İdrar kesesi - Vikipedi

İdrar kesesi, sidik torbası veya mesane, insan'da ve diğer omurgalılarda, işeme ile idrar dışarı atılmadan önce böbreklerdeki idrarı depolayan organ’dır. İnsanlarda mesane, pelvik taban üzerinde oturan ve genişleyebilen bir organdır. İdrar mesaneye üreter yoluyla girer ve üretra yoluyla çıkar.

Yetişkin bir insanın mesanesi, idrar çıkarma isteği oluşana kadar 300-500 ml arasında idrar alır ancak mesanenin kapasitesi bundan çok daha fazladır.^[1][2]

İdrar vücutta terk edilene kadar mesanede bekletilir. Mesane torba şeklinde kastan oluşmuş bir yapıdır.

İdrar kesesi “Küçük pelvis” boşluğu içindedir. İdrar kesesinin dört yüzü vardır. Bunlar arka-taban yüzü, üst yüz ve iki tane de ön-alt-yan yüzlerdir.

"İdrar kesesi"'nin Latincesi vesica urinaria'dır. Vesical terimi veya vesico- öneki, vesikal damarlar gibi yapılarla bağlantılıdır. "Mesane" için kullanılan modern Latince kelime– sistit – sistit (mesane iltihabı) gibi ilişkili terimlerle birlikte kullanılır.

İnsanlarda mesane, pelvis tabanında yer alan içi boş kaslı bir organdır. Gross anatomi'de mesane geniş fundus (taban), gövde, tepe noktası ve boyuna bölünür.^[3] Apeks (tepe noktası da denir) kasık simfizinin üst kısmına doğru ileri doğru yönlendirilir ve oradan medyan göbek bağından, karın ön duvarının arkasında yukarı göbeğe doğru devam eder. Karın zarı onun tarafından apeksten karın duvarı’na taşınarak orta göbek kıvrımını oluşturur.

Mesane boynu, üretraya giden iç üretral deliği çevreleyen trigon tabanındaki alandır.^[3] Erkeklerde idrar kesesi boynu prostat bezi’nin yanındadır.

Mesanenin üç açıklığı vardır. İki üreter mesaneye üreter açıklıkları’ndan girer ve üretra mesanenin trigonuna girer. Bu üreter açıklıklarının önünde vezikoüreteral reflü denilen, idrarın üreterlere geri akışını^[4] engelleyen ve valf görevi yapan mukozal kapaklar vardır.

İki üreter açıklığı arasında üreterarası tepe denilen yükseltilmiş doku alanı vardır.^[3] Bu, trigonun üst sınırını oluşturur. Trigon, üretranın üstünde mesanenin tabanını oluşturan düz kas bölgesidir.^[5] Rugae tarafından oluşturulan düzensiz yüzeyin aksine, idrarın mesanenin bu kısmına ve bu kısmından kolayca akmasını sağlayan pürüzsüz dokudan oluşan bir alandır.

Mesanenin dışı, mesanenin genişlemesine izin veren, rugae adlı birçok çıkıntıya, kalın mukozal kıvrımlara sahiptir.

Detrüsör kası, spiral, uzunlamasına ve dairesel demetler halinde düzenlenmiş düz kas liflerinden oluşan zarın kas tabakasıdır.^[6] Detrusor kası uzunluğunu değiştirebilir. Ayrıca işerken uzun süre kasılabilir ve mesane dolarken de rahat kalır.^[7]

Mesane duvarı normalde 3–5 mm kalınlığındadır.^[8] İyice gerildiğinde bu duvar normalde 3 mm'den azdır.

Erkeklerin prostat bezi üretra açıklığının dışındadır. Prostatın orta lobu mesanenin uvula denilen iç üretral deliğin arkasındaki mukoza zarının yükselmesine neden olur. Prostat büyüdüğünde ovula da (küçük dil) büyüyebilir.

Mesane, pelvik tabanın yakınındaki periton boşluğu’nun altında ve kasık simfizinin arkasındadır.

Erkeklerde mesane rektumun önündedir, rekto-vezikal kese ile ayrılır ve levator ani ve prostat bezi liflerince desteklenir.

Kadınlarda mesane rahmin önündedir, veziko-uterin kese ile ayrılır ve elevatör ani ve vajina üst kısmınca desteklenir.^[8]

Mesane, kanı vesikal arterler yoluyla alır ve bir vesikal ven ağına boşaltır.^[9] Superior vezikal arter mesanenin üst kısmına kan sağlar. Mesanenin alt kısmı, her ikisi de internal iliak arterlerin dalları olan alt vesikal arter tarafından beslenir.^[9] Kadınlarda rahim ve vajinal arterler ek kan desteği sağlar.^[9] Venöz drenaj, mesanenin alt yan yüzeylerindeki küçük damarlardan oluşan bir ağ içinde başlar ve bunlar mesanenin yan bağları ile birleşerek iç iliak damarlara doğru ilerler.^[9]

Mesaneden boşaltılan lenf mukozal, kas ve serozal katmanlar boyunca bir dizi ağ halinde başlar. Bunlar, biri mesanenin tabanını boşaltan trigonun yakınında, diğeri mesanenin üst kısmını boşaltan bir küme ve bir başkası mesanenin dış alt yüzeyini boşaltan başka bir küme olmak üzere üç damar kümesi oluşturur. Bu damarların çoğunluğu dış iliyak lenf düğümlerine boşalır.^[9]

Mesane, hem duyusal hem de motor beslemeyi sempatik ve parasempatik sinir sistem'lerinden alır.^[9] Motor beslemesi, çoğu üst ve alt hipogastrik pleksus ve sinirlerden kaynaklanan sempatik liflerden ve pelvik splanknik sinirlerden gelen parasempatik liflerden sağlanır.^[10]

Mesaneden gelen şişkinlik veya tahrişe (enfeksiyon veya taş gibi) ilişkin duyum, öncelikle parasempatik sinir sistemi yoluyla iletilir.^[9] Bunlar sakral sinirler yoluyla S2-4'e gider.^[11] Buradan duyular, omurilik içindeki sırt kolonları aracılığıyla beyne gider.^[9]

Mikroskop altında bakıldığında, mesanenin iç astar (epitel), üç kas lif katmanı ve dış adventitiaya sahip olduğu görülebilir.^[6]

Mesanenin iç duvarına üç ila altı hücre katmanından oluşan bir tür geçiş epiteli olan ürotelyum denilir. Mesanenin boş veya dolu olmasına bağlı olarak hücreler daha küboidal veya daha düz hale gelebilir.^[6] Ayrıca bunlar, altındaki hücreleri idrardan koruyan yüzey glikokaliksinden oluşan mukoza zarı ile kaplıdır.^[12] Epitel ince baz membranı ve lamina propria üzerindedir.^[6] Mukozal astar enfeksiyonların geçişine karşı ürotelyal bir engeldir.^[13]

Bu katmanlar, uzunlamasına yönlendirilmiş liflerden oluşan bir iç katman, dairesel liflerden oluşan bir orta katman ve uzunlamasına liflerden oluşan en dış katman olarak düzenlenmiş üç kas lif katmanıyla çevrilidir ki bunlar çıplak gözle görülebilen detrusor kasını oluşturur.^[6]

Mesanenin dışı adventitia adlı seröz membran tarafından korunur.^[6][14]

• 
  Mesane duvarının dikey kesiti
• 
  Geçiş epiteli ve zarın bir kısmını histolojik kesitte gösteren erkek mesane anatomisi

Gelişmekte olan embriyo'nun arka ucunda bir kloak vardır. Bu, dördüncü ila yedinci haftada ürogenital sinüse ve anal kanalın başlangıcına bölünür ve bu iki kese arasında ürorektal septum denilen bir duvar oluşur.^[15] Ürogenital sinüs üç kısma ayrılır; üst ve en büyük kısmı mesane olur; orta kısım üretra olur ve alt kısım embriyonun biyolojik cinsiyetine göre değişir.^[15]

İnsan mesanesi ürogenital sinüsten kaynaklanır ve başlangıçta allantoyis ile devam eder. Mesanenin üst ve alt kısımları ayrı ayrı gelişir ve gelişimin orta kısmında birleşir.^[5] Bu sırada üreterler mezonefrik kanallardan trigona doğru hareket eder.^[5]

Erkeklerde mesanenin tabanı rektum ile kasık sempatizisi arasındadır. Prostat’ın üstündedir ve rektum'dan rekto-mesane kesesi ile ayrılır.

Kadınlarda mesane rahmin altında ve vajinanın önündedir. Dolayısıyla maksimum kapasitesi erkeklere göre daha azdır. Veziko-uterin kese ile rahim'den ayrılır.

Bebek’lerde ve küçük çocuklarda idrar kesesi boş olsa bile karın içindedir.^[16]

Böbrek’ler tarafından atılan İdrar, iki üreter’den gelen drenaj nedeniyle mesanede toplanır ve ardından işeme ile dışarı atılır.^[11] İdrar mesaneyi vücuttan çıktığı, İdrar yolu denilen bir açıklıkla biten tek kaslı boru üretra yoluyla terk eder.^[9]

İdrar yapma, beyinden gelen daha yüksek girdilerle birlikte omurgaya dayalı bir refleksi içeren koordineli kas değişikliklerini içerir.^[11] İdrar yaparken, detrüsör kası kasılır ve dış idrar büzücü kası (sfinkter) ve perine kasları gevşeyerek idrarın üretra içinden geçip vücuttan dışarı çıkmasına izin verir.^[11]

İdrar yapma dürtüsü, mesanede 300 - 400 mL arası idrar tutulduğunda etkinleşen esneme reseptörlerinden kaynaklanır.^[11] İdrar biriktikçe rugalar düzleşir ve mesane zarı esnedikçe incelir, bu da mesanenin iç basınçta önemli bir artış olmadan daha fazla miktarda idrar depolamasına olanak tanır.^[17] İşeme, beyinsapı içindeki pontin işeme merkezi tarafından kontrol edilir.^[18] Mesanedeki gerilme reseptörleri, mesane şiştiğinde kasın kasılması için detrüsördeki muskarinik reseptör’leri uyarması için parasempatik sinir sistemine sinyal gönderir.^[19] Bu, mesanenin idrarı üretra yoluyla dışarı atmasını teşvik eder. Etkinleştirilen ana reseptör M3 reseptörüdür ancak M2 reseptörleri de işin içindedir ve sayıları M3 reseptörlerinden fazla olmasına rağmen çok duyarlı değildirler.^[20] Ana gevşetici yol, β3 adrenerjik reseptörler yoluyla çalışan adenilil siklaz cAMP yoluyladır. β2 adrenerjik reseptörler detrüsörde de vardır ve hatta sayıları β3 reseptörlerinden fazladır ancak bunların detrüsör düz kasını gevşetmede etkileri azdır.^[7][21][22]

Sistit, mesanenin iltihaplanmasıdır. Genellikle idrar yolu enfeksiyonu’nun bir parçası olarak ortaya çıkar.^[23]

Yetişkinlerde, üretra'nın daha kısa olması nedeniyle sistit kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Sistit, çocukluk dönemindeki erkeklerde ve prostat büyümesinin idrar tutmaya neden olabileceği yaşlı erkeklerde yaygındır.^[23]

Prostat kanseri veya veziko-üreteral reflü varlığı gibi diğer tıkanma nedenleri, idrar yolunda idrar sondası gibi dış yapıların varlığı ve idrarın çıkmasını zorlaştıran nörolojik problemler diğer risk faktörleridir.^[23]

Mesaneyi kapsayan enfeksiyonlar, özellikle idrar çıkarmadan önce ve sonra alt karın bölgesinde ("suprapubik" ağrı denilen kasık simfizinin üstünde) ağrıya ve sık sık ve çok az uyarıyla çiş yapma isteğine (idrar aciliyeti) neden olabilir.^[23] Enfeksiyonlar genellikle bakteriler nedeniyle oluşur ve bunların en yaygın olanı Escherichia coli'dir.^[23]

İdrar yolu enfeksiyonu veya sistitten şüphelenildiğinde doktor idrar tahlili isteyebilir. İdrarda enfeksiyona işaret edebilecek beyaz kan hücreleri veya nitratların bulunup bulunmadığını görmek için idrara ölçüm çubuğu konulur. İdrar örneği ayrıca idrarda belirli bir bakterinin büyüyüp çoğalmadığını değerlendirmek ve antibiyotik duyarlılıklarını belirlemek için mikrobiyal kültür ve duyarlılık için de gönderilebilir.^[23]

Bazen, elektrolitler ve kreatinin değerlendirilerek böbrek fonksiyonlarının kontrolu; ultrason ile böbrek yolundaki tıkanıklıklar veya daralmaları araştırma ve dijital rektal muayeneyle büyümüş prostatın test edilmesi gibi ek tetkikler de istenebilir.^[23]

İdrar yolu enfeksiyonu veya sistit antibiyotik’lerle tedavi edilir ve bu ilaçların çoğu ağızdan alınır. Ciddi enfeksiyonlar intravenöz antibiyotiklerle tedavi gerektirebilir.^[23]

İnterstisyel sistit mesanenin bakteri olmayan bir nedenden dolayı enfekte olduğu bir durumu ifade eder.^[24][25]

Sık idrara çıkma, aşırı idrar üretimi, küçük mesane kapasitesi, sinirlilik veya eksik boşalma nedeniyle olabilir.

Aşırı aktif mesane‘nin tanımı kişinin günde sekiz kereden fazla idrara çıkmasıdır.^[26] Prostat büyümesi olan erkekler daha sık idrara çıkar.

Aşırı çalışan mesane sıklıkla idrar kaçırmaya neden olabilir. Her ne kadar idrar sıklığı ve hacminin sirkadiyen ritme, yani gündüz ve gece döngülerine sahip olduğu gösterilmiş olsa da^[27] bunların aşırı çalışan mesanede nasıl bozulduğu net değildir. Ürodinamik test belirtileri açıklamaya yardımcı olabilir.

Geceleri sık idrara çıkma mesane taşlarının varlığına işaret edebilir.

Az çalışan mesane, idrar yapmada zorluk yaşanan bir durumdur ve nörojenik mesanenin ana belirtisidir.

Mesaneyle ilgili bozukluklar şunlardır:

• Mesane ekstrofisi
• Mesane sfinkteri dissinerjisi, hastanın üretra sfinkterinin gevşemesini mesane kaslarının kasılmasıyla koordine edemediği bir durumdur.
• Utangaç mesane sendromu da denilen paruresis
• Mesanenin trigon bölgesinin iltihaplanması durumu olan Trigonit
• Az çalışan mesanenin belirtisi idrar tutulması durumudur.^[28]

Mesane işlev bozuklukları idrar akışının yeniden yönlendirilmesi veya yapay mesanenin değiştirilmesi yoluyla cerrahi olarak tedavi edilebilir.

Mesanenin hacmi mesane büyütmeyle arttırılabilir.

Mesane boynunun tıkanması ameliyatı gerektirecek kadar ciddi olabilir.

Mesaneyle ilgili kanser’e mesane kanseri denir. Genellikle mesanenin yüzeyini kaplayan hücreler olan ürotelyum kanserinden kaynaklanır. Mesane kanseri 40 yaşından sonra daha sık ve erkeklerde kadınlardan daha sık rastlanır^[29] Sigara içmek ve aromatik amin ve aldehitler gibi boya’lara maruz kalma diğer risk faktörleridir.^[29] Kanser var olduğunda, etkilenen kişide en sık görülen belirti idrarda kan; geç dönem hastalık haricinde fiziksel tıbbi muayene yapılabilir.^[29]

Mesane kanseri çoğunlukla, geçiş hücreli karsinom olarak adlandırılan üreteri kaplayan hücrelerin kanserinden kaynaklanır ancak üretrayı kaplayan hücrelerin türü örneğin taşlar veya şistozomiyaz gibi kronik iltihaplanma nedeniyle değiştiyse daha nadiren skuamöz hücreli karsinom olarak ortaya çıkabilir.^[29]

Yapılan araştırmalar genellikle, sitoloji denilen mikroskop altında kötü huylu hücrelerin incelenmesi için idrar numunesi alınmasını ve ayrıca BT ürogramı veya ultrason ile tıbbi görüntülemeyi kapsar.^[29] İlgili bir doku bozulması görülürse lezyonu görüntülemek ve biyopsi almak için mesaneye sistoskopi denilen esnek bir kamera yerleştirilir ve ek metastatik lezyonları aramak için vücudun diğer kısımlarının (göğüs, karın ve leğen kemiğinin BT taranması) Bilgisayarlı Tomoğrafi (BT) taraması yapılır.^[29]

Tedavi kanserin evresine bağlıdır. Yalnızca mesanede bulunan kanser, sistoskopi yoluyla cerrahi olarak çıkarılabilir; aynı anda kemoterapötik mitomisin C enjeksiyonu da yapılabilir.^[29]

Yüksek dereceli kanserler mesane duvarına BCG aşısı enjeksiyonu ile tedavi edilebilir ve çözülmezse cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.^[29] Mesane duvarını istila eden kanser, üreterlerin derideki bir stoma torbasına bağlı ileum kısmının bir parçasına yönlendirilmesiyle mesanenin tamamen cerrahi olarak çıkarılmasıyla (radikal sistektomi) tedavi edilebilir.^[29]

Prognoz, kanserin evresine ve derecesine bağlı olarak önemli ölçüde değişebilir. Yalnızca mesanede bulunan, düşük dereceli, mesane duvarını istila etmeyen ve görsel olarak kabarcıklı (papiller) olan tümörlerle ilişkili daha iyi bir prognoz vardır.^[29]

Mesaneyi incelemek için bir dizi araştırma kullanılır. İstenilen incelemeler, tıbbi öykü alınmasına ve muayeneye bağlıdır. Muayene, mesanenin iltihaplandığını veya dolu olduğunu gösterebilecek suprapubik bölgede hassasiyet veya dolgunluk açısından doktor kontrolunu içerir. İltihaplanmayı gösterebilecek kan tahlilleri istenebilir. Örneğin tam kan sayımı yüksek beyaz kan hücresi değerlerini verebilir veya enfeksiyonda C-reaktif protein yüksek olabilir.

Mesaneyi görselleştirmek için bazı tıbbi görüntüleme biçimleri vardır. Mesanede ne kadar idrar bulunduğunu görmek için mesane ultrasonu yapılabilir, bu da idrar tutulumunu (retansiyon) gösterir.

Uzman bir operatör tarafından yapılan idrar yolu ultrasonu, mesane ve idrar yolunda taş, tümör veya tıkanıklık bölgeleri olup olmadığını görmek için yapılabilir. BT taraması da istenebilir. Mesanenin iç görünümünü görüntülemek ve gerekirse biyopsi almak için sistoskop adı verilen esnek bir dahili kamera yerleştirilebilir.

Ürodinamik test belirtileri açıklamaya yardımcı olabilir.

Tüm memelilerin idrar kesesi vardır. Bu yapı embriyonik kloaka olarak başlar. Büyük çoğunlukta bu, bağırsaklara bağlanan sırt kısmı ve idrar yolu ve idrar kesesi ile ilişkili hale gelen karın kısmı şeklinde farklılaşır. Bunun gerçekleşmediği tek memeliler, her ikisi de kloakayı yetişkinliğe kadar koruyan ornitorenk ve dikenli karıncayiyen'dir.^[30]

Memeli mesanesi düzenli olarak hiperosmotik konsantrasyonda idrar depolayan bir organdır. Bu nedenle nispeten geçirimsizdir ve birden fazla epitel katmanı vardır. Cetacean'ların (balinalar ve yunuslar) idrar kesesi karada yaşayan memelilerin idrar kesesiyle orantılı olarak daha küçüktür.^[31]

Tüm sürüngenlerde idrar yolları ve anüs, kloak adı verilen bir organa açılır. Bazı sürüngenlerde kloakanın orta ventral duvarı idrar kesesine açılabilir. Tüm kaplumbağalarda ve tosbağalarda ve çoğu kertenkelede vardır ancak bacaksız kertenkeleler olan monitör kertenkelesinde idrar kesesi yoktur. Yılanlarda, timsahlarda ve krokodillerde de mesane yoktur.^{[30]:p. 474}

Birçok kaplumbağa, tosbağa ve kertenkelenin orantılı olarak çok büyük mesaneleri vardır. Charles Darwin, Galapagos kaplumbağası ‘nın vücut ağırlığının %20'sine kadar depolayabilen bir mesaneye sahip olduğunu belirtti.^[32] Bu tür uyumlar suyun çok az olduğu uzak adalar ve çöl ortamlarının sonucudur.^[33] Çölde yaşayan diğer sürüngenlerin birkaç aya kadar uzun süreli su depolayabilen ve osmoregülasyon’a yardımcı büyük mesaneleri vardır.^[34]

Kaplumbağalar, idrar kesesinin boynunun yan tarafında ve kasık kemiğinin sırtında yer alan ve vücut boşluklarının önemli bir bölümünü kaplayan iki veya daha fazla aksesuar idrar kesesine sahiptir.^[35] Mesaneleri de genellikle sol ve sağ bölümlü iki lobludur. Sağ bölüm karaciğerin altındadır ve bu da büyük taşların o tarafta kalmasını önlerken sol bölümde mesane taşı bulunma olasılığı daha yüksektir.^[36]

Suda yaşayan ve yarı suda yaşayan amfibilerin çoğu suyu doğrudan içinden emebilmelerini sağlayan membranöz bir cilde sahiptir. Bazı yarı suda yaşayan hayvanlar da benzer şekilde geçirgen mesane zarına sahiptir.^[37] Sonuçta, bu yüksek su alımını dengelemek için yüksek oranda idrar üretme ve çözünmüş tuz oranı düşük idrarlı olma eğilimindedirler. İdrar kesesi bu tür hayvanların tuzları tutmasına yardımcı olur. Xenopus gibi bazı suda yaşayan amfibiler aşırı su akışını önlemek için suyu yeniden emmezler.^[38] Karada yaşayan amfibiler için susuz kalma idrar çıkışının azalmasına neden olur.^[39]

Amfibi mesanesi oldukça genişleyebilir ve karada yaşayan bazı kurbağa ve semender türlerinin toplam vücut ağırlığının %20 ila %50'sini oluşturabilir.^[39]

Çoğu gerçek kemikli balığın (teleost) solungaçları amonyağın vücuttan atılmasına yardımcı olur ve balıklar su içinde yaşar ancak çoğunun hâlâ atık sıvıyı depolamak için ayrı bir mesanesi vardır. Teleostların idrar kesesi suya karşı geçirgendir ancak bu durum tatlı suda yaşayan türler için tuzlu su türlerinden daha az görülür.^{[32]:p. 219}

Balıkların çoğunda, membranöz yapısı dışında idrar kesesiyle ilgisi olmayan, yüzme kesesi adlı bir organ da bulunur. Çopra balıkları, sardalya’lar ve ringa balıkları idrar kesesinin az gelişmiş olduğu birkaç balık türü arasındadır. Hava kesesi olmayan balıklarda en büyüğüdür ve yumurta kanalarının önünde ve rektum arkasındadır.^[40] Balıkların ve tetrapod'ların idrar keselerinin benzer olduğu düşünülürken, balıkların yüzme keseleri ve tetrapodların akciğer'lerinin benzerdir.

Neredeyse tüm kuş türlerinde idrar kesesi yoktur.^[41] Kuşların böbrekleri olmasına rağmen üreterler doğrudan idrar, dışkı maddesi ve yumurta için bir rezervuar görevi gören kloak’a açılır.^[42]

Omurgalıların idrar kesesinin aksine kabuklular’ın idrar kesesi hem idrarı depolar hem de değiştirir.^[43] Mesane iki takım yanal ve merkezi loblardan oluşur. Merkezi loblar sindirim organlarının yakınındadır ve yan loblar kabukluların vücut boşluğunun ön ve yanları boyunca uzanır.^[43] Mesanenin dokusu ince epitel’dir.^[43]

Kitaplar

• editor-in-chief, Susan Standring; section editors, Neil R. Borley et al., (Ed.) (2008). Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice. 40th. Londra: Churchill Livingstone. ISBN 978-0-8089-2371-8. 
• Ralston, Stuart H.; Penman, Ian D.; Strachan, Mark W.; Hobson, Richard P. (eds.) (2018). Davidson's principles and practice of medicine. 23rd. Elsevier. ISBN 978-0-7020-7028-0. KB1 bakım: Fazladan yazı: yazar listesi (link)

• Bladder (ISSN 2327-2120) – Mesane biyolojisi ve hastalıkları üzerine açık erişimli İngilizce bir dergi.