Zygmunt Bartkiewicz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zygmunt Bartkiewicz

Data i miejsce urodzenia	21 października 1867 Pabianice
Data i miejsce śmierci	8 czerwca[1] lub 10 czerwca[2] 1944 Warszawa
Narodowość	polska
Język	Polski
Dziedzina sztuki	opowiadanie, nowela, powieść
Epoka	Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne
Ważne dzieła
Złe miasto
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Zygmunt Bartkiewicz (ur. 21 października 1867^[3] w Pabianicach^[3][4], zm. 8^[1][5] lub 10 czerwca^[2][3] 1944^[3][4] w Brwinowie^[3]) – polski pisarz nowelista^[3][4], dziennikarz i felietonista.

Dziad Zygmunta – Aleksander Bartkiewicz – uczestnik powstania listopadowego, był burmistrzem Pabianic w latach 1838–1864. Ojciec, Stanisław, był znanym i cenionym lekarzem. W latach siedemdziesiątych XIX w., niedługo po narodzinach syna, wyjechał z żoną Adelą z Jurkowskich i małym Zygmuntem do Łodzi, gdzie praktykował do śmierci. Pochodził więc Zygmunt z rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych, wychowywał się już jednak w domu mieszczańsko-inteligenckim. Po dojściu do wieku szkolnego uczęszczał najpierw do gimnazjum łódzkiego^[4], skąd został usunięty za używanie „cudzoziemskiego języka” (polskiego). Szkołę średnią ukończył w Warszawie^[4], gdzie też kontynuował naukę jako słuchacz Szkoły Handlowej im. Leopolda Kronenberga w Warszawie. Potem studiował malarstwo w Monachium oraz w Paryżu. Już wówczas ujawnił talent literacki. Będąc w Paryżu, nadsyłał swoje reportaże i felietony, które były publikowane w petersburskim „Kraju”, „Kurierze Warszawskim” i krakowskiej „Ilustracji Polskiej”.

Po zakończeniu edukacji Bartkiewicz zdecydował się osiąść w Łodzi. Plany kariery w handlu próbował połączyć z pasjami literackimi i malarskimi, otwierając 3 grudnia 1895 r. pierwszy w mieście Salon Artystyczny (ul. Piotrkowska 63). Odbywały się tu wystawy twórców mniej i bardziej znanych, a pierwszą z nich była wystawa „dzieł sztuki czystej stosowanej”. Salon miał także swoją letnią filię w Parku Helenowskim.

Latem 1897 roku w warszawskim kościele Św. Krzyża odbył się ślub Bartkiewicza z Mieczysławą Trapszówną (znaną później jako Mieczysława Ćwiklińska). Małżeństwo przetrwało tylko czternaście miesięcy.

W czasie pobytu w Łodzi współpracował z gazetami „Rozwój” i „Goniec Łódzki”^[4]. W 1898 roku Bartkiewicz zadebiutował jako dziennikarz na łamach łódzkiego „Rozwoju”, a w roku 1907 ukazała się drukiem jego pierwsza książka Słabe serca, zbiór nowel o różnej tematyce.

W początkach XX wieku pisarz zakupił w Brwinowie nieruchomość przy ul. Grodziskiej i pobudował tu około 1907 roku dworek, w którym osiadł. Wsi i przyrodzie poświęcił, utrzymane w stylu naturalizmu, opowiadania, m.in. Psie dusze (1910). Około roku 1919 Bartkiewicz ożenił się po raz drugi, z Eugenią z Glanców – malarką. Oboje przyjmowali w swej brwinowskiej „Zagrodzie” przyjaciół ze świata kultury i sztuki.

Pisarz zmarł na początku czerwca 1944 r. w Warszawie lub Brwinowie^[3]. Żona przeżyła go o 21 lat. Pochowani są na brwinowskim cmentarzu. Dworek Bartkiewicza, zwany „Zagrodą”, jest obecnie siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Brwinowa i mieści muzeum przechowujące pamiątki po artyście.

W pisarstwie ujawnił talent narracyjny i indywidualny styl, łączący naturalistyczną obserwację z elementami gawędy szlacheckiej. Mniej znany utwór Bartkiewicza, Historia jednego podwórza^[6], został doceniony przez Stefana Żeromskiego w rozprawie Snobizm i postęp^[7].

Najbardziej reprezentatywnym dziełem jego twórczości jest Historia jednego podwórza (1922), opowiadająca o upadku dawnych tradycji szlacheckich, symbolizowanych przez podupadający stary dwór^[4]. Również znanym dziełem jest Złe miasto (1911), które gdzie przedstawiono wydarzenia rewolucyjne w Łodzi, ukazując je jako walkę polskich robotników z kapitałem zagranicznym^[4]. Jest to też niezwykle sugestywny opis Łodzi wstrząsanej społecznymi wybuchami i bratobójczymi walkami podczas rewolucji 1905 roku. W tym samym roku ukazały się Obrazy z 1907 r., ukazujące nędzę i upodlenie dzielnic biedoty Łodzi i Warszawy. Sprawie rewolucji 1905 roku Bartkiewicz poświęcił też opowiadanie pt. Emigrant z 1905 roku. Pracując nad trybem życia dzikich zwierząt wszedł do klatki pantery w paryskim ogrodzie zoologicznym i zaatakowany przez zwierzę został poraniony^[8]. Inne jego utwory to m.in. nowela 63 (1903), która opisuje epizod z powstania styczniowego^[4],

Bartkiewicz wydał także zbiory nowel, takie jak Słabe serca (1907), Psie dusze (1910) i Wyzwolenie (1925)^[4].

• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[9].

• Złe miasto (1911)^[10]
• Pierwszy grzech (1913)^[11]
• Krwią i atramentem (1918)^[12]
• Polityka w lesie (1925)
• Wyzwolenie (1925)^[13]

• Historia jednego podwórza (1922)

• Maria Goszczyńska (red.): Mały słownik pisarzy polskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1979. ISBN 978-83-214-0012-9.
• Artur Hutnikiewicz: Młoda Polska. Wyd. IX – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 426, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13850-9.
• Jan Tomkowski: Słownik pisarzy polskich. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. ISBN 83-7311-294-4. (pol.).
• Bartkiewicz Zygmunt, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-08] .
• Materiały muzeum Zygmunta Bartkiewicza w Brwinowie.

• „Nastroje. Nowele mieszane” w przekładzie Zygmunta Bartkiewicza, Warszawa 1907,
• List otwarty w sprawie sprowadzenia zwłok Juliusza Słowackiego, Paryż 1910,
• Zygmunt Bartkiewicz, „Słabe serca”, Kraków 1911,
• Zygmunt Bartkiewicz, „Wyzwolenie. Nowele i obrazy”, Poznań 1925,
• Zygmunt Bartkiewicz, „Polityka w lesie. Wybór nowel”, Warszawa 1925,
• Zygmunt Bartkiewicz, „Trzy opowieści: Historia jednego podwórza, Złe miasto, 63", Warszawa 1930.
• Utwory Zygmunta Bartkiewicza w bibliotece Polona