławscy-Jawnutowicze, Zasławscy-Mścisławscy – ród książęcy (kniaziowski), pochodzenia wielkolitewskiego, będący gałęzią dynastii Giedyminowiczów^[1].

Nazwisko Zasławski ma charakter odmiejscowy, a konkretniej wywodzi się od miejscowości Zasław, którą odziedziczył Michał Jawnutowicz, od swojego ojca Jawnuty^[2][3]. Początkowo miejscowość ta nosiła nazwę Żesław, w związku z czym dawniej członkowie tej rodziny pisali się Żesławskimi (przykładowo Iwan Jurjewicz Żesławski, występujący w połowie XV w.)^[3].

Wraz z nadaniem Mścisławia (po wymarciu męskiej linii kniaziów Mścisławskich), gałąź tej rodziny zaczęła się pisać, od początku XVI wieku, jako Mścisławscy^[3]. Nazwisko Zasławski-Mścisławski jest więc nazwiskiem umownym, mającym na celu odróżnienie tego rodu od rodu kniaziów Zasławskich z Wołynia, potomków Rurykowiczów, oraz od rodu kniaziów Mścisławskich, potomków Lingwena Siemiona Olgierdowicza. Drugą umowną formą nazwiska tej rodziny jest Zasławski-Jawnutowicz, będący połączeniem nazwiska protoplasty ich rodziny (Jawnutowicz) oraz nazwiska pochodzącego od Zasławia (Zasławski).

W grudniu 1341 roku, pochodzący z dynastii Giedyminowiczów, Jawnuta, został wyznaczony przez umierającego ojca, Giedymina, na wielkiego księcia i zajął tron w Wilnie^[4][5]. Utracił go zimą pomiędzy 1344 a 1345 w wyniku spisku dwóch braci – Olgierda i Kiejstuta – w wyniku czego zbiegł do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego^[6]. W 1347 roku powrócił do kraju, upokorzył się przed swoim bratem, Olgierem, będącym nowym wielkim księciem. Jawnuta otrzymał we władanie Zasław na ziemiach staroruskich, ponownie włączając się w życie państwa^[7][8][6]. Z relacji Jana Tęgowskiego wynika, że Jawnuta pozostawił po sobie 3 synów; Szymona, Grzegorza i Michała Jewnutowiczów^[2]. Odziedziczywszy go po ojcu, ten ostatni rządził Zasławem, stając się tym samym protoplastą rodziny Zasławskich^[2][1].

 Osobny artykuł: Jawnuta.

W 1526 roku kniaź Fedor Mścisławski, nie mogąc porozumieć się ze swoim ojcem, kniaziem Michałem Zasławskim-Mścislawskim (tym samym, który był mężem księżniczki Julianny Mścisławskiej i otrzymał od króla polskiego Mścisław po swoim teściu), zbiegł do Moskwy, gdzie zostały mu nadane liczne dobra oraz gdzie się ożenił z Anastazją księżniczką kazańską^[1]. Ród Zasławskich-Mścisławskich przetrwał tam do pierwszej połowy XVII wieku, po czym wygasł w czwartym pokoleniu^[9].

Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa, Jana Tęgowskiego oraz Marka Minakowskiego^{[1][10] [11]} .

• KazimierzK. Stadnicki KazimierzK., Synowie Gedymina, Wielko–Władcy Litwy, Lwów: Ignacy Stadnicki, 1881, s. 144 .
• JózefJ. Wolff JózefJ., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698 .
• JadwigaJ. Krzyżaniakowa JadwigaJ., JerzyJ. Ochmański JerzyJ., Władysław II Jagiełło, Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 362, ISBN 83-04-03317-8, ISBN 978-83-04-03317-7 .
• JanJ. Tęgowski JanJ., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wydawn. Historyczne, 1999, s. 319, ISBN 83-913563-1-0, ISBN 978-83-913563-1-9 .
• AlbinasA. Kuncevicius AlbinasA., ZigmantasZ. Kiaupa ZigmantasZ., JūratėJ. Kiaupienė JūratėJ., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 386, ISBN 978-83-01-15190-4 .

• Marek Minakowski: Jewnut Iwan ks. Giedyminowicz. sejm-wielki.pl. [dostęp 2021-08-11]. (pol.).