Zatopiona Cysterna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zatopiona Cysterna

Yerebatan Saray

Yerebatan Sarayi – podziemny zbiornik na wodę
Państwo	Turcja
Miejscowość	Stambuł
Typ budynku	Cysterna
Rozpoczęcie budowy	VI wieku n.e.
Ukończenie budowy	VI wieku n.e.
Położenie na mapie Stambułu Zatopiona Cysterna
Położenie na mapie Turcji Zatopiona Cysterna
41°00′29,15″N 28°58′40,11″E/41,008097 28,977808
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zatopiona Cysterna^[1] (także: Cysterna Bazyliki, Podziemna Cysterna, Pałac Jerebatan, tr. Yerebatan Saray lub Yerebatan Sarnıcı) – największa z kilkuset starożytnych cystern (sztucznych zbiorników na wodę), która wciąż znajduje się pod miastem Stambuł w Turcji w pobliżu Hagia Sofia.

Cysterna została wybudowana w VI wieku n.e. na rozkaz cesarza bizantyjskiego Justyniana I jako „pałac, który zapadł się pod ziemię”, na miejscu bazyliki św. Eliasza zniszczonej w 532 roku podczas powstania Nika. Jej głównym zadaniem było zaopatrywanie w wodę pałacu cesarskiego w wypadku wojny, gdyby woda z akweduktów została odcięta lub zatruta. Po zdobyciu miasta przez Turków w 1453 roku cysterna jeszcze przez jakiś czas pełniła swoją funkcję. Ze względu jednak na to, że najeźdźcy woleli świeżą wodę bezpośrednio z akweduktów i nie obawiali się oblężenia miasta, wkrótce uległa zapomnieniu, aż do połowy XVI wieku.

W latach 1544–1550 w Stambule przebywał holenderski podróżnik i uczony nazwiskiem Gylles, który przyjechał do miasta w celu poszukiwania śladów bizantyjskiej świetności metropolii. Będąc w okolicach Hagia Sofia, zauważył, że mieszkańcy wydobywają wodę przy pomocy wiader z niedużej głębokości z otworów w ziemi przypominających studnie. Jeszcze bardziej zdziwiła go informacja, że w „studniach” tych można łowić ryby (pływają tam i obecnie). Szybko odkrył, że pod ziemią znajduje się duży zbiornik wodny, do którego wejście prowadzi z podwórca jednego z pobliskich domów. Posługując się pochodnią i niedużą łódką, dokonał jego oględzin i pierwszych pomiarów. Wyniki swoich badań opublikował niedługo później na Zachodzie, wzbudzając duże zainteresowanie i stając się pierwszym zachodnioeuropejskim „odkrywcą” Jerebatan. Po raz drugi Europejczycy zbadali i wymierzyli cysternę podczas I wojny światowej, a byli nimi marynarze niemieckich okrętów podwodnych stacjonujących w Stambule.

W okresie osmańskim cysterna dwukrotnie była poddawana restauracji: po raz pierwszy za rządów Ahmeda III (1673–1736) w 1723 roku pod kierunkiem architekta o nazwisku Muhammad Agha z Kayseri i po raz drugi w wieku XIX za rządów sułtana Abdülhamida II (1842–1918). W XX wieku cysternę remontowano również dwa razy – w latach 1955–1960 i 1985–1987. W wyniku pierwszego remontu 8 grożących zawaleniem kolumn w północno-wschodniej części wzmocniono betonową otuliną. Podczas drugiego remontu zbiornik gruntownie oczyszczono i zainstalowano drewniane pomosty. W 1987 roku cysternę udostępniono zwiedzającym. Obecnie miejsce to stanowi jedno z najbardziej atrakcyjnych i oryginalnych obiektów turystycznych Stambułu.

Zbiornik jest podziemną komnatą o wymiarach 143 × 65 m, zdolną pomieścić do 80–100 000 m³ wody. Prowadzą do niego 52-stopniowe schody. Sklepienie cysterny jest podparte 336 marmurowymi kolumnami ustawionymi w 12 rzędach po 28 kolumn, wysokimi na 9 m i odległymi od siebie o 4,8 m. Kolumny zostały przeniesione z innych rozbieranych bądź zrujnowanych budowli na co wskazują: różny rodzaj marmuru, z którego zostały wykonane, sposób ich obróbki i ich styl – 98 to kolumny korynckie, a pozostałe 238 reprezentują styl dorycki. Zbiornik jest otoczony ceglanym murem o grubości 4,8 m, pokrytym specjalnym rodzajem zaprawy dla odpowiedniej izolacji. Woda do cysterny była dostarczana akweduktami Bozdogan i Malovaz z odległego o 19 km od miasta Lasu Belgradzkiego.

Jako podstawy dla dwóch kolumn w północno-zachodniej części cysterny użyto wcześniej wykutych bloków z płaskorzeźbą Meduzy. Badacze uważają, że obecność wyobrażenia Meduzy na podstawach kolumn jest czysto przypadkowa, a bloki te miały służyć wyłącznie jako podstawy kolumn. Według legendy, cesarz Justynian I Wielki (483–565) widząc kolumny z głową Meduzy kazał umieścić je w najdalszej części zbiornika i ustawić kapitelem w dół, aby mieć pewność, że zaleje je woda i nikt więcej ich nie zobaczy. Nie wiadomo skąd te bloki pochodzą, jednak dziś uznawane są za arcydzieła sztuki kamieniarskiej okresu rzymskiego.

• w filmie Pozdrowienia z Rosji o przygodach Jamesa Bonda, radziecka ambasada szpiegowana jest przez peryskop. Filmowcy umieścili go w Zatopionej Cysternie.

• Cysterna Tysiąca i Jednej Kolumny
• Cysterna Teodozjusza

• Podziemna Cysterna. W: Cały Stambuł. Miasto różnych cywilizacji. Stambuł: Anadolu, s. 30-32. ISBN 978-605-4082-06-3.
• Jerbatan Sarnici. W głębinach historii (Broszura informacyjna zarządu miasta Stambuł), Kültür A.Ş., Stambuł. (pol.)

Zobacz galerię związaną z tematem: Zatopiona Cysterna

• Video z cysterny. [dostęp 2006-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-19)].
• Strona internetowa obiektu (tur.)