Zdzieszowice – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zdzieszowice
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Ulica Dworcowa
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	krapkowicki
Gmina	Zdzieszowice
Prawa miejskie	1962
Burmistrz	Sylwester Gidel
Powierzchnia	12,35 km²
Populacja (01.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 10 157; 822,4 os./km²
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	47-330
Tablice rejestracyjne	OKR
	Położenie na mapie gminy Zdzieszowice Zdzieszowice
	Położenie na mapie Polski Zdzieszowice
	Położenie na mapie województwa opolskiego Zdzieszowice
	Położenie na mapie powiatu krapkowickiego Zdzieszowice
	50°25′09″N 18°07′25″E/50,419167 18,123611
TERC (TERYT)	1605054
SIMC	0966040
	Urząd miejskiul. Bolesława I Chrobrego 34; 47-330 Zdzieszowice
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Zdzieszowice (niem. Deschowitz) – miasto w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zdzieszowice. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego. Na terenie miasta znajdują się zakłady koksownicze będące największą pod względem produkcji koksownią w Polsce i Europie.

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto miało 10 157 mieszkańców^[2].

Położenie

Zdzieszowice to miasto położone w środkowo-wschodniej części województwa opolskiego w powiecie krapkowickim. Miasto leży w rolniczo-przemysłowej okolicy i jest ośrodkiem administracyjnym, kulturalnym i gospodarczym dla okolicznych miejscowości. Zdzieszowice leżą przy drodze wojewódzkiej nr 423: Krapkowice – Kędzierzyn-Koźle. W pobliżu miasta przebiega autostrada A4 oraz droga krajowa nr 45 (Opole – Racibórz).

W Zdzieszowicach (od listopada 1845) istnieje stacja kolejowa położona w ciągu 2-torowej, zelektryfikowanej w grudniu 1961, linii kolejowej nr 136 łączącej Kędzierzyn-Koźle i Opole Groszowice.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,35 km²^[3].

Prom na Odrze w Zdzieszowicach jest jedynym w województwie ręcznym promem dolnonapędowym, jednak nie jest unikatem na skalę europejską (taka opinia pojawia się w niektórych źródłach)^[4]

Geologia

Na terenie Zdzieszowic istnieją dwa ozy, część miasta leży w obrębie terasów Odry^[5].

Nazwa miasta

Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Zdzessowicz pochodzi z 1386 roku. Przez lata ulegała ona modyfikacjom. Nazwa została zniemczona jako Deschowitz. Pod wpływem niemieckim pojawiła się wtórna starośląska forma Dzieszowice. W 1936 roku nazwa Deschowitz zastąpiona została przez nazistowską administrację III Rzeszy nazwą Odertal (Dolina Odry).

Nazwa wywodzi się od nazwy osobowej Zdziech, która pochodzi od imion złożonych typu Zdziesław, Zdzisław.

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Dzieszowic oraz niemiecką formą Dzieschowitz^[6]. Spis wymienia również kolonię leżącą w pobliżu miejscowości o nazwie Solownia^[6]. Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.C. Müller notuje polską nazwę miejscowości Dzieszowic oraz niemiecką nazwę – Dzieschowitz^[7].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[8]

Historia

W 1910 roku w miejscowości mieszkało 1567 mieszkańców, z czego 1202 mówiło językiem polskim, 19 polskim i niemieckim, a 346 niemieckim. W wyborach komunalnych, jakie odbyły się w listopadzie 1919 roku, na ogólną liczbę 357 głosów 276 oddano na listę polską, która uzyskała w ten sposób 7 z 9 mandatów^[9]. W 1919 roku w miejscowości działały polskie organizacje: Kółko Rolnicze oraz regionalne koło Związku Rolników Polskich. Podczas plebiscytu na Śląsku swoje głosy oddało 1015 osób, w tym 164 urodzonych, ale nie mieszkających w Zdzieszowicach. Za Polską głosowało 479 wotantów, a za Niemcami 533^[10].

Miejscowość objęły zacięte walki w czasie III powstania śląskiego. W bitwie w okolicach miejscowości obie strony użyły pociągów pancernych. Ostatecznie powstańcy zostali wyparci z miejscowości i przenieśli się w okolice Ortowic^[9].

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz pracy nr 281 powstał w Zdzieszowicach^[11].

Burmistrzem miasta nieprzerwanie^[12] od 1990 do 2014 roku był Dieter Przewdzing, który 18 lutego 2014 roku został brutalnie zamordowany^[13].

Burmistrzowie

Dieter Przewdzing (1990−2014)^[14]
Sybila Zimerman (2014−2024)
Sylwester Gidel (2024−)

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 12 908 mieszkańców^[15].

Piramida wieku mieszkańców Zdzieszowic w 2014 roku^[16].

Zabytki

Zdzieszowice są miastem ubogim w zabytki. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[17]:

mogiła zbiorowa powstańców śląskich, na cmentarzu katolickim, przy ul. Solownia
park pałacowy, z czwartej ćw. XIX/XX w.

Inne obiekty to:

kościół pw. św. Antoniego, pochodzący z 1937 r.
kapliczka dzwonnicza z XIX w.
budynek Urzędu Miasta i Gminy wraz z przylegającym dawnym kościołem parafialnym
kilkadziesiąt zabytkowych domów robotniczych
pomnik Powstańca Śląskiego, autorstwa Jana Borowczaka.

Gospodarka

Głównym podmiotem gospodarczym na terenie miasta są Zakłady Koksownicze „Zdzieszowice” Sp. z o.o. w których pracuje znaczna część zdzieszowiczan. Ponadto w mieście istnieją firmy takie jak: ZK REM sp. z o.o., Trans-Koks sp. z o.o., P.U.H. HYDROMIL Sp.j Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”.

Na terenie miasta Zdzieszowice istnieje ponad 400 podmiotów gospodarczych. Istnieje poczta, komisariat policji, hurtownie, sklepy i punkty serwisowe, serwisy samochodowe, stacje benzynowe, stacje obsługi samochodów. Oprócz tego w mieście istnieje Fabryka Opakowań z tworzyw sztucznych – NORDFOLIEN, firma Wakro – specjalizująca się wykonawstwem i montażem urządzeń do transportu i magazynowania materiałów sypkich oraz firma MTB – zaprawy budowlane (grupa Kreisel) specjalizująca się w produkcji suchych zapraw i klejów budowlanych.

Jan Styra hodowca dyń ze Zdzieszowic od 2007 do 2011, co roku bił kolejne rekordy w hodowli gigantycznych dyń^[18]. Największy okaz z 2011 roku ważył 580,5 kg i zajął czwarte miejsce na Dyniowych Mistrzostwach Europy w niemieckim Ludwigsburgu^[19]

Sport

W Zdzieszowicach istnieje stadion miejski, pełnowymiarowa hala sportowa, basen kąpielowy, mini-skatepark, ścianka wspinaczkowa. Działalność sportową prowadzi kluby i stowarzyszenia sportowe:

Hutniczy Klub Sportowy „Ruch” – prowadzący sekcję piłki nożnej, piłki ręcznej kobiet, piłki siatkowej mężczyzn
Miejski Międzyszkolny Klub Sportowy – prowadzący sekcje pływacką i koszykówki
LUKS „Azymek” Zdzieszowice
UKS „Lotna” Zdzieszowice
Lekkoatletyczny Klub Sportowy „Centrum”
Stowarzyszenie Wychowania przez Sport i Rekreację „Koksownik”
Klub Turystyki Niekonwencjonalnej „Kuźnia” – prowadzący sekcję wspinaczkową.

Kultura

Animatorem życia kulturalnego w Zdzieszowicach jest Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji. Organizuje on wiele imprez kulturalno-rozrywkowych w mieście i okolicy. Na terenie Zdzieszowic działa również Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, która posiada w swoich zbiorach ponad 80 tys. woluminów. Oprócz tego w mieście działają trzy kluby osiedlowe. Istniejące w mieście kino „Odrodzenie” zawiesiło swoją działalność ze względu na brak cyfrowego projektora.

Edukacja

W mieście istnieją 3 szkoły podstawowe, Zespół Szkół im. Jana Pawła II oraz żłobek i przedszkola samorządowe.

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Antoniego, ul. Pokoju 1
- parafia św. Ojca Pio, ul. Słowackiego 1
Kościół Zielonoświątkowy:
- Zbór „Nadzieja”, ul. Dworcowa 12^[20]^[21]
Świadkowie Jehowy:
- zbór Zdzieszowice (Sala Królestwa ul. Sienkiewicza 30)^[22]

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Malanów (Polska),
Bohumin (Czechy),
Ludwigsfelde (Niemcy)^[23]

Ludzie związani ze Zdzieszowicami‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Zdzieszowicami‎‎.

Przypisy

↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. w sprawie utworzenia niektórych miast (Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188)
↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ Nasz prom, wczoraj i dziś. 2011-08-27. [dostęp 2011-11-01]. (pol.).
↑ Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strona 67-68. ISBN 978-83-63036-04-1.
↑ ^a ^b Knie 1830 ↓, s. 128.
↑ Müller 1835 ↓, s. 773.
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
↑ ^a ^b „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 649, hasło „Zdzieszowice”.
↑ Wyniki plebiscytu w powiecie Strzelce Opolskie. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-21)]..
↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
↑ Odszedł Burmistrz Zdzieszowic – Dieter Josef Przewdzing [online], www.zdzieszowice.pl [dostęp 2017-11-28] (ang.).
↑ Są wyniki sekcji zwłok burmistrza. To brutalne zabójstwo!. INFOR BIZNES SP. Z O.O, 2014-02-19. [dostęp 2014-02-19].
↑ Róża Romaniec: Śledztwo nt. zabójstwa polityka mniejszości niemieckiej. Tło polityczne?. Deutsche Welle, 2014-03-30. [dostęp 2014-03-30].
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .
↑ Zdzieszowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 53 .
↑ Ale dynia! Działkowicz ze Zdzieszowic hoduje giganta. [dostęp 2011-11-01].
↑ Jastyrka, dynia ze Zdzieszowic, czwarta w Europie. [dostęp 2011-11-01].
↑ Kontakt [online], nadziejakz.pl [dostęp 2023-08-08] .
↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2023-08-08] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .
↑ Dane ze strony zdzieszowice.pl.

Bibliografia

Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
J.C. Müller: Vollständiges geographisch-statistisch-topographisches Wörterbuch des preußischen Staates. Erfurt: J.C. Müller’sche Buchhandlung, 1835.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona UMiG Zdzieszowice
Dzieszowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 288 .
Zdzieszowice, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2020-11-08] .

[1] Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. w sprawie utworzenia niektórych miast (Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188)

[PopulacjaPowierzchnia-2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[4] Nasz prom, wczoraj i dziś. 2011-08-27. [dostęp 2011-11-01]. (pol.).

[5] Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strona 67-68. ISBN 978-83-63036-04-1.

[CITEREFKnie1830128-6] Knie 1830 ↓, s. 128.

[CITEREFMüller1835773-7] Müller 1835 ↓, s. 773.

[8] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).

[encyklopedia-9] „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 649, hasło „Zdzieszowice”.

[10] Wyniki plebiscytu w powiecie Strzelce Opolskie. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-21)]..

[11] Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).

[12] Odszedł Burmistrz Zdzieszowic – Dieter Josef Przewdzing [online], www.zdzieszowice.pl [dostęp 2017-11-28] (ang.).

[dziennik1902-13] Są wyniki sekcji zwłok burmistrza. To brutalne zabójstwo!. INFOR BIZNES SP. Z O.O, 2014-02-19. [dostęp 2014-02-19].

[dw3003-14] Róża Romaniec: Śledztwo nt. zabójstwa polityka mniejszości niemieckiej. Tło polityczne?. Deutsche Welle, 2014-03-30. [dostęp 2014-03-30].

[Ludność2010-12-15] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .

[populacja2016-16] Zdzieszowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[17] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 53 .

[18] Ale dynia! Działkowicz ze Zdzieszowic hoduje giganta. [dostęp 2011-11-01].

[19] Jastyrka, dynia ze Zdzieszowic, czwarta w Europie. [dostęp 2011-11-01].

[20] Kontakt [online], nadziejakz.pl [dostęp 2023-08-08] .

[21] Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2023-08-08] .

[22] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .

[23] Dane ze strony zdzieszowice.pl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Miasta na prawach powiatu	Opole
Miasta powiatowe	Brzeg Głubczyce Kędzierzyn-Koźle Kluczbork Krapkowice Namysłów Nysa Olesno Prudnik Strzelce Opolskie
Miasta gminne	Baborów Biała Byczyna Dobrodzień Głogówek Głuchołazy Gogolin Gorzów Śląski Grodków Kietrz Kolonowskie Korfantów Leśnica Lewin Brzeski Niemodlin Otmuchów Ozimek Paczków Praszka Prószków Strzeleczki Tułowice Ujazd Wołczyn Zawadzkie Zdzieszowice

Miasta	Gogolin Krapkowice Strzeleczki Zdzieszowice
Gminy miejsko-wiejskie	Gogolin Krapkowice Strzeleczki Zdzieszowice
Gmina wiejska	Walce

Przynależność wojewódzka	woj. opolskie
Miasta (1956–75)	Gogolin (od 1967) Krapkowice (← od 1956) Zdzieszowice (od 1962)
Osiedla (1956–72)	Gogolin (1958–66) Otmęt (← 1956–61) Zdzieszowice ((←) 1956–62)
Gromady (1956–72)	Brożec (← 1956–61) Dobra (← 1956–72) Gogolin (← 1956–72) Jasiona (← 1956–72) Kamień Śląski (← 1956–72) Komorniki (← 1956–59) Kórnica (← 1956–72) Krępna (← 1956–72) Malnie (← 1956–72) Racławiczki (← 1956–59) Rogów Opolski (← 1956–72) Rozkochów (← 1956–61) Strzeleczki (← 1956–72) Walce (← 1956–72) ~~Zdzieszowice~~(←~~1956~~) Zielina (← 1956–72) Żużela (← 1956–72) Żywocice (← 1956–72)
Gminy wiejskie (1973–75)	Gogolin Krapkowice Strzeleczki Walce Zdzieszowice